Naletiina Ukufwa, Nomba Ndolela ‘Ukwisakwatisha Ubumi’

Abashimika ili lyashi ni ba Piero Gatti

ICONGO icaleumfwika fye akashiminina, caile cilekulilako fye. Lyena pakonkele inyenjele sha kwishibisha abantu ukuti babelame. Pakonkele ne congo icalefuma ku mabomba icapene conaule amatwi ya bantu abaiketwe umwenso.

Ifi fyacitike mu Milan, ku Italy mu 1943 na mu 1944. Apo nali umushilika wacaice, balentuma sana ukukolonganya ifilundwa fya mibili ya bantu abafwa ifyali mu fikuulwa balishishemo amabomba umo aba bantu bafwilile. Takwali no kubeshiba. Calibipile pantu nalemona uko abantu balefwa e lyo na ine wine ilingi nalepusuka fye kwempe. Pali isho inshita nalepepa no kulaya Lesa ukuti nga napusuka, nkatendeka ukucita ukufwaya kwakwe.

Icalengele Ndeke Ukutiina Imfwa

Nakuulile mu Italy, pa mushi apali amakilomita 10 ukufuma mwi tauni lya Como, mupepi no mupaka wa Italy na Switzerland. Natendeke ukuba no bulanda no kutiina imfwa ninshi ncili fye umwaice. Bankashi yandi babili bafwile ku cifine icaleitwa ati Spanish Influenza. Lyena mu 1930, ilyo nali ne myaka 6 bamayo, ba Luigia balifwile. Apo nakuulile mu Katolika nalekonka amafunde kabili naleya ku Minsa cila mulungu. Lelo pa numa ya myaka iingi nalilekele ukutiina imfwa. Umo abantu baleya mu kubeyesha umushishi e mo bangafwile ukuleka ukutiina imfwa te mu calici iyo.

Mu 1944, e nshita abantu abengi bafwile mu Nkondo ya Calo iya Bubili. Nali pa bashilika 10,000 abena Italy abafulumwike inkondo no kuya ku Switzerland ukushali inkondo. Ilyo twafikile kulya, batutwele mu nkambi sha mbutushi ishalekanalekana. Ine bantwele ku nkambi iyali mupepi ne tauni lya Steinach, lwa ku kapinda ka ku kuso aka Italy. Kulya balitupeeleko ubuntungwa panono. Uwakwete ubukwebo bwa kubeya umushishi mu Steinach alefwaya uwa kumwafwako incito. Nalikele nankwe pa mweshi umo kabili twalebombela pamo. Iyi inshita naikele nankwe nalishibe ifintu ifya-alwile ubumi bwandi.

Umo uwaleisa sana mu kubeyesha umushishi, ni Adolfo Tellini, umwina Italy uwaleikala mu Switzerland. Ali ni Nte ya kwa Yehova. Nshabalile njishiba ukuti kwali iyi mipepele, lelo ico tacampapwishe pantu pali ilya nshita baNte mu Italy tabafikile na 150. Adolfo alinjebele pa cine ca mu Baibolo, na pa fyo Baibolo yalaya ukuti abantu bakekala umutende kabili ‘bakakwatisha ubumi.’ (Yoh. 10:10; Ukus. 21:3, 4) Nalyumfwile bwino sana ukwishiba ukuti ku ntanshi takwakabe inkondo ne mfwa. Ilyo nabwelele mu nkambi, nalyebeleko Giuseppe Tubini, umulumendo umwina Italy kabili na o wine alitemenwe sana. Adolfo na baNte bambi baletutandalila sana ilyo twali mu nkambi.

Adolfo antwele ku Arbon apali amakilomita 10 ukufuma mu Steinach, ukwali ibumba ilinono ilya baNte abalelongana ukubomfya ululimi lwa cina Italy. Ifyo naumfwile pali kulya kulongana fyaliweme sana ica kuti no mulungu  wakonkelepo nalilelonganako. Pa numa, nalisangilwe ku kulongana kwa Nte sha kwa Yehova mu Zurich. Nalyumfwile sana ubulanda ilyo natambile ifikope fisela umo balangishe abantu abafwa abengi, abaipayawilwe mu nkambi. E ko naishibile no kuti baNte abengi abena German balibepeye pa mulandu wa citetekelo. Pali kulya kulongana naishileishibana na Maria Pizzato, uo ubuteko bwa Italy bwakakile pa myaka 11 pa mulandu wa kuba Inte ya kwa Yehova.

