Abena Kristu ba Cine Balacindika Icebo ca kwa Lesa

“Icebo cenu e cine.”—YOH. 17:17.

1. Landeni pa cintu ico mwamona Inte sha kwa Yehova shicita ico ifilonganino fya mapepo fimbi fishicita.

TONTONKANYENI pa bushiku bwa kubalilapo ilyo mwalanshenye bwino Icebo ca kwa Lesa ne Nte sha kwa Yehova. Finshi muleibukisha pa fyo mwalanshenye? Abengi kuti batila, ‘Nalitemenwe pantu pa kwasuka ifipusho fyonse ifyo nakwete ba Nte balebelenga mu Baibolo.’ Twalitemenwe sana ukwishiba umulandu Lesa abumbiile isonde, icicitika nga twafwa, e lyo no kwishiba ukuti abantu besu abafwa bakabuuka!

2. Finshi fimo ifyalengele ukuti mulecetekela sana Baibolo?

² Ilyo twatwalilile ukusambilila, e lyo twaishibe ukuti Baibolo tayasuka fye amepusho pa bumi, pa mfwa e lyo ne fyo tukekala ku ntanshi, lelo ilalanda na pa fintu fimbi. E lyo twaishibe no kuti Baibolo citabo icisuma icafwa sana abantu. Ukufunda ukwaba mu Baibolo kulafwa abantu kabili bonse abakonka ifyo ilanda bakatunguluka kabili bakaba ne nsansa. (Belengeni Amalumbo 1:1-3.) Abena Kristu ba cine balicetekela Baibolo ‘ukuti te cebo ca bantu, lelo bacetekela ukuti cebo ca kwa Lesa, ica cine.’ (1 Tes. 2:13) Twalalanda pa bupusano bwa bantu ba kale abacindike Icebo ca kwa Lesa e lyo na bashacicindike.

UBWAFYA UBUKALAMBA BWAPWA

3. Bwafya nshi bwalengele mu cilonganino ca batumwa mube amalekano kabili finshi fyalecitika?

³ Ilyo papitile imyaka 13 apo Korneli, umwina Fyalo uushasembululwa asubilwe, kwalimine ubwafya ubukalamba ubwalengele ukuti mu cilonganino mube amalekano. Abena Fyalo abengi balesanguka Abena Kristu. Ubwafya bwali bwa kuti, Bushe abaume abashasembululwa ukulingana ne funde lya baYuda balingile ukubatishiwa? Ici cipusho calyafishe abaYuda ukwasuka. AbaYuda abalekonka Ifunde tabaleingila  na mu ng’anda ya bena Fyalo, nangu fye ukulanshanya nabo. Abena Kristu abali abaYuda balebacusha pantu balifumine mu mipepele iyo balimo kale. Kanshi nga bapokelela abena Fyalo abashasembululwa mu mayanda yabo, balebacusha nga nshi kabili ici cali no kulenga Abena Kristu ukukanaumfwana sana na bali mu mipepele ya baYuda.—Gal. 2:11-14.

4. Ni bani baali no kupwisha ubwafya, kabili finshi abaleumfwako nalimo bali no kwipusha?

⁴ Mu 49 C.E., abatumwa na bakalamba mu Yerusalemu, abaali abaYuda abasembululwa, ‘balongene pa kuti bomfwe uyu mulandu.’ (Imil 15:6) Tabalandile fye ifyo baletontonkanya ifyabula no kwishiba bwino, lelo balelanda ifya mu Malembo. Kanshi kwali sana ukukansana pa lyashi lyakusembululwa. Bushe pa kupingula baali no kukonka ifyo baletontonkanya nelyo bali no kuba na kapatulula pa kupingula? Bushe abakalamba bali no kusala ubushiku bumbi ubwa kupingula mpaka ifintu fyaba bwino mu Israele? Nangu bushe bali no kumfwana fye pa kuti beshibe ifya kupingula?

