Ubumi Bwabo

Imyaka 70 iya Kwikata ku Nsenkebele sha ca Kufwala ca MuYuda

Abashimika ili lyashi ni ba Leonard Smith

Ilyo nali umulumendo, amalyashi yabili aya mu Baibolo yalimfikile pa mutima. Napapita imyaka 70 ukutula apo naumfwikishe ubupilibulo bwe lembo lya kwa Sekaria 8:23 ililanda pa “bantu 10” abaikete ku “nsenkebele sha ku ca kufwala ca muYuda.” Baebele umuYuda abati: “Tuleya na imwe, pantu natumfwa ukuti Lesa ali na imwe.”

UYU umuYuda aleimininako Abena Kristu abasubwa, e lyo “abantu 10,” baleimininako “impaanga shimbi,” nelyo “ba Yonadabu,” nga fintu balebeta kale. * (Yoh. 10:16) Ilyo naumfwikishe ubupilibulo bwa ili lembo, e lyo naishibe ubucindami bwa kubombela pamo na basubwa pa kuti nkekale umuyayaya pano isonde.

Nalitemenwe icilangililo ca kwa Yesu icilanda pa “mpaanga” ne “mbushi,” icaba pali Mateo 25:31-46. “Impaanga” shimininako abantu abo Yehova akapingula bwino muli shino nshiku sha ku mpela pantu balacita ifisuma kuli bamunyina ba kwa Kristu abasubwa abacili pe sonde. Apo nali mwi bumba lya bena Yonadabu, naleti ‘nga ndefwaya ukuti Kristu alemona ukuti ndi mpaanga, mfwile ukutungilila abasubwa no kulakonka ifyo balelanda pantu Lesa aba nabo.’ Ukumfwikisha ubu bulondoloshi kwalingafwa ukucila pa myaka 70.

IFYO NALINGILE UKUCITA

Bamayo babatishiwe mu 1925, mu muputule umo balelonganina pa Bethel. Uyu umuputule balewita ati London Tabernacle emo bamunyina abaleikala muli iyi ncende balelonganina. Nafyelwe pa 15 October mu 1926. Nabatishiwe mu March mu 1940, pa kulongana kukalamba mu Dover, uyu umusumba waba mu England. Nalitemenwe ifyo nalesambilila mu Baibolo ilyo nalekula. Apo bamayo bali Bena Kristu abasubwa, kanshi e basubwa abo nabalilepo ukubomba nabo mu mulimo. Pali iyi nshita, batata na bakalamba bandi abanakashi tabalepepa Yehova. Twalelongana mu cilonganino ca Gillingham, icabelele ku kapinda ka ku kuso aka England umwali abasubwa abengi. Bamayo bali abacincila mu kushimikila.

Mu September mu 1941, twalikwete ukulongana kwa citungu mu musumba wa Leicester, ilyashi ilikalamba lyakwete umutwe uwaleti “Integrity,” lyalelanda pa walinga ukuteka. E muku wakubalilapo naumfwikishe ukuti na ifwe twalibimbwamo mu lyashi ilyo Satana atila Yehova talinga ukuteka abantu. Kanshi tulingile ukulanga ukuti twaba ku lubali lwa kwa Yehova no kutwalilila ukucetekela Mulopwe uwabumba fyonse.

Pali uku ukulongana, balilandile sana pa fyo bupaniya bwacindama kabili abacaice balibakoseleshe ukubombako. Ilyashi ilyaleti “Pioneer’s Place in  the Organization” iyalengele ndetontonkanya pa fyo ningile ukucita. Uku ukulongana kwalengele ng’umfwikishe ukuti apo naba mwi bumba lya mpaanga shimbi, mfwile ukwafwa Abena Kristu abasubwa ukushimikila apapela amaka yandi. Mu Leicester mwine, emo nalembeseshe bupainiya.

UKUBOMBA BUPAINIYA MU NSHITA YA NKONDO

Pa 1 December mu 1941, ilyo nali ne myaka 15, nalisontelwe ukuba painiya waibela. Bamayo ebo nabalilepo ukubomba nabo bupainiya, lelo pa numa ya mwaka umo, balilekele bupainiya pa mulandu wa kulwala. Iofeshi ilikalamba ilya ku London lyampeele ba Ron Parkin, ukuti tulebombela pamo, pali ino nshita baba mu Komiti ya musambo ku Puerto Rico.