Ilyo inkondo yapwile, nabwelele ku Italy no kutendeka ukulongana ne cilonganino cinono icali mu Como. Takwali uwalensambilisha Baibolo, lelo nalishibeko ifya mu Baibolo ififwaikwa ukwishiba pa kubala. Umu mwine mu cilonganino e mwali na Maria Pizzato. Anondolwelele ukuti pa kuba Umwina Kristu mfwile ukubatishiwa kabili anjebele ukuti nkayemonana na Marcello Martinelli, uwaleikala ku Castione Andevenno, mu citungu ca Sondrio. Marcello ali ni munyina wasubwa uwa citetekelo sana uo bakakile imyaka 11 ku buteko. Nacofele incinga amakilomita 80 pa kuyamumona.

Marcello abomfeshe Baibolo ukulondolola ififwaikwa pa kubatishiwa, kabili pa numa twalipepele no kuya ku mumana wa Adda, uko nailebatishiwa. Mwali ni mu September mu 1946. Ubu bwali bushiku ubukankaala sana kuli ine! Nalitemenwe sana ilyo napingwilepo ukubombela Yehova na pe subilo nakwete ilya kwikala bwino ku ntanshi ica kuti mu cungulo nshailwike no kuti pali bulya ubushiku naendele amakilomita 160 mu bwato!

Mu May, mu 1947, kwali ukulongana kwa kubalilapo mu Milan, ukutula apo inkondo yapwilile. Abantu nalimo 700 balisangilweko, kabili pali aba pali na balya abo ubuteko bwa Fascism bwalecusha sana. Kwali icintu icaibela icacitike pali uku kulongana. Giuseppe Tubini, uo nashimikileko mu nkambi ya mbutushi, alandile ilyashi lya lubatisho, na pa numa alibatishiwe!

Pali kulya kulongana nalikwete ishuko lya kumonana na Munyinefwe Nathan Knorr, uwafumine ku Bethel ya ku Brooklyn. Akoseleshe Giuseppe na ine ukulabombela Lesa. Napingwilepo ukutendeka ukubomba umulimo wa nshita yonse muli ulya wine mweshi twamonene na Knorr. Ilyo nafikile ku ng’anda naebele ulupwa lwandi ifyo napingwilepo ukucita, lelo bonse balinkenye. Na lyo line nshanenwike. E ico pa numa ya mweshi umo, natendeke ukubombela pa Bethel, mu Milan. Bamishonari bane abalebombela pa Bethel ni aba: Giuseppe (Joseph) Romano no mwina mwakwe, Angelina; Carlo Benanti no mwina mwakwe, Costanza. Umbi uwatendeke ukubombela pamo nabo uwalenga 5, ni Giuseppe Tubini. E lyo uwalenga 6 nine.

Pa numa ya kubombela pa Bethel pa mweshi umo, banjebele ukuba kangalila wa muputule. Nine nali umwina Italy uwafyalilwe mulya mwine, uwabalilepo ukuba kangalila. Munyinefwe George Fredianelli, mishonari wabalilepo ukwisa ku Italy ukufuma ku United States mu 1946, ninshi kale kale ali mu mulimo wa kwenda. Alinsambilishe uyu mulimo pa milungu inono, e lyo pa numa natendeke ukubomba uyu mulimo neka. Ndebukisha sana icilonganino ca kubalilapo nabalilepo ukuyako, ica Faenza. Elenganyeni ifyo cali! Ukufikila ilyo natandalile cilya cilonganino, nshabalile nandapo ilyashi ku cilonganino! Na lyo line nalikoseleshe abasangilwe ku kulongana, pamo na bacaice abengi ukutontonkanyapo pa kutendeka umulimo wa nshita yonse. Mu kupita kwa nshita, abacaice bamo pali balya, balipeelwe imilimo iikalamba mu filonganino fya mu Italy.