5. Bushe ukulongana ukwali mu 49 C.E. kwapusene shani no kulongana uko ntungulushi sha mapepo shalekwata?

⁵ Ilingi line intungulushi sha mapepo nga nabalongana balasumina fye ukukonka ifyapingulwa nangu tabalefwaya pa kuti fye umulandu upwe. Lelo abalongene mu Yerusalemu, tabalesumina icisumine sumine kabili tabalepatikisha bambi. Lelo icacitike ca kuti bonse balisuminishenye pa cintu cimo. Cali shani pa kuti basuminishanye? Nangu ca kuti bonse balikwete ifyo baletontonkanya ukuti e fyo cilingile ukuba, bonse balincindike Icebo ca kwa Lesa, kabili ifyalembwamo e fyo bakonkele pa kupwisha ubwafya.—Belengeni Amalumbo 119:97-101.

6, 7. Bushe Amalembo ya-afwile shani abakalamba ukupwisha ubwafya bwa kusembululwa?

⁶ Amashiwi ayaba pali Amose 9:11, 12 yalibafwile sana ukupwisha ubwafya. Imilimo 15:16, 17 itila: “Nkabwela no kukuula cipya cipya insakwe ya kwa Davidi iyawa; kabili nkakuula cipya cipya ifitantaala fya iko no kuimika na kabili, pa kuti abantu abashalapo, capamo na bena fyalo bonse, e kutila abantu abetilwa kwi shina lyandi, bakafwaye Yehova, e fyasosa Yehova.”

⁷ Ku ca kumwenako, umo kuti atila ‘ili lembo talilanda ukuti abena Fyalo abasumine muli Yesu tabalingile ukusembululwa.’ Ca cine, lelo Abena Kristu abaYuda bena nga balyumfwile umo calolele. Tabalemona abena Fyalo abasembululwa nga ‘abantu fye bambi aba mu calo’ lelo balebamona nga bamunyinabo. (Ukufu. 12:48, 49) Ku ca kumwenako, icitabo ca Bagsters version iya Septuagint, pali Estere 8:17 patila: “Abena Fyalo abengi balisembulwilwe kabili basangwike abaYuda.” Kanshi abantu balyumfwile umwalolele amashiwi ayo Amalembo yasobele ukuti abashalapo aba mu ng’anda ya kwa Israele (abaYuda na basangwike abaYuda abali abasembululwa) ukubikako na “bantu bonse aba mu calo” (abena Fyalo abashasembululwa) bali no kuba abantu abetilwa kwi shina lya kwa Lesa. Kanshi abena Fyalo tabalingile ukusembululwa pa kuti babe Abena Kristu.

8. Bushe ukushipa kwa-afwile shani abakalamba pa kupingula ifya kucita?

⁸ Icebo ca kwa Lesa no mupashi wakwe fyalyafwile Abena Kristu ba cine ukuba no “mutima umo.” (Imil. 15:25) Nangu ca kuti ifyo bapingwile fyali no kulenga Abena Kristu abaYuda ukulabacusha, aba cishinka basalilepo ukukonka ifyo Baibolo yalelanda.—Imil. 16:4, 5.

UBUPUSANO UBUKALAMBA

9. Cinshi icikalamba icalengele ukuti ukupepa kwa cine kukowele, kabili lisambililo nshi banyongenye?

⁹ Umutumwa Paulo asobele ukuti pa numa ya mfwa ya batumwa, icitetekelo ca  Abena Kristu cali no kukoweshiwa ne fisambilisho fya bufi. (Belengeni 2 Abena Tesalonika 2:3, 7.) Pali abo abali no kuleka ukukonka “isambilisho ilituntulu” pali na baume abalebomba imilimo iikalamba. (2 Tim 4:3) Paulo asokele baeluda aba mu nshiku shakwe ati: “Muli imwe mukema abantu abakalasambilisha ifyanyongana pa kuti bongole abasambi, balebakonka.” (Imil. 20:30) Icitabo ca The New Encyclopædia Britannica calilondolola icalengele kube ifisambilisho fya bufi ukuti: “Abena Kristu abasambilile amano ya buGriki batampile ukulatontonkanya ukuti balingile ukulabomfya ifyo basambilile pa kulondolola icine pa kuti abene baleumfwa bwino na pa kuti bengalula abena Fyalo abasambilile sana.” Isambililo ilyacindama ilyo banyongenye ni pa fyo Yesu Kristu ali no kwishibikwa. Baibolo itila Mwana wa kwa Lesa; lelo abatemenwe amano ya buGriki bena bakoselepo fye ukuti ni Lesa.

