Balilolelele Mesia

“Abantu balelolela, kabili bonse baletontonkanya pali Yohane mu mitima yabo abati nalimo e Mesia.”—LUKA 3:15, THE EMPHATIC DIAGLOTT

1. Lyashi nshi bakacema bamo baumfwile kuli bamalaika?

CALI bushiku kabili bakacema bali mu mpanga balelonda ifitekwa. Balitiinine ilyo bamwene malaika wa kwa Yehova aiminina mupepi nabo no bukata bwa kwa Lesa bwabengeshima ukubashinguluka! Nangu bali no mwenso balikutike ilyo malaika abebele ilyashi lisuma, ati: “Mwitiina, pantu, moneni! Ndebila kuli imwe imbila nsuma iya kusekelela kukalamba ukukaba ku bantu bonse, pantu lelo mu musumba wa kwa Davidi namufyalwa Umupusushi wenu, uyu e Kristu Shikulu,” uukaba Mesia. Bakacema bali no kusanga aka kanya kaleele mu mulimba mwi tauni lyali mupepi. Awe apo pene “ibumba lya bamalaika ba mu muulu” lyatendeke ukulumbanya Yehova ati: “Natulumbe Lesa mu muulu, na pe sonde pabe umutende pa bantu abo atemwa.”—Luka 2:8-14.

2. Bushe ishiwi lya kuti “Mesia” lyalola mwi kabili abantu bali no kumwishiba shani?

² Bakacema bafwile baleipusha abati, ‘Bushe Mesia nani?’ Lelo bakacema abaYuda abengi balishibe ukuti “Mesia” ni ulya “Uwasubwa” na Lesa. (Ukufu. 29:5-7) Nomba bali no kwafwa shani bambi ukushininkisha ukuti umwana uo malaika alandilepo e Mesia uwasalwa na Yehova? Icali no kubafwa, kubebeta ifyo ukusesema ukwali mu Malembo ya ciHebere kwalandile pa kufyalwa kwa uyu mwana e lyo no kukulinganya ku fyacitike.

Cinshi Calengele Abantu Balelolela Mesia?

3, 4. Bushe amashiwi yaba pali Daniele 9:24, 25 yalola mwi?

³ Ilyo Yohane Kabatisha atendeke ukushimikila, ifyo alelanda, ne fyo alecita fyalengele abantu bamo ukumona kwati ni Mesia waisa. (Belengeni Luka 3:15.) Kufwile kwali bamo abaumfwikishe umwalolele ukusesema kwakumine Mesia ukwalelanda pa “milungu 70.” E ico abaumfwikishe bafwile balishibe ilyo Mesia ali no kumoneka.  Amashiwi yambi muli uku kusesema yatila: “Ukutula pa kufuma kwa mashiwi ya kubwesha no kukuula Yerusalemu ukufika kuli Mesia Intungulushi, pakapita imilungu 7, e lyo ne milungu 62.” (Dan. 9:24, 25) Abasambilila abengi balisumina ukutila umulungu umo na umo, wimininako imyaka 7. Ku ca kumwenako, Baibolo ya Revised Standard Version itila: “Imilungu 70 iya myaka yalipimwa.”

⁴ Ababomfi ba kwa Yehova pali lelo balishiba ukuti imilungu 69, nelyo imyaka 483, iyaba pali Daniele 9:25 yatendeke mu 455 B.C.E. ilyo Artakishashete, Imfumu ya ku Persia yasuminishe Nehemia ukubukulula no kukuula cipya cipya Yerusalemu. (Neh. 2:1-8) Ilya milungu yapwile mu 29 C.E., pa numa ya myaka 483 ilyo Yesu umwina Nasarete abatishiwe. Pali iyi nshita, Yehova alimusubile no mupashi wa mushilo, ne ci calengele abe Mesia.—Mat. 3:13-17. *

5. Kusesema nshi twalalandapo?

⁵ Nomba natulande pa kusesema kumo kumo ukulanda pali Mesia ukwafikilishiwe pa kufyalwa kwa kwa Yesu, pa bumi bwakwe, na pa mulimo wakwe. Ukwabula no kutwishika, ukucita ifi kwalakosha icitetekelo cesu mu kusesema kwa kwa Lesa. Twalamona no bushininkisho bwa cine cine ubwa kuti Yesu e Mesia abantu balelolela pa nshita ntali.