Batwebele ukuyabombela mu Broadstairs na ku Ramsgate ku citungu ca Kent uko twalesonkela umuputule umo. Indalama balepeela bapainiya baibela shali madola 8, indalama sha ku America. Kanshi nga twasonkelamo ing’anda, twaleshala fye ne shinono isha kwikalilamo, tatwaleishiba ukwakufumya ifya kulya inshiku ishakonkapo. Lelo Yehova aletwafwa ukusanga ifyo twalekabila.

Twale-enda sana ne ncinga, ninshi natusenda ifipe ifyafina, umwela uwalefuma kuli Bemba ya North Sea waletusunka. Na kabili twalecula sana ku ndeke sha nkondo kumo ne mifwi ya V-1 iya bena Germany iyalepita sana mupepi mu citungu ca Kent ukuya mu kupulikila ku London. Bushiku bumo umunshinga wapitile mupepi no mutwe wandi kabili walilile mupepi ne bala ilyali uko nali ica kuti nalitolweke pa ncinga no kuyaipoosa mu cilindi. Nangu cali ifi, twalibombele bwino sana mu citungu ca Kent.

NAILE MU KUBOMBELA PA BETHEL NINSHI NDI UMWAICE

Bamayo balelanda ifisuma sana pa mulimo wa pa Bethel. Balelanda ati “kuti natemwa sana nga waya mu kubombela pa Bethel.” Mu 1946 mu January, nalitemenwe nga nshi ilyo banjitile ukuya mu kubombela pa Bethel ya ku London pa milungu itatu. Pa numa ya iyi nshita, munyinefwe Pryce Hughes uwaleangalila umusambo anjebele ukutwalilila ukubombela pa Bethel. Ifyo nasambilile fyalingafwa mpaka fye na lelo.

Pali iyi nshita, abalebombela pa Bethel ya ku London bali fye 30 kabili abengi pali aba bali ni bamunyinefwe abacaice abashimbe lelo pali aba pali na bamunyinefwe abasubwa pamo nga ba Pryce Hughes, ba Edgar Clay, e lyo na ba Jack Barr abo pa numa basontelwe ukuba mwi Bumba Litungulula. Ala caliweme ukubombela pamo na ba munyina ba kwa Kristu abali “inceshi” mu kuteyanya kwa kwa Yehova.—Gal. 2:9.

Bushiku bumo, munyinefwe umo anjebele ukuti kuli nkashi ulefwaya ukukumona. Ilyo nafumine, nasangile ukuti ni bamayo ninshi nabandetelako fimo. Balandile ukuti tabalefwaya ukwingila pantu tabalefwaya ukumpumfyanya, bandetele fye ikoti lya mpepo no kuya baya. Ifyo bacitile fyanjibukishe ifyo Hana atwaliile umwana wakwe Samwele ica kufwala uwalebombela pe tempele.—1 Sam. 2:18, 19.

NSHAKALABE ISUKULU LYA GILEADI

Mu 1947, ine na bamunyinefwe 4 abalebombela pa Bethel balitwitile ukuya kwi Sukulu lya Gileadi ku America kabili umwaka wakonkelepo, twalitendeke ukusambilila mwi kalasi lyalenga 11. Ku New  York ukwalebela isukulu, kwalitalele sana. Nalitemwe nga nshi pantu nalikwete ikoti ilyo bamayo bandetele!

Nshakalabe imyeshi 6 iyo nali ku Gileadi. Ukuba pamo na bamunyinefwe abafumine mu fyalo 16 kwalengele njishibe ifingi. Twalisambilile sana ifya ku mupashi e lyo nalitemenwe ne fyo twalebishanya na bamunyinefwe abafikapo. Umo uo nalesambilila nankwe Lloyd Barry na ba Albert Schroeder abaletusambilisha e lyo na ba John Booth abaleangalila Kingdom Farm, (uko Isukulu lya Gileadi lyalebela) pa numa balisontelwe ukuba mwi Bumba Litungulula. Ndatasha ifyo aba bamunyinefwe balemfunda ne fyo balebombela Yehova ne cishinka mu kuteyanya kwakwe.

MU MUPUTULE E LYO NO KUBWELELA KU BETHEL

Ilyo twapwile fye Isukulu lya Gileadi, balintumine ukuyabombela mu muputule mu citungu ca Ohio, ku America. Nali fye ne myaka 21 lelo bamunyinefwe balintemenwe pantu nali uwacincila. Muli uyu muputule, nalisambilile ifingi pa mulandu wa kubomba na bamunyinefwe abakalamba.