10. Bushe ubwafya pa fyo Kristu ali no kwishibikwa bwali no kupwa shani?

¹⁰ Pa kulongana ukwingi uko intungulushi sha mapepo balekwata, balekansana pe sambililo lya kuti Yesu Mwana wa kwa Lesa. Ubwafya nga bwalipwile bwangu nga ca kuti abengi abalongene nga balishibe bwino Amalembo. Abengi baleya kuli uku kulongana ninshi nabatontonkanishisha libela ifya kulanda kabili takwali no wali no kwalula ifyo baletontonkanya. Muli fyonse ifyo bapingwile tapali ifyafumine mu Malembo.

11. Lisambililo nshi ilyayafishe ba Shimapepo ukusumina, kabili mulandu nshi?

¹¹ Mulandu nshi uo bashabomfeshe Amalembo? Charles Freeman uwasambilila sana atile, bonse abasumine ukuti Yesu ni Lesa “calibafishe sana ukusumina ifyo Yesu alandile ukuti alenakila Lesa, Wishi.” Ici calengele ukuti abantu balekonka amafunde ya mu macalici ne fyo abaletungulula balepingula mu nshita ya kukonka ifyo amabuuku ya Mbila Nsuma yalelanda. Ukushinta na lelo, aba mu macalici abengi balacindika sana ifyo ba Shimapepo balanda ukucila ifilanda Icebo ca kwa Lesa! Nga mwalilanshanyapo na basambilila ifya kuba bashimapepo pali bulesa butatu, mufwile mwalimona ukuti tababika amano ku Cebo ca kwa Lesa.

12. Maka nshi ayo kateka wa ciRoma akwete?

¹² Cimo icalengele ukuti kuleba sana ukukansana pa kulongana kwa ntungulushi shamapepo ni co intungulushi sha buteko bwa ciRoma shaleibimbamo sana. E calengele Richard E. Rubenstein uwasambilila sana ukulanda pa kulongana kwa ntungulushi ukwali mu musumba wa Nicaea ukuti: “Constantine alicindikishe sana [bashikofu] ukucila na pa fyo abene baletontonkanya. Ilyo no mwaka ushilapwa kateka uwaishilepo alikulile amacalici yonse cipya cipya, no kubabwesha bonse incito ne fifulo fya pa muulu ifyo bakwete . . . Apeele bashimapepo Abena Kristu ififulo ifyali ifya bashimapepo abena fyalo.” Ici calengele “Constantine ukukwata sana amaka, ica kuti nalimo aleeba ne ntungulushi ishalekumana ku Nicaea ifyo balingile ukucita.” Charles Freeman alandile no kuti: “Kateka natulanga ukutila, kuti akosha icalici e lyo kabili kuti ayalula ne fisambilisho fya mu calici.”—Belengeni Yakobo 4:4.

13. Finshi ifyo muletontonkanya ukuti e fyalengele intungulushi sha mapepo shilakonka ifyo Baibolo isambilisha?

¹³ Nangu ca kuti intungulushi sha mu macalici shalikwete ubwafya bwa kwishiba bwino bwino Yesu Kristu, abantu-untu fye bena tabakwete ubu bwafya. Apo bena tabalefwaya ukulamoneka abakankaala nga kateka wa ciRoma nangu ukufwaya ukukwata ififulo mu macalici, balefwaya ukwishiba bwino pali Yesu ukulingana na Malembo. E lyo kabili balibombeshe pa kuti bamwishibe. Uwasambilile sana pa fya kwa Lesa muli shilya nshiku  Gregory uwa ku Nyssa alandile pa bantu-untu fye ati: “Abaleshitisha ifya kufwala, abalekaula indalama, na baleshita, bonse balisambilile ifya kwa Lesa. Nga mwaipusha bamo abasambilila amano ya bantunse ukuti bamwebe amaka indalama yenu ikwete, balelandila mu manshoko abati ni filya fine Umwana ashalingana na Wishi. Nga mwaipusha umutengo wa mukate, baleasuka abati Wishi mukalamba pa Mwana. E lyo nga ulefwaya ukwishiba nga kuti waya mu kusamba, baleasuka abati, [Lesa] tabomfeshe icili conse pa kupanga Umwana.” Abantu-untu fye balipuseneko na bakwete ififulo mu macalici, pantu bena balelanda ifyaba mu Cebo ca kwa Lesa. Kanshi Gregory nabo alebomba nabo nga balicitile bwino abomfwa ku bantu-untu fye!

