‘Shipeni Kabili Koseni Sana’
‘Shipeni Kabili Koseni Sana’
“Shipa kabili kosa . . . Yehova Lesa obe ali na iwe.”—YOSH. 1:7-9.
BUSHE KUTI MWAYASUKA SHANI?
․․․․․
Bushe Enoke na Noa balangile shani ukuti bali abashipa?
․․․․․
Bushe abanakashi bamo aba kale balangile shani ukuti bali ne citetekelo kabili bali abashipa?
․․․․․
Pa baice abalangile ukuti balishipa, ni bani mwatemwapo?
1, 2. (a) Cinshi cifwaikwa pa kuti umuntu alecita ifyalungama? (b) Finshi twalasambilila?
UMUNTU uwashipa taba ngo muntu uwa mwenso, nangu uwa nsoni nelyo kuuwe. Limbi kuti twatontonkanya ukuti umuntu uwashipa ni ulya uwa maka, uwabula umwenso, kabili uwakosa. Limo limo, pa kuti umuntu alecita ifyalungama alingile ukushipa.
2 Baibolo yalilandapo pa bantu bamo abali abashipa nangu ca kuti bali sana na mafya. Abantu bamo bali abashipa nga fintu ababomfi ba kwa Yehova abengi baba. Finshi twingasambilila ku bantu abali abashipa abalembwa mu Baibolo? Kuti twaba shani abashipa?
ABABOMFI BA KWA LESA ABALI ABASHIPA MU CALO CABIPA
3. Finshi Enoke asobele ukuti e fyali no kucitikila abantu babipa?
3 Ilyo kushilaba ilyeshi mu nshiku sha kwa Noa, umuntu alingile ukuba uwashipa pa kuti abe Inte ya kwa Yehova. Enoke, “uwalenga cinelubali ukutula pali Adamu,” ali uwashipa ilyo aseseme ukuti: “Moneni! Yehova aishile ne minshipendwa ya ba mushilo bakwe, ku kupingula bonse, no kushinina bonse abashipepa pa micitile yabo yonse iyabipa iyo bacitile mu nshila yabipa, na pa fya bunani fyonse ifyo ababembu abashipepa balandile pali ena.” (Yuda 14, 15) Enoke alandile aya mashiwi ya busesemo kwati yalifikilishiwa kale pantu yali no kufikilishiwa. Kabili abantu babipa balifwile pa lyeshi.
4. Fintu nshi ifyabipa ifyalecitika ilyo “Noa ale-enda na Lesa”?
4 IIyeshi lyacitike mu 2370 B.C.E., ninshi palipita imyaka 650 ukutula apo Enoke alandile aya mashiwi ya busesemo. Pali iyi ine nshita, Noah alifyelwe akwata na bana kabili akuulile icibwato na bana bakwe abaume. Bamalaika babipa balyalwile imibili yabo no kuupa abanakashi abayemba no kufyalamo ama Nefili. Na kabili abantu balicililemo ukucita ifyabipa kabili bali abankalwe. (Ukute. 6:1-5, 9, 11) Nangu ifi fyalecitika, “Noa ale-enda na Lesa wa cine” kabili ali uwashipa ilyo “aleshimikila abantu pa fyalungama.” (Belengeni 2 Petro 2:4, 5.) Na ifwe tulingile ukuba abashipa muli shino nshiku sha kulekelesha.
BALI NE CITETEKELO KABILI ABASHIPA
5. Bushe Mose alangile shani ukuti ali uwashipa kabili uwa citetekelo?
5 Mose ali uwashipa kabili ali ne citetekelo. (Heb. 11:24-27) Ukutula mu 1513 ukushinta mu 1473 B.C.E., Lesa alimusontele ukutungulula abena Israele ukufuma mu Egupti no kubatwala mu matololo. Mose ayumfwile ukuti talingile ukubomba uyu mulimo, lelo alisumiine. (Ukufu. 6:12) Ena na munyina Arone baile kuli Farao umumankonso imiku iingi kabili mu kushipa balimwebele pa Finkunka 10 ifyo Yehova ali no kuleta pali tulesa twa bena Egupti no kuti ali no kulubula abantu bakwe. (Ukufuma Ifipandwa 7-12) Mose ali ne citetekelo kabili ali uwashipa pantu Lesa alimwafwile nge fyo na ifwe atwafwa.—Amala. 33:27.
