‘Ukalete Amabuuku Yapombwa, Maka Maka Impapa sha Kulembapo’

ILYO umutumwa Paulo alandile amashiwi yali pa muulu, alefwaya mishonari munankwe, Timote ukumutwalila ifyalembwa fimo. Bushe amabuuku yapombwa ne mpapa sha kulembapo ifyo Paulo alelandapo ni finshi? Cinshi alandiile aya mashiwi? Kabili cinshi twingasambilila kuli filya alombele ifi fintu?

Mu myaka ya ba 50 C.E. ilyo Paulo alembele aya mashiwi, amabuuku 39 aya ciHebere bayakenye mu mabuuku 22 nelyo 24, kabili ayengi pali aya yali mu fimfungwa fyalekanalekana. Profesa Alan Millard alandile ukuti aya mabuuku yapombwa nangu ca kuti yali aya mutengo, “abengi abakweteko indalama . . . baleyakwata.” Bamo balekwatako nangu fye limo. Ku ca kumwenako, cilolo umwina Etiopia alikwete ibuuku lyapombwa ilyo ali mwi celeta kabili “alebelenga mwi buuku lya kwa kasesema Esaya.” Ali “mulashi wa kwa namfumu Kandake, uwa bena Etiopia, uwalesunga icuma ca kwa namfumu conse.” Pa kuti akwate yalya Amalembo afwile ali wa fyuma.—Imil. 8:27, 28.

Paulo alembeele Timote ati: “Pa kwisa ukalete ica kufwala ico nashile mu Troa kuli Karpi, na mabuuku ayapombwa, maka maka impapa sha kulembapo.” (2 Tim. 4:13) Aya amashiwi yalelanga ukuti Paulo alikwete amabuuku ayengi. Pa mabuuku akwete, Icebo ca kwa Lesa e cacindeme sana. A. T. Robertson uwasoma Baibolo alandile pe mashiwi ya kuti “amabuuku ayapombwa” ayaba muli ici cikomo ati: “Aya yafwile yali mabuuku ya mpapa aya mu Cipingo Cipya ayo bakopolwele, kabili ayali no mutengo ukucila ayo balepangila amacinda.” Ukutula ku bwaice, Paulo ‘asambilile kuli Gamaliele,’ uwalesambilisha Amafunde ya kwa Mose kabili uo abantu abengi bacindike. Kanshi e calengele Paulo akwate amabuuku yapombwa aya Cebo ca kwa Lesa.—Imil. 5:34; 22:3.

Ifyo Abena Kristu Balebomfya Amabuuku Yapombwa

Te bengi bakwete amabuuku yapombwa aya Malembo ya Mushilo. Nomba ninshi Abena Kristu abengi baishibe shani Icebo ca kwa Lesa? Kalata Paulo alembeele Timote pa kubala ilatwafwa ukwishiba ico. Alembele ukuti: “Ilyo nshilaisa, twalilila ukubika amano ku kubelenga pa cintubwingi.” (1 Tim. 4:13) Ukubelenga pa cintubwingi kwalebako lyonse pa kulongana kwa Bena Kristu, kabili e fyo caleba ku bantu ba kwa Lesa ukutula mu nshiku sha kwa Mose.—Imil. 13:15; 15:21; 2 Kor. 3:15.

Apo Timote ali ni eluda, alingile “ukubika amano” ku kubelenga pa cintubwingi pa kuti abashakwete Amalembo bamwenamo. Kanshi ilyo Icebo ca kwa Lesa calebelengwa pa cintubwingi, bonse balekutikisha pa kuti bomfwikishe  fyonse, kabili abafyashi na bana bafwile balelanshanya ku ng’anda ifyalebelengwa ku kulongana.