“INGANO” NE “FYANI” UKUKULILA PAMO

14. Cinshi twingalandila ukuti ukufuma mu nshita ya butumwa lyonse kwakulaba Abena Kristu ba cine abasubwa?

¹⁴ Mu mulumbe wakwe Yesu atile, mu nshiku sha batumwa ukuya na ku ntanshi lyonse kwakulaba Abena Kristu ba cine abasubwa kabili abo apashenye ku “ngano” ishalemena mu “fyani.” (Mat. 13:30) Kwena, te kuti twishibe abantu ababa mwi bumba lya ngano ilya basubwa, lelo ico twingalanda ca kuti lyonse kwaliba bamo ababa abashipa ukulanda pa Cebo ca kwa Lesa no kusokolola ifisambilisho fya bufi ifya macalici. Katulande pa fya kumwenako fimo fimo.

15, 16. Landeni abantu bamo abaletungilila Icebo ca kwa Lesa.

¹⁵ Mu (779-840 C.E.), Shikofu mukalamba Agobard uwa mu musumba wa Lyons mu France atile, tacawama ukupepa ifimpashanya, ukupeela abatakatifu amacalici no kulapepa amapepo ya kusefya e lyo no kucita ifyo Baibolo ishasuminisha. Shikofu Claudius uwalekulila pamo na Agobard na o alikene amafunde ya mu calici kabili alikene no kupepa abatakatifu ne filubi. Muli ba 1200, kaafwa wa kwa shikofu mu France balimutamfishe mu calici pantu alikene icisambilisho ce calici lya Katolika ica kuti mu cisungusho umukate no mwangashi filasanguka umubili wa kwa Yesu. E lyo asumine no kuti, Baibolo yalicindama sana ukucila amafunde ye calici.

¹⁶ Muli ba 1300 kwali abantu babili, Peter uwa ku Bruys na Henry uwa ku Lausanne abatemenwe sana icine ca mu Baibolo. Peter alilekele bushimapepo pantu ilyo alebelenga Amalembo alemona ukuti ifyo alebelenga tafyaleumfwana ne fisambilisho fye calici lya Katolika pamo nga ukubatisha abana abanono, umukate no mwangashi ukusanguka umubili wa kwa Yesu mu cisungusho, ukupepelela abafwa, no kupepa umusalaba. Peter balimwipeye mu 1140 pa mulandu wa fyo asuminemo.  Henry uwaipeeleshe ku fya mu calici, alandile ukuti mu calici mwali imibeele yabipa no kuti amapepo ya kusefya tayali bwino. Mu 1148 balimubikile mu cifungo kabili bamupingwile ukuti emo akafwila.