Natendeke ukubomba umulimo wa kwenda uo naleipakisha sana. Muli uyu mulimo mwalecitika ifyo nshale-enekela, mwaleba ukwaluka muli fimo, mwaleba amafya, ne nsansa kabili muli uyu mulimo bamunyinefwe ne nkashi balintemenwe sana.

Ifyo Imipepele Yali mu Italy pa Numa ya Nkondo

Lekeni mwebeko ifyo imipepele yali mu Italy pali ilya nshita. Icalici lya Katolika e lyakwatishe amaka. Nangu ca kutila amafunde yapya yatendeke ukubomba mu 1948, ni pa numa ya 1956  e lyo amafunde ya buteko bwa Fascism ayakenye baNte ukushimikila bayafumishepo. Ici calengele abantu ukulapumfyanya ukulongana kwa muputule pa mulandu wa kutunkwa na bashimapepo. Lelo limo bashimapepo balefilwa ukutupumfyanya, nga fintu cali mu 1948 mu Sulmona, itauni linono ilyaba pa kati ka Italy.

Uku kulongana kwabelele umo baletambila amafilimu. Bushiku bumo pa Mulungu, nine nali Ceyamani, e lyo Giuseppe Romano e walandile ilyashi lya ku cintubwingi. Abasangilweko bali abengi sana. Pali ilya nshita, ninshi na bakasabankanya mu calo conse tabalafika na 500, abasangilwe ku kulongana muli ici cikuulwa bali 2,000. Pa mpela ya lyashi, umulumendo umo uo bashimapepo babili abali mwi bumba baletunka, abutukile pa cisebele. Apo alefwaya ukuleta icimfulunganya, atendeke ukupunda. Ilyo line fye, namwebele nati, “Nga pali ifyo ulefwaya ukulanda, kafwaye icikuulwa cimbi uko wingalanda fyonse ifyo ulefwaya.” Abasangilwe ku kulongana tabatemenwe ifyo acitile, kabili batendeke ukumweba ukuti aleke ifyo alecita, kabili amashiwi yabo yalengele ifyo uyu mulumendo alelanda fiumfwika. Awe umulumendo afumine pa cisebele no kuya aya.

Muli ilya myaka, imyendele tayayangwike. Pa kuya ku filonganino, limo nale-enda fye pa makasa, limbi nalecofa incinga, limo nalebomfya amabasi umwaleisula sana abantu e lyo limo naleya ne shitima. Inshita shimo nalelala umo balesungila bakabalwe nelyo ifisolobelo. Ilya inshita e lyo inkondo yapwile fye, kabili abena Italy abengi bali abapiina. Kwali bamunyinefwe abanono lelo na bo bene bali bapiina. Na lyo line, naleipakisha ukubombela Yehova.

Nakanshiwa kwi Sukulu lya Gileadi

Mu 1950, ine na Giuseppe Tubini balitwitile ukuyasangwa kwi sukulu lya Gileadi ilya ba mishonari ilyalenga 16. Ukufuma fye pa kutendeka, nalishibe ukuti cikankosela ukusambilila mu ciNgeleshi. Nalyeseshe apapela amaka yandi, lelo calyafishe. Batwebele ukubelenga Baibolo yonse mu ciNgeleshi. Pa kuti fye nkwanishe, limo nshaleya ku kulya ica kulya ca kasuba, naleshala ndebelenga Baibolo mwi shiwi ilyapongomoka. Inshita yasukile yafika iya kuti nande ilyashi. Ndebukisha bwino bwino ifyo bakafundisha banjebele, abati: “Wacilabomfya bwino sana umubili kabili wacicincimuka, lelo tatwacumfwapo nangu cimo pa fyo wacilanda mu ciNgeleshi!” Te mulandu ne ci, nalisukile napwisha amasambililo. Pa numa, ine na Giuseppe batutumine ku Italy uko twailetwalilila ukubombela. Ili isukulu lyalitwafwile ukubombela bwino bamunyinefwe.

