Bushe Aba ca Kumwenako Icisuma Nelyo Cilangililo ca Kutusoka?

“Lesa wa kwa Yakobo . . . akatusambilisha imibele yakwe, kabili tukenda mu nshila shakwe.”—ESA. 2:3.

1, 2. Kuti mwanonkelamo shani mu fya kumwenako fyaba mu Baibolo?

UKWABULA no kutwishika mwalishininkisha ukutila kuti mwanonkelamo mu malyashi yaba mu Baibolo. Mu Baibolo mwaliba amalyashi ayalanda pa baume na banakashi abali ne citetekelo kabili abali ne mibele iisuma iyo mwingatemwa ukupashanya. (Heb. 11:32-34) Lelo mufwile mwalimona ukuti mwaliba ne filangililo fya kutusoka, ifya baume na banakashi abali ne mibele iyo mushingapashanya.

² Nomba abantu bamo abo Baibolo yalandapo balicitile ifintu ifisuma ifyo twingapashanya ne fyabipa ifyo tushilingile ukupashanya. Tontonkanyeni pali Davidi uwali kacema uwaicefya kabili uwaishileba imfumu iya maka ilyo akulile. Davidi ali muntu umusuma uwatemenwe icine kabili uwatetekele Yehova. Na lyo line, alicitilepo imembu shabipisha ishakumine Beti-sheba, Uria, e lyo no lubembu lwa kupenda abantu. Lelo natulande sana pa mwana wakwe Solomone uwali imfumu kabili uwalembeleko na Baibolo. Intanshi twalalanda pa fintu fibili ifisuma ifyo twingamupashanyamo.

“Amano ya kwa Solomone”

3. Mulandu nshi twingalandila ukuti Solomone aba ca kumwenako cesu icisuma?

³ Uwacila pali Solomone, Yesu Kristu, alilandile ifisuma pa Mfumu Solomone ukuti ali ca kumwenako icisuma. Yesu aebele abaYuda abalemutwishika ukuti: “Namfumu wa ku kapinda ka ku kulyo akabuukila pamo na bantu ba nkulo ino mu Bushiku bwa Bupingushi kabili akabashinina; pantu afumine ukutali sana ku kwisaumfwa amano ya kwa Solomone, lelo, moneni! uwacila pali Solomone ali pano.” (Mat. 12:42) Solomone alilumbwike pa mulandu wa mano akwete, kabili alitucincisha ukunonka amano.

4, 5. Bushe Solomone anonkele shani amano, kabili fyapusanako shani ne fyo ifwe tunonka amano?

⁴ Ilyo Solomone atendeke fye ukuteka, Lesa amoneke kuli ena mu ciloto kabili amwebele ukuti alombe ifyo alefwaya. Apo alishibe ukuti ali umwaice, Solomone alombele amano. (Belengeni 1 Ishamfumu 3:5-9.) Lesa alitemenwe pantu Solomone talombele ifyuma no bukata. Awe e fyo amupeele “umutima wa mano kabili uwa mucetekanya,” kabili amupeele ne fyuma. (1 Isha. 3:10-14) Nge fyo Yesu alandile, Solomone ali sana na mano ica kuti namfumu wa ku Sheba alyumfwile ululumbi kabili aimine ubulendo pa kuti aye aimwene umwine.—1 Isha. 10:1, 4-9.

⁵ Kwena tatwenekela ukunonka amano mu cipesha amano. Solomone atile “Yehova e upeela amano,” lelo alembele no kuti pa kunonka amano tulingile ukuibikilishako. Atile: ‘Peepeka ukutwi kobe ku mano, pa kuti walwile umutima obe ku kwiluka.’ Alandile na mashiwi yambi ayapalako aya kuti ‘lilila ku’ mano, ‘ulefwaya’ amano, na ‘ulefwayafwaya’ amano. (Amapi. 2:1-6) Kanshi kuti twanonka amano.

