Ukwalula Imibombele Kwalingafwa

Abashimika ili ilyashi ni ba James A. Thompson

Ilyo nafyelwe mu 1928 mu United States, kwali ifunde ilyalekaanya abafiita na babuuta ukuba pamo. Umuntu nga takonkele ili funde balemukaka nangu ukumucita icabipa.

PALI iyi nshita Inte sha kwa Yehova mu United States ababuuta na bafiita tabalelonganina pamo, nangu fye kulongana kwa muputule no kwa citungu. Mu 1937 batata balibasontele ukuba umubomfi wa cilonganino (muno nshiku tutila kampanya we bumba lya baeluda) mu cilonganino ca bamunyinefwe abafiita ica Chattanooga mu musumba wa Tennessee. E lyo ba Henry Nichols e bali ababomfi mu cilonganino ca bamunyinefwe ababuuta.

Ndebukisha bwino sana ifyalecitika ilyo nali umwaice, naletemwa ukwikala pa veranda ubushiku uku ninshi ndeumfwa uko batata balelanshanya na ba Nichols. Nangu ca kuti nshaleumfwa fyonse ifyo balelandapo, naletemwa ukuba mupepi na batata ilyo balelanda pa fya kubomba bwino umulimo wa kushimikila nangu ca kuti abafiita na babuuta tabalebasuminisha ukubombela pamo.

Mu kubangilila kwa ba 1930, icintu icabipa calicitike mu lupwa lwesu. Bamayo abali fye ne myaka 20 balifwile. Batata e bashele baletusunga, ine no mukalamba wandi Doris uwali ne myaka 4, ine nali fye ne myaka ibili. Nangu ca kuti e lyo fye batata babatishiwe, balilundulwike sana.

Abangafwile Ukulunduluka

Mu 1933, batata batendeke ukulaumfwana na ba Lillie Mae Gwendolyn Thomas, bankashi abasuma umutima, kabili tapakokwele balyupene. Batata na bamayo bali ca kumwenako icisuma kuli ine na Doris pantu balebombela Yehova ne cishinka.

Mu 1938, aba mu filonganino fya Nte sha kwa  Yehova balibebele ukuti baeluda bakulasontwa na maofeshi yakalamba mu Brooklyn, ku New York, mu nshita ya kubasala kuli bamunyinefwe mu filonganino. Ilyo bamo aba mu musumba wa Chattanooga bakeene ukukonka ifyo babebele, batata bena balandile ukuti bakulakonka ifyo ukuteyanya kulelanda. Ifyo batata baali aba cishinka ne fyo bamayo babatungilile, fyalingafwa ukufika na lelo.

Ukubatishiwa no Mulimo wa Nshita Yonse

Mu 1940, abengi mu cilonganino mu mwesu balilipiile kuli basi iya kubatwala ku kulongana kwa citungu ukwali mu musumba wa Detroit, mu Michigan. Bamo abo twaile nabo muli basi balibatishiwe. Bambi balipapile ico nshabatishiwilwe pantu natendeke ukushimikila ninshi ndi ne myaka 5 kabili nali uwacincila sana mu mulimo.

Ilyo banjipwishe umulandu nshabatishiwilwe, nabebele ukuti, “Nshaumfwikisha ico ningile ukubatishiwilwa.” Ilyo batata baumfwile ifyo nayaswike balipapile. Ukufuma fye ilyo line, balibikileko sana amano ku kung’afwa ukumfwikisha ifyo ulubatisho lupilibula e lyo ne fyo lwacindama. Pa numa ya myeshi ine, ninshi nakutalala sana pa 1 October mu 1940, nalibatishiwe mu cishiba ku nse ya musumba wa Chattanooga.

Natendeke bupainiya ilyo twali pa holide mu lusuba, ninshi ndi ne myaka 14. Naleshimikila mu misumba inono iyaba mu Tennessee e lyo na mu Georgia. Nalebuuka ulucelo sana, napekanya ifya kulya fya kusenda e lyo nanina ishitima nelyo basi iyalepita pa 06:00hrs no kuya ku cifulo naleshimikilako. Nalebwela ku ng’anda ku ma 18:00 hrs. Ifya kulya nalesenda fyalepwa ilyo ne nshita ya kutuusha tailafika. Pa mulandu wa kuti nali uwafiita, nshaleya mwi tuuka ukuti nshite ifya kulya na fimbi nangu ninkwata indalama. Bushiku bumo naingile mwi tuuka ukuti nshitemo ice cream, lelo balintamfishe. Nomba umwanakashi uwa buuta, alindeteleko imo.