17. Fintu nshi ifyacindama ifyo Waldo na balemukonka basalilepo ukucita?

¹⁷ Ilyo Peter uwa ku Bruys bamocele umutuntulu pa mulandu wa kusuusha ifyo balesambilisha mu calici, kwali umuntu na umbi uwali no kukwata amaka ya kusabankanya sana icine ca mu Baibolo. Ishina lyakwe ali ni Valdès nangu Waldo. * Ena tali uwasambilila nga Peter na Henry, lelo alicindike sana Icebo ca kwa Lesa ica kuti alishitishe fyonse ifyo akwete pa kuti fye ifiputulwa fimo ifya mu Baibolo fingapilibulwa mu lulimi ulo balelanda sana ku kapinda ka ku kulyo aka France. Bamo balitemenwe sana pa kumfwa ubukombe bwa mu Baibolo mu lulimi lwabo ica kuti nabo balishitishe ifyo bakwete no kuipeela ku kulasambilishako bambi Icebo ca kwa Lesa. Aba mu calici balifulilwe nga nshi. Mu 1184, aba baume na banakashi abali abacincila abo baleita ukuti abena Waldo, balibatamfishe mu calici kuli papa e lyo shikofu na o alibatamfishe mu mayanda yabo. Ifi babatamfishe calengele ukuti basalanganye ubukombe bwa mu Baibolo ku ncende na shimbi. Mu kupita kwa nshita, abalekonka Waldo, na Peter e lyo na Henry ukubikako na bambi abalesuusha ifyalelanda intungulushi she calici balisalanganine mu ncende ishingi isha ku Bulaya. Mu myaka iyakonkelepo kwali na bambi abaletungilila icine ca mu Baibolo pamo nga: John Wycliffe ukutula mu (c. 1330-1384), William Tyndale ukutula mu (c. 1494-1536), Henry Grew ukutula mu (1781-862), e lyo na George Storrs ukutula mu (1796-1879).

“ICEBO CA KWA LESA TACAKAKWA”

18. Londololeni inshila abasambi ba Baibolo balekonka pa kusambilila Baibolo muli ba 1800 ne co iyi nshila yabelele iisuma nga nshi.

¹⁸ Abashifwaya icine balyesha apapela amaka yabo ukuti Baibolo isabankanishiwa lelo balifilwa. Pali 2 Timote 2:9 patila, “Icebo ca kwa Lesa tacakakwa.” Mu 1870, ibumba lya basambi ba Baibolo batendeke ukufwaya ukwishiba icine. Balecita shani pa kusambilila? Umo aleipusha icipusho, e lyo balanshanyapo. Balebelenga amalembo ayaleampana ne cishinka balelandapo, e lyo nga bashininkisha ukuti amalembo yaikatana, e lyo balesondwelela no kulemba ifyo basambilila. Bushe kwena tamutemwa ukwishiba ukuti “ifikolwe fyesu ifya ku mupashi,” nelyo aba abaume aba cishinka abaliko mu kupwa kwa ba 1800 balikoselepo ukulakonka ifyo Icebo ca kwa Lesa cilanda nga filya abatumwa na bakalamba balecita?

19. Bushe lilembo nshi ilya mwaka ilya 2012 kabili cinshi libelele ilyalinga?

¹⁹ Muno nshiku, fyonse ifyo tusambilila fifuma mu Baibolo. E calenga ukuti Ibumba Litungulula ilya Nte sha kwa Yehova lisale ilembo lya mwaka ilya 2012 ukufuma pa mashiwi ayo Yesu alandile pali Yohane 17:17 ayatila, “Icebo cenu e cine.” Apo bonse abafwaya ukuti Lesa abapaale balingile ukutwalilila ukulakonka ifyo basambilila mu Baibolo, shi ifwe bonse natutwalilile ukulatungululwa ne Cebo ca kwa Lesa.

[Futunoti]

IFI E FYO TWALASAMBILILA MULI ICI CIPANDE:

․․․․․

Bushe ukukumana ukwali mu Yerusalemu mu 49 C.E. kwapuseneko shani no kukumana kwa ntungulushi sha mapepo?

․․․․․

Ni bani baletungilila Icebo ca kwa Lesa pa kati ka 500 C.E. na 1500 C.E.?

․․․․․

Ni nshila nshi Abena Kristu ba cishinka balekonka pa kusambilila Baibolo mu kupwa kwa ba 1800, kabili mulandu nshi yabelele iisuma nga nshi?

[Ifipusho]

[Amashiwi pe bula 8]

Ilembo lya mwaka ilya 2012 lileti: “Icebo cenu e cine.”—Yohane 17:17

[Icikope pe bula 7]

Waldo

[Icikope pe bula 7]

Wycliffe

[Icikope pe bula 7]

Tyndale

[Icikope pe bula 7]

Grew

[Icikope pe bula 7]

Storrs