6. Kuti twapashanya shani ica kumwenako cisuma ica kwa Solomone?

 ⁶ Kuti cawama ukutontonkanya pali ici cipusho ca kuti: ‘Bushe nalicindika amano yafuma kuli Lesa nge fyo Solomone acitile?’ Ukwafya kwa mikalile mu calo kwalilenga abengi ukubika amano ku ncito na ku kunonka ifyuma nelyo ku kusambilila sana. Inga imwe na ba mu ng’anda yenu? Bushe ifyo mupingulapo ukucita filanga ukuti mulafwaya ukunonka amano yafuma kuli Lesa kabili bushe mumona ukuti yalicindama? Bushe ukwalula ifyo mucita nelyo ifyo mufwaya ukucita kuti kwalenga mwanonka sana amano? Nga mwanonka amano mukanonkelamo ku ciyayaya. Solomone alembele ukuti: “E lyo ukomfwikisha ubulungami no bupingushi no bololoke, e kutila inshila yonse iisuma.”—Amapi. 2:9.

Ukubika Amano ku Kupepa kwa Cine Kwaliletele Umutende

7. Bushe cali shani pa kuti Lesa bamukuulile itempele lya lulumbi?

⁷ Ilyo atendeke fye ukuteka, Solomone afumishepo icikuulwa ca mushilo ico balebomfya ukutula mu nshiku sha kwa Mose no kukuula itempele ilya lulumbi. (1 Ki. 6:1) Twalalita ukuti itempele lya kwa Solomone, lelo takuulile itempele pa kuti alumbuke. Kabili te watontonkenye ukuti akuule. Lelo ni Davidi uwatontonkenye, e lyo Lesa e wamupeele pulani ye tempele ne ya fyonse ifyali no kubamo. Kabili Davidi alipeekenye ifingi ifyo bali no kubomfya pa kukuula. (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Imila. 22:14-16) Na lyo line, Solomone e wakuulile itempele mu myaka 7 na hafu.—1 Isha. 6:37, 38; 7:51.

8, 9. (a) Bushe kuti twapashanya shani Solomone ukuba no mute wa kubomba imilimo iisuma? (b) Cinshi cafuminemo ilyo Solomone abikile amano ku kupepa kwa cine?

⁸ Kanshi tufwile ukupashanya Solomone pantu ali no mute wa kubomba imilimo iisuma kabili alibikileko amano. Ilyo itempele lyapwile ne cipao ca cipangano bacibikamo, Solomone apepele ipepo pa cintubwingi. Amashiwi yamo ayo alandile ilyo apepele kuli Yehova yatila: “Amenso yenu yalelolesha pa ng’anda ino ubushiku na kasuba, pa cifulo ico mwatile, ‘Ishina lyandi likaba mulya,’ ku kumfwa kwi pepo ilyo umubomfi wenu alepepa nalosha kuli cino cifulo.” (1 Isha. 8:6, 29) Abena Israele na balefuma mu fyalo fimbi bali no kulapepela muli ili tempele ilyainikwepo ishina lya kwa Lesa.—1 Isha. 8:30, 41-43, 60.

 ⁹ Cinshi cafuminemo ilyo Solomone abikile amano ku kupepa kwa cine? Pa numa ya mutebeto ilyo bapeele itempele, abantu “balesekelela, kabili bali ne nsansa pa busuma bonse ubo Yehova acitiile Davidi umubomfi wakwe na bantu bakwe abena Israele.” (1 Isha. 8:65, 66) Na kuba, pa myaka yonse 40 iyo Solomone atekele, mu Israele mwali umutende no busambashi. (Belengeni 1 Ishamfumu 4:20, 21, 25.) Ifi fine e fyo Amalumbo 72 yalanda, kabili yalenga twaishiba na mapaalo tukalaipakisha ilyo Yesu Kristu Uwacila pali Solomone akalateka.—Amalu. 72:6-8, 16.