Ilyo naile ku sekondari, akabungwe kalelolekesha pa nsambu abantu bafiita bakwete ku kapinda ka ku kulyo aka Alabama kalikoseleko. Utubungwe pamo nga NAACP (National Association for the Advancement of Colored People) twalekoselesha abana be sukulu ukulwisha insambu bakwete isha kuti balilingana na babuuta. Balitwebele ukuti na ifwe tulingile ukubombela pamo no tu tubungwe. Abalesambilila pa masukulu ayengi aya bantu bafiita na bali pe sukulu nalesambililapo, bonse balefwaisha ukuba muli aka kabungwe. Balimpatikishe ukuti “mfwile fye ukutungilila abafiita banandi.” Lelo nalikeene no kubeba ukuti Lesa te wakapatulula kabili alitemwa abantu bonse. E co nalicetekela ukuti, Lesa fye e ukafumyapo ulufyengo.—Yoh. 17:14; Imil. 10:34, 35.

Ilyo napwishishe fye isukulu, nasalilepo ukuyaikala ku New York City. Ilyo naleya, naliminine mu Philadelphia mu musumba wa Pennsylvania ku kutandalila abanandi abo twakumene nabo pa kulongana kwa citungu. Icilonganino nalongeneko e cali ica kubalilapo umo namwene abafiita na babuuta balelongana pamo. Ilyo kangalila wa muputule aletandalila icilonganino, anjebele ukuti ukalanda ilyashi pa kulongana kukakonkapo. Ici calengele njikale mu Philadelphia.

Pa fibusa nakwete mu Philadelphia pali na nkashi uwacaice Geraldine White uo naleita ati Gerri. Alishibe bwino sana Amalembo ne fya kushimikila ku ng’anda ne ng’anda. Ico natemenwe sana pali uyu mukashana ni co na o alefwaya ukuba painiya. Pa 23 April mu 1949 twalyupene.

 Batwita kwi Sukulu lya Gileadi

Ico twalefwaisha kuya kwi Sukulu lya Gileadi no kubomba bumishonari ku calo cimbi. Twalyalwile imibombele yesu pa kuti fye tukaye ku Gileadi. Tapakokwele, balitwebele ukuya mu kubombela ku Lawnside mu New Jersey, pa numa twaile ku Chester mu Pennsylvania, na mu kulekelesha twabombele ku Atlantic City mu New Jersey. Ilyo twali mu Atlantic City, twalikumanishe ififwaikwa ku balefwaya ukuya kwi Sukulu lya Gileadi pantu iyi nshita ninshi twalyupana pa myaka ibili. Lelo tabatwitile apo pene? Cinshi calengele?

Mu kubangilila kwa ba 1950, abalumendo abengi balibebele ukuya ku bushilika kabili bali no kuya mu kubombela ku calo ca Korea ukwali ifimfulunganya. Lelo calemoneka kwati icipani icalelemba abashilika mu Philadelphia calipatile Inte sha kwa Yehova pa mulandu wa kuti balekaana ubushilika. Bushiku bumo shicilye anjebele ukuti bakapokola ba FBI abalefwailisha pali ine mu bumfisolo balisangile icishinka ico nalekaanina ubushilika. E co pa 11 January mu 1952, akabungwe ka Presidential Appeal Board uko nacitile apilu kalinsuminishe ukuba mishonari.

Mu August, ine na Gerri balitwitile kwi sukulu lya Gileadi ilyalenga 20 ilyatendeke mu September. Ilyo twalesambilila twaleenekela ukuti nga twapwisha isukulu bakatutuma ku calo cimbi. Nkashi yandi Doris apwishishe isukulu lya Gileadi ilyalenga 13 kabili balimutumine ku Brazil. Ine na Gerri tatwale-enekela ukuti kuti batutuma mu muputule ukulabombela ifilonganino fya bafiita mu citungu ca Alabama mu United States mwine. Kwena tatwaumfwile bwino pantu twalefwaisha ukuya mu kubombela ku fyalo fimbi.

Icilonganino twabalilepo ukubombela cali mu musumba wa Huntsville. Ilyo twafikile fye twaile ku ng’anda ya kwa nkashi uko twali no kulaikala. Ilyo twalelongolola ifipe, twaumfwile uyu nkashi alelanda pa foni ati “Abana na besa.” Twali fye ne myaka 24 kabili twalemoneka abaice. Bamunyinefwe muli uyu muputule lyonse fye baletwita ati Abana.