 Mu 1955, naupile Lidia. Nine nalandile ilyashi lya lubatisho ilyo alebatishiwa imyaka 7 ku numa. Bawishi ba Domenico, bali ni baNte kabili balyafwile abana babo bonse 7 ukuba mu cine, te mulandu ne fyo ubuteko bwa Fascism bwabacushishe no kubatamfya mu calo pa myaka itatu. Lidia na o alikosele sana mu cine. Alitwelwepo mu cilye imiku itatu ilyo tabalatupeela insambu sha kushimikila ku ng’anda ne ng’anda. Ilyo twaupene, papitile imyaka 6, twakwata no mwana umwaume, Beniamino. Mu 1972, twakwete umwana na umbi, Marco. Ndomfwa bwino pantu bonse babili ne ndupwa shabo balicincila mu mulimo wa kwa Yehova.

Ncili Ndabombesha Umulimo wa kwa Yehova

Mu mulimo wandi uwa kubombela bambi nalisangamo ifingi ifindetela insansa. Ku ca kumwenako, ku kutendeka kwa myaka ya ba 1980 batatafyala balembeele uwali kateeka wa mu Italy, Sandro Pertini. Mu buteko bwa lucu ubwa Fascism, batatafyala no yu kateka babatamfiishe ku cishi ca Ventotene, uko balesungila abo balemona ukuti balwani ba buteko. Batatafyala balombele kateka ukuti bakamwipusheko amepusho yamo, lelo ico balefwaya kumushimikila. Ilyo kateka asumine, nalibashindike, kabili alitupokelele bwino, icishalecitika. Pa kuposha batatafyala, kateka alibakumbatile. Lyena twalandile pa fyo twasuminamo no kumupeelako impapulo shesu.

Mu 1991, pa numa ya kubomba mu muputule pa myaka 44, nalilekele uyu mulimo ninshi nalitandalila ifilonganino mu Italy monse. Mu myaka ine iyakonkelepo, nabombele umulimo wa kusakamana Icikuulwa ca Kulonganinamo mpaka naisalwala e lyo nalekele ukubomba uyu mulimo. Lelo ndatasha Yehova pa cikuuku cakwe pantu, nalitwalilila ukubomba umulimo wa nshita yonse. Ndesha na maka yandi yonse ukushimikila abantu no kubasambilisha imbila nsuma, kabili pali ino nshita, ndatungululako na masambililo ya Baibolo. Bamunyinefwe bacili balanjeba ukuti pa kulanda amalyashi mu cilonganino, ndacincimuka icine cine. Ndatasha Yehova ukuti nangu ndi mukote, ncili na maka ya kucite ifi.

Ilyo nali umwaice naletiina sana ukufwa, lelo ukwishiba bwino bwino ifyo Baibolo ilanda kwalimpeela isubilo lya kwisaikala ubumi bwa muyayaya, kabili nga fintu Yesu alandile ‘nkesakwatisha’ ubumi. (Yoh. 10:10) Kanshi pali ino nshita, ndolela ukwisaikala mu mutende, mu mutelelwe, na mu nsansa e lyo no kwisakwata amapaalo ayashaifulila. Shi nacindikwe Kabumba wesu uwatutemwa, kabili uwatupeela ishuko lya kwitilwa kwi shina lyakwe.—Amalu. 83:18.

[Mapa pa mabula 22, 23]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

SWITZERLAND

BERN

Zurich

Arbon

Steinach

ITALY

ROME

Como

Milan

Umumana wa Adda

Castione Andevenno

Faenza

Sulmona

Ventotene

[Icikope pe bula 22]

Ninshi tuleya ku Gileadi

[Icikope pe bula 22]

Ndi na Giuseppe ku Gileadi

[Icikope pe bula 23]

Pa bwinga bwesu

[Icikope pe bula 23]

Umwina mwandi alintungilila pa myaka ukucila 55