Ibuuku lyapombwa ilyaishibikwa sana, ilya kwa Esaya lyalepa nalimo amamita 7.3. Ku mpela ye buuku lyapombwa konse kubili, kwaleba utumuti e lyo kwaleba no mo balelisendela, e mulandu wine lyalefinina. Napamo Abena Kristu abengi tabalelisenda mu kushimikila. Nangu ca kutila Paulo alikwete amabuuku yapombwa aya Malembo ayo alebomfya, afwile talesenda yonse ilyo aleba pa bulendo. Ukwabula no kutwishika alishile yamo mu Troa kuli Karpi umunankwe.

Finshi Twingasambilila Kuli Paulo?

Ilyo ashilaeba Timote ukumutumina amabuuku yapombwa, Paulo, uwali mu cifungo mu Roma pa muku wa bubili, alembele ukuti: “Nindwa ubulwi ubusuma, nimbutuka ulubilo ukufika na ku mpela, ninsunga icitetekelo. Ukufuma nomba ukuya ku ntanshi balinsungila icilambu ca bulungami.” (2 Tim. 4:7, 8) Cimoneka kwati alembele aya mashiwi mu 65 C.E. ilyo Nero alecusha Abena Kristu. Iyi inshita, aliculile sana mu cifungo. Na kuba alimwene ukuti bali mupepi no kumwipaya. (2 Tim. 1:16; 4:6) E mulandu wine Paulo alefwaila sana ukuti bamuletele amabuuku yapombwa. Nangu ca kutila alicetekele ukuti alilwile ubulwi busuma ukufika ku mpela, alefwaya sana ukutwalilila ukuikosha ukupitila mu Cebo ca kwa Lesa.

Timote afwile ali mu Efese ilyo apokelele amashiwi ya kuti akatwalile Paulo amabuuku. (1 Tim. 1:3) Ukufuma ku Efese ukuya ku Roma nga kupita mu Troa pali amakilomita 1,600. Muli kalata imo ine, Paulo akoseleshe Timote ukuti: “Weshe na maka yobe yonse ukwisa ilyo inshita ya mpepo tailaisa.” (2 Tim. 4:21) Baibolo tayalanda nampo nga Timote alisangile ubwato bwa kuya nabo ku Roma pa kuti akafike ilyo inshita ya mpepo tailafika.

Finshi twingasambilila kuli filya Paulo aebele Timote ukumutwalila “amabuuku ayapombwa, maka maka impapa sha kulembapo?” Alitwalilile ukufwaisha Icebo ca kwa Lesa na lintu ali na mafya ayakalamba sana mu bumi. Bushe mwamona ukuti ici e calengele atwalilile ukuba cibusa wa kwa Lesa no kukosa mu kupepa e lyo no kukoselesha bambi?

Pali lelo, nga twalikwata Baibolo ninshi twalipaalwa icine cine! Fwe bengi twalikwata amaBaibolo yalekanalekana. Tufwile ukufwaya sana ukumfwikisha Amalembo nga filya Paulo ali. Pa makalata 14 ayo umupashi wa mushilo wa-afwile Paulo ukulemba, kalata ya bubili iyo alembeele Timote e yali iya kulekelesha. Amashiwi ya kuti ukandetele ‘amabuuku yapombwa, maka maka impapa shakulembapo’ yaba ku mpela ye buuku. Na kuba yali pa fintu fya kulekelesha ifyalembwa ifyo Paulo alefwaisha.

Bushe na imwe mulafwaya sana ukulwa ubulwi bwa citetekelo ukufika ku mpela nga filya Paulo acitile? Bushe mulafwaya ukutwalilila ukubomba umulimo wa kwa Yehova no kuba abaiteyanya ukushimikila mpaka ukufika apo Shikulu alefwaya? Nga mulafwaya ifyo, kuti cawama mwacita ifyo Paulo akoseleshe Abena Kristu ukucita ilyo atile: “Lyonse uleisakamana we mwine, ulesakamana ne fyo ulesambilisha.” Mukacita ifi nga ca kutila lyonse mulebelenga Baibolo, pali ino nshita abengi bali-ikwata kabili yalyanguka ukubomfya ukucila yalya amabuuku yapombwa.—1 Tim. 4:16.

[Mapu ne Fikope pa mabula 18, 19]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

Efese

Troa

Roma