Ici citungu baleciita ati icitungu ca ma Baibolo pantu abantu abengi abaleikala kulya balicindike sana Baibolo. Ilyo twalelanda na bantu ilingi line twalelanda pa fintu fitatu:

(1) Ifyalecitika mu calo.

(2) Ifyo Baibolo ilanda pa fyo amafya yakapwa.

(3) Ifyo Baibolo ilanda pa fyo tufwile ukucita.

Lyena twalebapeela icitabo ica kusambilila nabo Baibolo. Pa mulandu wa kuti iyi nshila twalebomfya ukulandilamo na bantu yalebomba bwino, balimpeele ilyashi pa kulongana kukalamba ukwa mu 1953 ukwaleti New World Society mu musumba wa New York. Ilyo nalelanda ili lyashi, nalilangilile ifya kubomfya ifi fishinka fitatu.

Tapapitile inshita, mu 1953 mu lusuba balintumine ukuya mu kubombela mu muputule wa bafiita ku kapinda ka ku kuso aka Alabama, nga kangalila wa citungu. Twalebombela mu Virginia ukuyafika ku Florida na lwa ku kapinda ka  ku kulyo aka Alabama na Tennessee. Kanshi bakangalila ba muputule balekabila ukuba lyonse abaipekanya pantu kwaleba ukubombela mu ncende ishapusanapusana. Ku ca kumwenako, ilingi twaleikala mu mayanda ayashakwete amenshi mu kati, kanshi twalesambila mu cibafwa ku numa ya citofu mu kichini pantu e kwali ukwakaba!

Ubwafya bwa Kapatulula ka Nkanda

Kanshi icalefwaikwa pa kubombela mu musumba wa Alabama kucenjela no kwishibila libela ifya kucita. Abantu bafiita tabalebasuminisha ukubomfya fimashini fya kucapilamo ifya kufwala. Kanshi umwina mwandi Gerri nga aya mu kucapa ifya kufwala, alelanda ati ifi ifya kufwala fya bana Thompson. E co abengi balemona kwati Gerri mubomfi wa bana Thompson. Ilyo bakangalila ba fitungu balelanga filimu ya The New World Society in Action, naletuma telefoni kwi tuuka no kubeba ukuti ba Thompson balefwaya mubasungileko ica kutambilapo filimu icikalamba. E lyo pa numa naleya kwi tuuka no kuyasenda. Lyonse twaleba no mucinshi kabili ilingi twalebomba bwino sana ukwabula ubwafya.

Pa mbali ya kapatulula ka nkanda, kwali no kupatana kwa bantu abaleikalila ku kapinda ka ku kuso aka Alabama na baleikala ku kapinda ka kulyo. Inyunshipepala ya mu Alabama yatile ba James A. Thompson, Jr., aba ku the Watchtower Bible and Tract Society of New York bakalanda ilyashi pa kulongana. Bamo ilyo babelengele ifi ifyebo batontonkenye ukuti nafumine ku New York, kabili balituleseshe no kulonganina mu cikuulwa ca pa sukulu. E co naile ku balashi ba pa sukulu no kuyabalondolwela ukuti nalesambilila pe sukulu ilyaba mu Chattanooga. Balitusuminishe ukuti tukakwate ukulongana kwa muputule.

Pa kati ka ba 1950 akapatulula ka nkanda kalicililemo ica kuti limo kwaleba ifimfulunganya. Mu 1954 pa kulongana kwa citungu mu ncende shimo, baNte bamo balifulilwe pantu takwali munyinefwe uwafiita uwalandileko ilyashi. Twalikoseleshe bamunyinefwe abafiita ukuti batekanye. Pa kulongana ukwakonkelepo mu lusuba, nalikwete ilyashi pa kulongana. E lyo pa numa na bambi bamunyinefwe abafiita ku kapinda ka ku kuso aka Alabama balilandileko amalyashi. Icawamako ca kuti Abena Kristu ba cine balitekanya nga fintu Yesu ali uo bafyengele imiku iingi.