6. Aba mu buteko nga baletulubulwisha, cinshi cikatwafwa ukubila sana no kushipa?
6 Na ifwe tulingile ukuba abashipa nga Mose pantu Yesu atile: “Bakamutwala pa ntanshi ya balashi ne shamfumu pa mulandu wandi, pa kuti mube inte kuli bena e lyo na ku bantu ba mu calo. Lelo ilyo bamutwala, mwikasakamikwa pa nshila mukalandilamo ne co mukalanda; pantu mukapeelwa ifya kusosa muli ilya ine nshita; pantu te imwe mukalalanda, lelo mupashi wa kwa Shinwe e ukalalandila muli imwe.” (Mat. 10:18-20) Nga ca kuti aba mu buteko baletulubulwisha, umupashi wa kwa Yehova ukatwafwa ukuba no mucinshi no kushipa e lyo ne citetekelo ilyo tuleshimikila.—Belengeni Luka 12:11, 12.
7. Cinshi calengele ukuti Yoshua abe uwashipa no kubomba bwino?
7 Ukusambilila Amafunde ya kwa Lesa kwalengele Yoshua, uwapyene Mose ukushipa e lyo no kuba ne citetekelo. Mu 1473 B.C.E., abena Israele bali mupepi no kwingila mu Calo ca Bulayo. Lesa aebele Yoshua ati “Ushipe fye kabili ukose sana.” Yoshua ali no kubomba bwino nga ca kuti akonka Amafunde. Amwebele no kuti: “Witutuma kabili witiina, pantu Yehova Lesa obe ali na iwe konse uko uleya.” (Yosh. 1:7-9) Aya mashiwi yafwile yalikoseshe sana Yoshua! Na cine, Lesa ali nankwe pantu mu 1467 B.C.E., ilyo papitile fye imyaka 6, bali na bapoka imisumba iingi iya mu Calo ca Bulayo.
ABANAKASHI ABALI ABASHIPA
8. Finshi Rahabu acitile ifilanga ukuti ali ne citetekelo kabili uwashipa?
8 Ukutula fye na kale, abanakashi abengi abashipa balibombela Yehova. Ku ca kumwenako, Rahabu cilende uwaleikala mu Yeriko, alicetekele Yehova pantu ukwabula umwenso alifishile inengu shibili isho Yoshua atumine e lyo aebele abaume aba mu musumba wa mfumu abalefwaya inengu ukuyabafwaila kumbi. Ena na ba mu ng’anda yakwe balipuswike ilyo abena Israele baonawile Yeriko. Rahabu alilekele bucilende no kutampa ukupepa Yehova ne cishinka kabili aishileba icikolwe ca kwa Mesia. (Yosh. 2:1-6; 6:22, 23; Mat. 1:1, 5) Ala Yehova alimupaalile pa citetekelo cakwe no kushipa!
9. Bushe Debora, Baraki na Yaele balangile shani ukuti bali abashipa?
9 Muli ba 1450 B.C.E., pa numa ya mfwa ya kwa Yoshua, abapingushi e batendeke ukuteeka mu Israele. Imfumu ya ku Kanaani Yabini yalitekele abena Israele ku munga we fwafwa, lyena Lesa aebele kasesema mwanakashi Debora ukukoselesha umupingushi Baraki ukucitapo cimo. Baraki asendele abaume 10,000 ku lupili lwa Tabore kabili aliipekenye ukulwa na Sisera, umushilika mukalamba uwa kwa Yabini, baile mu mukonko wa Kishone na baume bakwe aba nkondo na maceleta 900. Ilyo abena Israele baile ku mpanga iyabatama, Lesa aliletele mulamba uwalengele uko balelwila kwaba amatipa ica kuti amaceleta ya bena Kanaani yalefilwa ukwenda bwino. Abaume ba kwa Baraki balicimfishe kabili abashilika “bonse aba kwa Sisera balifwile ku lupanga.” Sisera abutukile mwi tenti lya kwa Yaele, lelo balimwipeye ninshi nalala. Ukulingana na mashiwi ya busesemo ayo Debora aebele Baraki, atile “te iwe bakacindika” lelo bakacindika umwanakashi Yaele. Apo Debora, Baraki na Yaele bali abashipa, mu Israele mwali “tondolo imyaka amakumi yane (40).” (Abapi. 4:1-9, 14-22; 5:20, 21, 31) Na muno nshiku, kwaliba abaume na banakashi abengi abatemwa Lesa, aba citetekelo kabili abashipa.
IFYO TULANDA KUTI FYALENGA BAMBI UKUBA ABASHIPA
10. Cinshi twingasosela ukuti ifyo tulanda kuti fyalenga bambi ukuba abashipa?
10 Ifyo tulanda kuti fyalenga bakapepa banensu ukuba abashipa. Muli ba 100 B.C.E., Imfumu Davidi yaebele umwana waiko Solomone aiti: “Shipa kabili kosa no kubomba. Witiina kabili witutuma, pantu Yehova Lesa, Lesa wandi, ali na iwe. Takakulekeleshe nelyo ukukusha mpaka umulimo onse uwa ng’anda ya kwa Yehova ukapwe.” (1 Imila. 28:20) Solomone ali uwashipa kabili alikuulile Yehova itempele ilisuma nga nshi mu Yerusalemu.