Ukusesema Ukwalanda pa Kufyalwa Kwakwe

6. Londololeni ifyo amashiwi yaba pa Ukutendeka 49:10 yafikilishiwe.

⁶Casobelwe ukuti Mesia akafyalilwa mu mukowa wa kwa Yuda uwa mu Israele. Ilyo alepaala abana bakwe ninshi ali mupepi no kufwa, Yakobo asobele ukuti: “Inkonto ya bufumu tayakafume kuli Yuda, nangu ni nkonto ya mukalamba wa bashilika tayakafume mu ceni cakwe, mpaka Shilo akese; na bantu na bantu e o bakalaumfwila.” (Ukute. 49:10) AbaYuda abengi abasoma batila aya mashiwi yalelanda pali Mesia. Ukutendekela pali Davidi Imfumu ya baYuda, inkonto ya bufumu ne nkonto ya mukalamba wa bashilika fyali ku baYuda. Ishiwi lya kuti “Shilo” lipilibula ukuti “e mwine wa ciko.” Imfumu ya kulekelesha mu Yuda yali no kuba “Shilo” kabili yali no kuba imfumu ya muyayaya pantu Lesa aebele Sedekia, imfumu ya Yuda iya kulekelesha ati, ubufumu bukapeelwa ku wakwata insambu sha kucikwata. (Esek. 21:26, 27) Pa numa ya kwa Sekekia, Yesu e mwana fye wa kwa Davidi uwalailwe ukupeelwa ubufumu. Ilyo Yesu talafyalwa, malaika Gabriele aebele Maria ukuti: “Yehova Lesa akamupeela icipuna ca bufumu ica kwa Davidi wishi, kabili akaba imfumu umuyayaya pa ng’anda ya kwa Yakobo, no bufumu bwakwe tabwakabe ne mpela.” (Luka 1:32, 33) Yesu Kristu uwafumine mu lupwa lwa kwa Yuda no lwa kwa Davidi, e walingile ukuba Shilo.—Mat. 1:1-3, 6; Luka 3:23, 31-34.

7. Ni kwi Mesia afyalilwe, kabili cali shani pa kuti afyalilwe kulya?

⁷Mesia akafyalilwa mu Betelehemu. Kasesema Mika alembele ati: “Na iwe, we Betelehemu Efrata, we wacepesha ica kutila tawingalinga no kupendelwa pa misumba ya mu Yuda, muli iwe e mukafuma uukaba kateka muli Israele, uo intulo yakwe ya ku kale, ku nshita sha muyayaya.” (Mika 5:2) Casobelwe ukuti Mesia akafyalilwa mu musumba wa mu Yuda uwa Betelehemu, uwaleitwa ukuti Efrata. Nangu ca kutila Maria, nyina wa kwa Yesu na wishi Yosefe, baleikala mu Nasarete, ubuteko bwa Roma bwafumishe icipope ca kuti abantu bonse balembwe, icalengele baye ku Betelehemu, uko Yesu afyalilwe mu 2 B.C.E. (Mat. 2:1, 5, 6) Kanshi ukusesema kwalifikilishiwe bwino sana!

8, 9. Finshi fyasobelwe pa kufyalwa kwa kwa Mesia na pa fyacitike pa numa?

⁸Mesia akafyalwa kuli nacisungu. (Belengeni Esaya 7:14.) Ishiwi lya ciHebere ilya bethu·lah lipilibula ukuti “nacisungu,” lelo ishiwi limbi (ʽal·mah) lisangwa pali Esaya 7:14.  Apa casobelwe ukuti “umukashana [ʽal·mah]” ali no kufyala umwana umwaume. Ili ishiwi (ʽal·mah) lyalibomfiwe pa kulanda pa mukashana Rebeka ninshi talaupwa. (Ukute. 24:16, 43) Mateo abomfeshe ishiwi lya ciGriki (par·theʹnos) ilipilibula ukuti “nacisungu” ilyo alelangilila ukutila ilembo lya kwa Esaya 7:14 lyafikilishiwe pa kufyalwa kwa kwa Yesu. Mateo na Luka, bakalemba ba mabuuku ya Mbila Nsuma balanda ukuti Maria ali nacisungu, uwaimite ukupitila mu mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa.—Mat. 1:18-25; Luka 1:26-35.

⁹Abana abanono bakepaiwa pa numa ya kufyalwa kwa kwa Mesia. Icintu ca musango uyu calicitike imyaka iingi sana ku numa, ilyo Farao wa ku Egupti abikileko icipope ca kuti, onse umwana uwafyalwa ku baHebere apooswe mu Mumana wa Naelo. (Ukufu. 1:22) Lelo ukusesema kwaba pali Yeremia 31:15, 16 kutila Rakele alelila abana bakwe abaume abo batwele ku “calo ca mulwani.” Ukuloosha kwakwe kwalyumfwikike mu Rama, incende ya kwa Benjamini, ku kapinda ka ku kuso aka Yerusalemu. Mateo alilangilile ukuti amashiwi ya kwa Yeremia yalifikilishiwe ilyo Imfumu Herode yapeele icipope ca kuti umwana umwaume onse uwafyalwa mu Betelehemu na mu fitungu fya uko fyonse afwile ukwipaiwa. (Belengeni Mateo 2:16-18.) Elenganyeni ubulanda abantu bakwete muli cilya cifulo!