Mu kupita kwa nshita, ulukakaala lwalebako pa mulandu wa kupusana kwa nkanda, lwalipwile na mu filonganino mwatampile ukuba abantu bafiita na babuuta. Kanshi nomba icalefwaikwa, kwakanya cipya cipya bakasabankanya mu filonganino e lyo no kwakanya cipya cipya incende sha kushimikilamo isha filonganino, na bamunyinefwe abali mu fishingamo fya butungulushi nabo balebatwala mu filonganino fyalekanalekana. Bamo bamunyinefwe abafiita na babuuta tabatemenwe uku ukutantika ukupya. Lelo abengi, tabali na kapatulula, nge fyo Shifwe wa mu muulu aba. Na kuba, abengi balipangile ifibusa nangu ca kuti bali abapusana inkanda. Ilyo nalekula ifi e fyalecitikila aba mu ng’anda mu mwesu muli ba 1930 na ba 1940.

Ukubombela ku Calo Cimbi

Mu 1969 ine na Gerri balitwebele ukuya mu kubombela ku Guyana, mu South America kabili twalitemenwe. Twabalile twaya ku Brooklyn, mu New York, uko nasambilile ifya kutungulula umulimo wa kubila imbila nsuma mu Guyana. Twafikile mu July mu 1969. Pa numa ya kubomba imyaka 16 mu mulimo wa kwenda, ukubombela  pa cifulo cimo kwali kwaluka ukukalamba nga nshi. Gerri ali ni mishonari, kanshi aleshimikila inshiku ishingi, e lyo ine nalebomba pa Bethel.

Nalebomba imilimo iyalekanalekana, ukutampila ku kukumpa icani, ukutuma impapulo mu filonganino 28 e lyo no kulembeshanya ne ofeshi likalamba ilya Brooklyn. Cila bushiku nalebomba amaawala 14 ukushinta kuli 15. Incito yalitukoseele nga nshi, lelo twaletemwa sana ukubomba. Ilyo twafikile mu Guyana, mwali bakasabankanya 950, nomba pali ino nshita balicila pali 2,500.

Nangu ca kuti twaletemwa sana ifyo imiceele yaleba no kuipakisha sana ifisabo no musalu uwalekanalekana, ico twatemenweko sana ca kuti abantu abaicefya balesambilila pa Bufumu bwa kwa Lesa. Ilingi line, Gerri aletungulula amasambililo ya Baibolo 20 cila mulungu, e lyo abengi abo twalesambilisha balibatishiwe. Mu kuya kwa nshita, bamo baishileba ba painiya, bambi baeluda, e lyo bambi baile ku Gileadi no kuba ba bamishonari.

Amafya Twakwete, Maka Maka aya Kulwala

Mu 1983 abafyashi bandi abaleikala ku United States balekabila ubwafwilisho. Ine kumo na Doris na Gerri twalilanshenye pamo no kumona ifyo twingacita. Doris uwabombele bu mishonari mu Brazil pa myaka 35, asalilepo ukubwelelamo no kuya mu kubasunga. Atile, cinshi twingalekela bamishonari babili ukuleka umulimo ilyo umuntu fye umo kuti abasunga? Ukutula apo abafyashi besu bafwila, Doris ekala mu Chattanooga umo abomba bupainiya bwaibela.

Mu 1995, balinsangile na kansa ya ku fya mfwalo kanshi nalibwelelemo ku United States. Twaleikala mu Goldsboro, ku North Carolina, pantu e pali pa kati na Tennessee ukwaleikala ba lupwa lwandi e lyo na ku Pennsylvania ukwaleikala ba lupwa lwa kwa Gerri. Pali ino nshita ndomfwako bwino, e co tulabomba bupainiya bwaibela mu cilonganino ca Goldsboro kabili tupendelwa pali ba painiya abaibela abalwalilila.

Nga naibukisha ifyo twabomba umulimo wa nshita yonse ukucila pa myaka 65, ndatasha kuli Yehova pa fyo atupaala ine na Gerri pa mulandu wa kuti twalyalwile imibombele yesu pa kuti tulemubombela. Kanshi amashiwi ya kwa Davidi ya cishinka aya kuti: ‘Ku wa cishinka [Yehova] akaba uwacishinka’!—2 Sam. 22:26.

[Ifikope pe bula 3]

Batata na Munyinefwe Nichols bali ca kumwenako candi icisuma

[Ifikope pe bula 4]

Ine na Gerri ninshi tuli mupepi no kuya ku Gileadi mu 1952

[Ifikope pe bula 5]

Pa numa ye sukulu lya Gileadi, twalebomba mu muputule kapinda ka ku kulyo aka Alabama

[Icikope pe bula 6]

Bakangalila benda na bena mwabo nabaipekanya ukuya mu kulongana kwa citungu ukwa bantu babuuta na bafiita, mu 1966

[Icikope pe bula 7]

Twalibombele bu Mishonari ne nsansa mu Guyana