Icilangililo ca Kutusoka ica kwa Solomone

10. Filubo nshi Solomone acitile ifyo tutontonkanyapo?

¹⁰ Nomba mulandu nshi twingalandila ukuti fimo ifyacitile Solomone fyaba cilangililo ca kutusoka? Intanshi tontonkanyeni pa bakashi na bakanakashi akwete. Baibolo itila: “Ilyo Solomone akotele, ninshi abakashi bakwe balyalula umutima wakwe ukulakonka balesa bambi; no mutima wakwe tawalolele onse kuli Yehova Lesa wakwe ngo mutima wa kwa Davidi wishi.” (1 Isha. 11:1-6) Ukwabula no kutwishika tamufwaya ukupashanya imibele yakwe iyabipa. Bushe ifi e fya kutusoka fye ifyo solomone acitile? Natutontonkanye na pa fyo acitile ifyo tushabikako sana amano, no kumona ifyo twingasambililako.

11. Finshi twingalanda pa cupo ca kubalilapo ica kwa Solomone?

¹¹ Solomone atekele pa myaka 40. (2 Imila. 9:30) Finshi mwingatontonkanya pa fyacitile Solomone nga mwabelenga 1 Ishamfumu 14:21? (Belengeni.) Ukulingana ne ici cikomo, ilyo Solomone afwile, umwana wakwe Rehoboamu e waishileba imfumu ninshi ali ne myaka 41. Ishina lya kwa nyina ali ni “Naama umwina Amone.” Kanshi kuti twatila ilyo Solomone ashilaba imfumu, alyupile umwanakashi uwa ku calo cimbi uko balepepa tulesa twa bufi. (Abapi. 10:6; 2 Sam. 10:6) Bushe Naama alepepa tulesa twa bufi? Nga alipepelepo tulesa twa bufi, afwile alilekele ukutupepa pantu nalimo alisangwike kapepa wa cine nge fyo Rahabu na Ruti bacitile. (Ruti 1:16; 4:13-17; Mat. 1:5, 6) Nangu cibe fyo, Solomone afwile alikwete abena buko abena Amone abashalepepa Yehova.

12, 13. Fintu nshi ifyabipa ifyo Solomone acitile ilyo atendeke fye ukuteka, kabili finshi nalimo atontonkenye?

¹² Ukwabula no kutwishika, ifintu fyalibipileko ilyo ali imfumu. Solomone “apangene icipangano ca cupo na Farao imfumu ya ku Egupti, kabili abuulile umwana umwanakashi uwa kwa Farao no kumuleta ku Musumba wa kwa Davidi.” (1 Isha. 3:1) Bushe uyu umwanakashi umwina Egupti alisangwike kapepa wa cine nga filya Ruti acitile? Takwaba icilanga ukuti alitendeke ukupepa Lesa wa cine pantu Solomone amukuulile ing’anda (na babomfi bakwe abena Egupti) ku nse ya Musumba wa kwa Davidi. Mulandu nshi? Pantu Amalembo yatila umuntu uwalepepa tulesa twa bufi talingile ukulaikala mupepi ne cipao ca cipangano ica kwa Yehova.—2 Imila. 8:11.

¹³ Solomone nalimo alitemenwe ukuupa umwana wa mfumu ya ku Egupti pantu ici cali no kulenga ukuti baleumfwana na bena Egupti, lelo alilufyenye ukucite fi. Kale, Lesa aebele abena Israele ukuti tabalingile ukulaupana na bena Kanaani abashalepepa Lesa kabili alilumbwile na bambi abo bashali no kuupana nabo. (Ukufu. 34:11-16) Bushe Solomone atontonkenye ukuti abena Egupti tabali pali balya abo bashali no kuupana nabo? Nga e fyo atontonkenye, bushe cali bwino ukuupana na bena Egupti? Na kuba ifyo acitile fyalangile ukuti alisuulile filya Yehova alandile ukuti umwina Israele nga aupana no muntu uushalepepa Lesa kuti aleka ukupepa Lesa wa cine.—Belengeni Amalango 7:1-4.