11. Bushe amashiwi ayo umukashana washipa umwina Israele alandile ya-afwile shani umwaume?
11 Muli ba 900 B.C.E., amashiwi ya mukashana washipa umwina Israele yalyafwile uwalwele ifibashi. Balimwikete ku fipondo kabili bamucitile umusha wa kwa Naamani, umushilika mukalamba uwa bena Asiria. Naamani alile ku Israele uko bamuposeshe mu cisungusho ica kuti alitampile ukupepa Yehova. (2 Isha. 5:1-3, 10-17) Nga ca kuti uli mulumendo nelyo umukashana uwatemwa Lesa nge fyali umukashana umwina Israele, Lesa kuti akulenga waba uwashipa ukushimikila bakafundisha, abana besukulu banobe na bantu bambi.
12. Bushe ifyo Imfumu Hisekia yalandile fya-afwile shani abantu baiko?
12 Amashiwi ayasuma mu nshita sha mafya yalalenga twaba abashipa. Ilyo abena Asiria baile mu kulwa mu Yerusalemu muli ba 700 B.C.E., Imfumu Hisekia yaebele abantu baiko aiti: “Shipeni kabili koseni. Mwitiina nelyo ukututuma pa mulandu wa mfumu ya ku Asiria na pa mulandu we bumba ikwete; pantu ifwe tuli na bengi ukucila abo ikwete. Yena ili no kuboko kwa buntunse, lelo ifwe tuli na Yehova Lesa wesu uwa kutwafwa no kutulwila inkondo.” Awe abantu balikoseleshiwe ku mashiwi ya kwa Hisekia”! (2 Imila. 32:7, 8) Amashiwi ya musango uyu kuti yalenga ifwe na Bena Kristu banensu ukuba abashipa ilyo baletucusha.
13. Bushe Obadia umubomfi wa Mfumu Ahabu alangile shani ukushipa?
13 Inshita shimo, tulalanga ukuti twalishipa nangu tatulandile nangu cimo. Muli ba 900 B.C.E., Obadia umubomfi wa Mfumu Ahabu tali no mwenso wa kufisa bakasesema ba kwa Yehova 100, “mwi bumba limo limo mwali abantu amakumi yasano (50), kabili abafishile mu lucengo” pa kuti tababepeye kuli Namfumu Yesebele. (1 Isha. 18:4) Nga filya Obadia aletiina Lesa na babomfi ba kwa Yehova aba cishinka muno nshiku balashipa ukukanasokolola Abena Kristu banabo ku balefwaya ukubacusha.
ESTERE NAMFUMU UWASHIPA
14, 15. Bushe Namfumu Estere alangile shani icitetekelo no kushipa, kabili finshi fyacitike?
14 Namfumu Estere alilangile icitetekelo icikalamba ilyo Naamani afwaile ukulofya abaYuda mu calo ca Persia muli ba 400 B.C.E. E calengele ukuti balooshe no kuleka ukulya kabili balipepele sana ne mitima yabo yonse! (Este. 4:1-3) Namfumu Estere ali no bulanda nga nshi. Umufyala wa kwa Estere amutumiine icalembwa umwali ifunde ilyalesuminisha ukwipaya abaYuda kabili amukonkomeshe ukuyamona imfumu pa kuti apaapaatileko abaYuda banankwe. Lelo umuntu onse uwaleya mukumona imfumu ukwabula ukumwita balemwipaya.—Este. 4:4-11.
15 Nomba Mordekai aebele Estere ati: ‘Pantu nga watalala tondolo pali ino nshita, ukutuusha no kupususha fikesa ku baYuda ukufuma kumbi; lelo iwe na ba mu ng’anda ya kwa wiso, mukafwa. Kabili nani eshibe nga ca kuti ico wafikila kuli bunamfumu mulandu wa kutupususha?’ Estere aebele Mordekai ukulonganya abaYuda mu Shushani no kumulekelako ukulya. Na kabili atile, “Nalaleka ukulya ifyo fine, na pa numa nkaya ku mfumu, nangu ca kuti ifunde talisose fyo; kabili nga nafwa, ni fyo fine.” (Este. 4:12-17) Estere alishipile, kabili ibuuku ilyainikwako ishina lyakwe lilanga ukuti Lesa alipuswishe abantu bakwe. Muno nshiku Abena Kristu basubwa e lyo na banabo abaipeela balalanga icitetekelo ilyo bale-eshiwa kabili ‘Komfwa we pepo,’ alabafwa lyonse.—Belengeni Amalumbo 65:2; 118:6.