10. Londololeni ifyo amashiwi yaba pali Hosea 11:1 yafikilishiwe muli Yesu?

¹⁰Nga fintu cali ku bena Israele, Mesia ali no kufuma mu Egupti. (Hos. 11:1) Ilyo Herode talabikako icipope ca kwipaya abana abaume abafyalwa, malaika apeele icipope ca kuti Yosefe, Maria na Yesu baye ku Egupti. Baikele kulya “mpaka ne mfwa ya kwa Herode, pa kuti cifikilishiwe ico Yehova alandiile muli kasesema wakwe [Hosea] ati: ‘Naitile umwana wandi ukufuma ku Egupti.’” (Mat. 2:13-15) Yesu te walengele ifintu ifyakumine ukufyalwa kwakwe ukucitika nga filya fine fyasobelwe.

Mesia Atendeka Ukubomba!

11. Bushe inshila yapekanishiwe shani ilyo Uwasubwa uwa kwa Yehova talaisa?

¹¹Balingile ukupekanya inshila ilyo Uwasubwa uwa kwa Lesa talaisa. Malaki asobele ukuti “kasesema Eliya” ali no kubomba uyu mulimo uwa kupekanya imitima ya bantu pa kuti bakapokelele Mesia nga aisa. (Belengeni Malaki 4:5, 6.) Yesu umwine atile “Eliya” ali ni Yohane Kabatisha. (Mat. 11:12-14) Marko na o atile umulimo Yohane abombele wafikilishe ifyo Esaya aseseme. (Esa. 40:3; Marko 1:1-4) Yesu te wateyenye ukuti Yohane akabombe umulimo Eliya abombeleko uwa kupekanya imitima ya bantu. Umulimo uwasobelwe uo Yohane abombele walingene no kufwaya kwa kwa Lesa kabili wali wa kulenga abantu ukwishiba Mesia.

12. Mulimo nshi uwalenga abantu ukwishiba Mesia?

¹²Umulimo Lesa amupeele walengele eshibikwe ukuti e Mesia. Mwi sunagoge lya ku Nasarete, itauni ilyo afyalilwemo, Yesu abelengele mwi buuku lya kwa Esaya no kusosa ukuti amashiwi abelengele yalelanda pali ena ayatila: “Umupashi wa kwa Yehova waba pali ine, pantu ansubile ukuti mbile imbila nsuma ku bapiina, antumine mu kubila ukuti abafungwa bakalubulwa no kushibula amenso ya mpofu, no kulubula abanyanyantilwa, no kubila umwaka we paalo lya kwa Yehova.” Apo e wali Mesia, Yesu asosele ukuti: “Ili lembo mwaumfwa nalifikilishiwa ubushiku bwa lelo.”—Luka 4:16-21.

13. Bushe umulimo wa kushimikila uo Yesu abombele mu Galili wasobelwe shani?

¹³Ukusesema kwalilandile ukuti Mesia akatendekela ukushimikila mu Galili. Esaya alembele pa “calo ca kwa Sebuluni ne calo ca kwa Naftali na . . .Galili wa bena fyalo,” ati: “Abantu abaikele mu mfifi nabamona ulubuuto ulukalamba. E lyo abaikala mu calo ca mfifi iikalamba, ulubuuto nalubabalikila.” (Esa. 9:1, 2) Yesu atendekele mu Galili ukubomba umulimo wa kushimikila, ninshi ekala mu Kapernahumu,  umo abengi abekashi ba mu Sebuluni na Naftali baumfwilile imbila nsuma iyo abaletele. (Mat. 4:12-16) Mu Galili, Yesu alandile amashiwi ayasuma mu Lyashi lya pa Lupili, no kusala abasambi bakwe kabili e mo acitile ne cipesha amano ca kubalilapo. Kabili afwile ali mu Galili ilyo amonekele ku basambi 500 pa numa ya kubuuka. (Mat. 5:1–7:27; 28:16-20; Marko 3:13, 14; Yoh. 2:8-11; 1 Kor. 15:6) Kanshi ilyo aleshimikila mu “calo ca kwa Sebuluni ne calo ca kwa Naftali,” alifikilishe ukusesema kwa kwa Esaya. Lelo Yesu alishimikile pa Bufumu na mu ncende shimbi mu Israele.