14. Finshi twingasambililako ku cilangililo ca kutusoka ica kwa Solomone?

¹⁴ Finshi twingasambilila ku cilangililo ca kutusoka ica kwa Solomone? Nkashi uulefwaya ukuupwa nalimo kuti aleilungamika no kusuula ifunde lya kwa Lesa ilya kuupilwa “muli  Shikulu epela.” (1 Kor. 7:39) Mu nshila imo ine umo kuti atendeka ukuilungamika mu fintu fimbi. Ku ca kumwenako, kuti atampa ukwangalako ifyangalo fya pa sukulu no kuba mu tubungwe twa pa sukulu. Nelyo kuti aleka ukulipila imisonko yonse nangu kuti abepa nga kwacitika fimo ifingaleta umuseebanya. Icishinka ca kuti Solomone nao afwile aleilungamika ilyo alecita ifyapusene na mafunde ya kwa Lesa, kabili ica musango yu kuti cacitika na kuli ifwe.

15. Bushe Yehova alangile shani uluse kuli Solomone, lelo cinshi ico tushilingile ukulaba?

¹⁵ Nangu ca kuti Solomone alyupile umwana mwanakashi wa mfumu ya ku calo cimbi, Baibolo yatila Lesa alimupeele amano ayo alombele kabili amulundilepo ne fyuma. (1 Isha. 3:10-13) Solomone alipulile mu mafunde ya kwa Lesa, na lyo line Baibolo tayalandapo ukuti Yehova alimukeene ilyo line fye nelyo ukumwebaula. Ici cumfwana ne cishinka ca kuti Lesa alishiba ukuti tuli bantu ababembu abapangwa ku lukungu. (Amalu. 103:10, 13, 14) Lelo tamufwile ukulaba ukuti, mu fyo tucita kuti mwafuma ifyabipa apo pene fye nelyo ku ntanshi.

Aupile Abanakashi Abengi

16. Lifunde nshi Solomone asuulile ilyo aupile abanakashi abengi?

¹⁶ Mwi buuku lya Ulwimbo lwa Nyimbo, imfumu yalelumbilisha umukashana ukuti aliyembele sana ukucila abasano 60 na bakanakashi 80. (Ulwimbo 6:1, 8-10) Aya mashiwi nga yalelanda pali Solomone, ninshi pali ilya nshita alikwete abanakashi abengi nga nshi. Nangu cingati abengi nelyo bonse fye balepepa Lesa wa cine, na lyo line Solomone alipulile mwi funde Lesa apeele Mose ilyatile imfumu ya mu Israele tayali ‘nakuifushisha abakashi, ukuti umutima wa iko wikafuma kuli Lesa.’ (Amala. 17:17) Nangu fye ni pali iyi ine nshita, Yehova takeene Solomone. Na kuba, Lesa alitwalilile ukupaala Solomone ica kuti alimubomfeshe ukulemba ibuuku lya mu Baibolo ilya Ulwimbo lwa Nyimbo.

17. Cishinka nshi ico tushilingile ukulaba?

¹⁷ Bushe ici cilolele mu kuti Solomone ali no kupula mu mafunde ya kwa Lesa ukwabula ukumukanda, no ukuti na ifwe kuti twapula mu mafunde ya kwe ukwabula ukutukanda? Iyo. Lelo cipilibula ukuti limo Lesa takanda apo pene. Na lyo line, umuntu nga asuula amafunde ya kwa Lesa e lyo tamufumine ifyabipa apo pene tacipilibula ukuti tamwakafume ifyabipa. Mwilaba ukuti Solomone alembele ukuti: “Pa mulandu wa kuti takuba ukupingula bwangu umulimo wabipa, e co umutima wa bana ba bantu waiswilamo ukucita ububi.” Alundilepo no kuti: “Ine nalishiba bwino ukuti abatiina Lesa wa cine cikabawamina, pa mulandu wa kuba na katiina kuli ena.”—Luk. Mil. 8:11, 12.