“SHIPENI”
16. Bushe abacaice kuti bapashanya shani Yesu?
16 Inshita imo mu nshiku sha batumwa, Yesu uwali fye ne myaka 12 bamusangile mwi tempele “naikala na bakasambilisha alekutika kuli bena no kubepusha.” Na lyo line, “bonse abalekutika kuli ena balipapile amano yakwe ne myasukile yakwe.” (Luka 2:41-50) Nangu cingati ali umwaice, Yesu ali ne citetekelo kabili ali uwashipa ica kuti taleumfwa umwenso wa kwipukishisha bakasambilisha abakalamba pe tempele. Abacaice nga balepashanya Yesu, kuti baba abaiteyanya ‘ukwasuka umuntu onse uwingabepusha pe subilo lyabo.’—1 Pet. 3:15.
17. Cinshi Yesu akoseleseshe abasambi bakwe ‘ukushipa’ kabili cinshi tulingile ukubela abashipa?
17 Yesu akoseleshe bambi ukushipa nelyo ukukanasakamana. (Mat. 9:2, 22) Aebele abasambi bakwe ati: “Moneni! Inshita ileisa, kabili naisa, ilyo mukasalangana umo umo ku ng’anda ku mwakwe, kabili mukansha neka; lelo nshili neka, pantu Tata ali na ine. Nalanda ifi fintu kuli imwe, pa kuti mube no mutende muli ine. Pano calo mulacula, lelo shipeni! Ine nincimfya icalo.” (Yoh. 16:32, 33) Nga fintu caleba ku basambi ba kwa Yesu, na ifwe bene aba mu calo balitupata lelo tatufwile ukubapashanya. Ukutontonkanya pa fyo Umwana wa kwa Lesa ashipile, kuti kwalenga na ifwe ukushipa pa kuti icalo tacitonawile ku mibele ya ciko. Yesu alicimfishe icalo, na ifwe kuti twacimfya.—Yoh. 17:16; Yako. 1:27.
“BENI ABASHIPA”
18, 19. Finshi filanga ukuti Paulo ali ne citetekelo kabili uwashipa?
18 Umutumwa Petro alishipikishe amesho ayengi. Bushiku bumo, abaYuda mu Yerusalemu balefwaya ukumwipaya lelo abashilika ba bena Roma balimupuswishe. Inshita ya bushiku, “Shikulu aishile kuli ena no kutila: ‘Shipa! Pantu filya fine wabilile sana imbila nsuma pali ine mu Yerusalemu, e fyo ufwile no kubila na ku Roma.’” (Imil. 23:11) Paulo alishipile.
19 Ukwabula umwenso Paulo alikalipile abo baleita ati “abatumwa bene bene” abalefwaya ukonaula icilonganino mu Korinti. (2 Kor. 11:5; 12:11) Ukucilanako na bena, Paulo alikwete ifishinka ifyalelangilila ukuti mutumwa, alibikilwe mu cifungo, alipuminwe, aendele inyendo ishayafya, alelala ne nsala, aleikatwa icilaka, alefufiwa utulo kabili alesakamana sana ababwananyina. (Belengeni 2 Korinti 11:23-28.) Ili lyashi lyonse lilelanga ukuti Paulo alikwete icitetekelo kabili ali uwashipa, fyonse ifi filangilila ukuti Lesa e walemukosha!
20, 21. (a) Landeni ica kumwenako icilanga ukuti tulingile ukuba abashipa. (b) Ni lilali tulingile ukuba abashipa kabili finshi tulingile ukwenekela?
20 Te Bena Kristu bonse abo bacusha icabipisha, lelo bonse balingile ukuba abashipa pa kuti balecimfya amesho. Natulangilile: Umulumendo mu Brazil ali mwi bumba lya fipondo. Ilyo asambilile Baibolo, amwene ukuti alingile ukufuma muli ili bumba, nomba onse uwalefuma muli ili bumba balemwipaya. Alipepele kuli Yehova no kubelengela umukalamba wa ili bumba amalembo ayalelanda ico alefwaila ukufuminamo. Uyu mulumendo balimusuminishe ukufuma mwi bumba lya fipondo kabili alitendeke ukushimikila imbila nsuma.
21 Kanshi pa kuti tuleshimikila imbila nsuma, kano natushipa. Pa kuti Abena Kristu abacaice bengatwalilila ukuba aba cishinka, balingile ukuba abashipa. Ababomba incito na baya ku sukulu balingile ukuba abashipa pa kuti bapoke ulusa lwa kusangwa ku kulongana kwa citungu inshiku shonse. Kanshi abalingile ukushipa, bengi sana. Nangu tukwate amafya ya musango nshi, Yehova kuti aumfwa ‘amapepo ya bacitetekelo.’ (Yako. 5:15) Na cine, kuti atupeela umupashi wa mushilo pa kuti twingaba ‘abashipa kabili abakosa sana’!
[Ifipusho]
[Icikope pe bula 11]
Enoke aleshimikila ukwabula mwenso mu calo cabipa
[Icikope pe bula 12]
Yaele ali uwashipa kabili uwakosa