Fimbi Ifyo Mesia Acitile na fyo Fyalisobelwe

14. Bushe Amalumbo 78:2 yafikilishiwe shani muli Yesu?

¹⁴Casobelwe ukuti Mesia akulalanda mu mapinda, nelyo mu filangililo. Kemba wa malumbo Asafi aimbile ukuti: “Ndeasamuna akanwa no kusosela mu mapinda.” (Amalu. 78:2) Twaishiba shani ukuti aya mashiwi yalelanda pali Yesu? Mateo alitweba ifyo. Pa numa ya kulanda pa cilangililo umo Yesu apashenye Ubufumu ku luseke lwa lubanga na ku citutumushi, Mateo atile: “Kabili talandile kuli bena ukwabula icilangililo; pa kuti cifikilishiwe icalandiilwe muli kasesema uwatile: ‘Nkaasamuna akanwa kandi no kulandila mu filangililo, nkabila ne fintu ifyafiswa ukufuma pa kutendeka kwa calo.’” (Mat. 13:31-35) Amapinda nelyo ifilangililo fyali pa fyo Yesu alebomfya pa kuti afunde bwino sana abantu.

15. Londololeni ifyo amashiwi yaba pali Esaya 53:4 yafikilishiwe.

¹⁵Casobelwe ukuti Mesia ali no kusenda amalwele yesu. Esaya asobele ukuti: “Kwena asendele amalwele yesu; kabili ukukalipwa kwesu na ko alikusendele.” (Esa. 53:4) Mateo atile Yesu aliposeshe abantu na bambi pa numa ya kundapa banafyala Petro pa kuti “cifikilishiwe icalandiilwe muli kasesema Esaya ati: ‘E wasendele intenda shesu na malwele yesu.’” (Mat. 8:14-17) Kabili kwali inshita na shimbi ishingi ilyo Yesu aundepe abalwele.

16. Finshi umutumwa Yohane alembele ifilangilila ukuti amashiwi yaba pali Esaya 53:1 yalanda pali Yesu?

¹⁶Te mulandu ne fisuma ifingi ifyo Mesia acitile, abengi tabamutetekele. (Belengeni Esaya 53:1.) Pa kulangilila ukuti uku kusesema kwalifikilishiwe, umutumwa Yohane alembele ukuti: “Nangu [Yesu] acitile ifipesha amano ifingi pa menso yabo, tabamutetekele, ica kuti amashiwi ya kwa Esaya yalifikilishiwe ayatila: ‘Mwe Yehova, nani atetekela ico twaumfwile? Kabili ni kuli nani Yehova asokolwela amaka yakwe?’” (Yoh. 12:37, 38) Na pa numa ya myaka iingi ilyo umutumwa Paulo aleshimikila imbila nsuma, banono abatetekele ukuti Yesu, ali Mesia.—Rom. 10:16, 17.

17. Bushe ukusesema kwaba pa Amalumbo 69:4 kwafikilishiwe shani?

¹⁷Bakapata Mesia apabula umulandu. (Amalu. 69:4) Umutumwa Yohane ayambwile amashiwi ya kwa Yesu ayatila: “Nga nshacitile muli bena imilimo iyo umuntu umbi ashacitile, nga tabali na lubembu; nomba balimona imilimo yandi kabili balimpata, bapatila kumo na Tata. Lelo ni pa kuti amashiwi ayalembwa mu Mafunde yabo yafikilishiwe, ayatila, ‘Bampatile apabula umulandu.’” (Yoh. 15:24, 25) “Amafunde” yalandwapo apa, Malembo yonse aya mu Baibolo. (Yoh. 10:34; 12:34) Amabuuku ya Mbila Nsuma yalilanga bwino bwino ukuti Yesu balimupatile, maka maka kuli bashimapepo abaYuda. Na kuba, Yesu atile: “Icalo te kuti cimupate, lelo ine calimpata, pantu ine ndacishinina ukuti imilimo ya ciko yalibipa.”—Yoh. 7:7.

18. Finshi fimbi ifyo tukasambilila mu cipande cikonkelepo ifikalenga tukashininkishe sana ukuti Yesu e Mesia?

¹⁸ Abasambi ba kwa Yesu aba kubalilapo balishininkishe ukuti Yesu e Mesia, pantu ukusesema konse ukwaba mu Malembo ya ciHebere kwafikilishiwe muli ena. (Mat. 16:16)  Nga fintu tumwene, kumo kwafikilishiwe pa kufyalwa kwakwe e lyo ukusesema kumo ukwafikilishiwe kwakumine umulimo Yesu umwina Nasarete alebomba. Ukusesema na kumbi ukulanda pali Mesia tukakulandapo mu cipande cinkonkelepo. Nga twatontonkanyapo sana pali uku kusesema, tatwakulatwishika ukuti Yesu Kristu e Mesia uo Shifwe wa ku muulu Yehova asalile.

[Futunoti]

Kuti Mwayasuka Shani?

• Kusesema nshi ukwalelanda pa kufyalwa kwa kwa Yesu ukwafikilishiwe?

• Bushe inshila yapekanishiwe shani ilyo Mesia talaisa?

• Kusesema nshi ukusangwa mwi buuku lya kwa Esaya icipandwa 53 ukwafikilishiwe muli Yesu?

[Ifipusho]