18. Bushe ifyo Solomone acitile filanga shani ukuti amashiwi yaba pa Abena Galatia 6:7 ya cine?

¹⁸ Solomone atwalilila ukukonka ifunde lya kwa Lesa nga caliweme. Alicitile ifintu ifingi ifisuma kabili Lesa alimupaalile. Pa mulandu wa kuti alisuulile amafunde ya kwa Lesa, mu kupita kwa nshita atendeke ukulalufyanya. Ici cilanga ukuti amashiwi ayo umutumwa Paulo alembele ilyo aletungululwa no mupashi wa mushilo ya cine, ayatila: “Mwilufiwa: Lesa tatumpikwa. Pantu ico umuntu alebyala, e co akalobolola”! (Gal. 6:7) Mu kulekelesha imfumu Solomone yalilobolwele ifyabipa pa mulandu wa kusuula amafunde ya kwa Lesa. Baibolo itila: “Imfumu Solomone yatemenwe abanakashi abengi aba ku fyalo fimbi kumo no mwana mwanakashi uwa kwa Farao, na banakashi abena Moabu, abena Amone, abena Edomu, abena Sidone na bena Hiti.” (1 Isha. 11:1) Abengi pali aba bafwile balitwalilile ukupepa tulesa twa bufi ukubikako fye na Solomone. Apo alitendeke ukupepa tulesa twa bufi, Lesa wesu uwatekanya alilekele ukumupaala.—Belengeni 1 Ishamfumu 11:4-8.

Sambilileniko ku Fyacitile Solomone, Ifisuma ne Fibi

19. Cinshi twingalandila ukuti mu Baibolo mwaliba ifya kumwenako fya bantu abengi abalecita ifisuma?

¹⁹ Yehova aebele Paulo ukulemba ukuti:  “Fyonse ifyalembelwe kale fyalembelwe ku kutufunda, pa kuti mu kushipikisha kwesu na mu cisansamushi ca mu Malembo tube ne subilo.” (Rom. 15:4) Pa fyalembelwe kale paba ne fya kumwenako ifisuma ifya abaume na banakashi abali ne citetekelo. E mulandu wine Paulo alandile ukuti: “Finshi fimbi ifyo ningasosa? Pantu inshita kuti yancepela nga nati nkonkanyepo ukushimika pali Gideone, Baraki, Samsone, Yefta, Davidi na Samwele na bakasesema bambi, abo ku citetekelo bacimfishe amabufumu mu bulwi, bacitile ubulungami, bapokelele amalayo, . . . nangu ca kuti bali abanaka balengelwe ukuba aba maka.” (Heb. 11:32-34) Kanshi tulingile ukusambililako nelyo ukupashanya abantu abalecita ifisuma abo Baibolo yalandapo.

20, 21. Cinshi mulefwaila sana ukusambililako ku filangililo fya kutusoka ifyaba mu Cebo ca kwa Lesa?

²⁰ Lelo mu malyashi yamo aya mu Baibolo mwaliba ne filangililo fya kutusoka ifilanda pa baume na banakashi abalebombela Yehova pa inshita imo. Ilyo tulebelenga Baibolo, kuti twamona umo balufyenye ne fyo bamo bapondokele Lesa, kanshi kuti twasambililako. Kuti twailuka ifyo bamo batendeke ukutontonkanya pa fyabipa ifyalengele ukuti balufyanye. Kuti twacita shani pa kuti tusambilileko kuli aya malyashi? Kuti twayipusha ifipusho pamo nga ifi: ‘Cali shani pa kuti balufyanye? Bushe na ine kuti nacita ifyo bacitile? Kuti nacita shani pa kuti na ine nshicitile ifya musango uyu?’

²¹ Tulingile ukulatontonkanya sana pali ifi filangililo fya kutusoka pantu Paulo alembele ukuti: “Ifi fintu fyaleponena balya pa kuti tusambilileko, kabili fyalembeelwe ku kutusoka fwe baleikala mu nshiku sha kulekelesha.”—1 Kor. 10:11.

Finshi Mwasambilila?

• Mulandu nshi mu Baibolo mwabela ifya kumwenako ifisuma e lyo ne filangililo fya kutusoka?

• Cali shani pa kuti Solomone atendeke ukulalufyanya?

• Kuti mwasambililako shani ku cilangililo ca kutusoka ica kwa Solomone?

[Ifipusho]

[Icikope pe bula 9]

Solomone ali na mano ayafumine kuli Lesa

[Ifikope pe bula 12]

Bushe mulasambililako ku cilangililo ca kutusoka ica kwa Solomone?