Pa numa ya myeshi inono, balinjitile ukuya ku Bethel ya ku Brooklyn ku kusambilila na fimbi. Pali iyi nshita, nalishibe bamunyinefwe abaletungula pamo nga ba Milton Henschel, ba Karl Klein, ba Nathan Knorr, ba T J. Sullivan abo baleita ati ba “Bud”, e lyo na ba Lyman Swingle. Aba bonse balibasontele ukuba mwi Bumba Litungulula. Caliweme sana ukumona ifyo balebomba e lyo no kumona imibele yabo iya Bwina Kristu. Ici calengele ncetekele sana ukuteyanya kwa kwa Yehova. Pa numa, balintumine ukuya mu kubombela ku Bulaya.

Bamayo bafwile mu 1950 mu February. Pa numa ya kushiika, nalilanshenye na batata na bakalamba bandi ba Dora no kubepusha ifyo baletontonkanyapo apo bamayo balifwile e lyo na ine naleikala kumbi. Balisumine ukusambilila Baibolo na munyinefwe Harry Browning uwali uwasubwa pantu balimwishibe e lyo balimucindike. Mu mwaka fye umo, batata na ba Dora balibatishiwe. Pa numa, batata balibasontele ukuba ababomfi ba cilonganino ca Gillingham. Ilyo batata bafwile, ba Dora baupilwe kuli ba Roy Moreton, ba eluda abali aba cishinka kabili ba Dora balibombele Yehova ne cishinka mpaka ilyo bafwile mu 2010.

NAILE MU KUBOMBELA KU FRANCE

Ilyo nali ku sukulu, nalisambilile ici French, ici German ne ci Latin, pali ifi fyonse fitatu ici French e co nshaishibe bwino. Kanshi ilyo banjebele ukuya mu kubombela ku Bethel ya ku Paris mu France, nshaishibe ifya kucita. Nalikwete ishuko lya kubombela pamo no mubomfi wa musambo munyinefwe Henri Geiger, uwali uwasubwa kabili umukalamba. Umulimo nalebomba wali uwayafya kabili ilingi nalelufyanya lelo nalisambilile ifya kubomba na bantu.

Na kabili, pa numa ya nkondo ya calo iyalenga bubili, balepekanya ukulongana kwa fyalo ifingi ukwali no kubako mu 1951, na ine nali pa balepekanya. Léopold Jontès, kangalila enda uwacaice aishile ku Bethel ku kungafwa ukupekanya. Pa numa, Léopold balimusontele ukuba kangalila wa musambo. Ukulongana kwabelele mu cibansa ca Palais des sports, mupepi na Eiffel Tower. Abaishile ku kulongana bafumine mu fyalo 28. Pa bushiku bwa kulekeleshako ubwa kulongana, bamunyinefwe 6,000 abena France balitemenwe nga nshi pa kumona abantu 10,456 nabalongana.

 Ilyo nafikile mu France, nshaishibe sana ukulanda ici French. Icabipileko ca kuti, nalelanda fye nga ninjishiba ifya kulanda mu ciFrench. Nomba nga taulelufyanya, abantu te kuti bakulungike kabili te kuti wishibe.

Pa kuti ubwafya bupwe, nasalilepo ukulembesha mwi sukulu umo balesambilisha ici French abafuma ku fyalo fimbi. Naleya ku sukulu icungulo mu nshiku isho tushalekwata ukulongana. Nalitampile ukutemwa ici French kabili nalicitemwa mpaka na lelo. Ici calilenga nalabombako umulimo uwa kupilibula impapulo ukufumya mu ciNgeleshi ukutwala mu ciFrench. Kanshi lyali lishuko ukwafwa abalanda ici French mu calo conse ukumfwa Icebo ca kwa Lesa ico umusha wa cishinka apekanya.—Mat. 24:45-47.

UKUUPA E LYO NO KUPEELWA IMILIMO NA IMBI

Tapakokwele apo twaishibanine na Esther uwalebomba bupainiya ku Switzerland, twalyupene mu 1956. Twaupanine mu Ng’anda ya Bufumu iyabela mupepi na Bethel ya ku London (London Tabernacle iya kale, uko bamayo babatishiwilwe). Munyinefwe Hughes e walandile ilyashi lya bwinga. Banyina ba kwa Esther, abakwata isubilo lya kuya ku mulu nabo eko bali ku bwinga. Icupo tacalengele fye nkwate umwanakashi uo natemenwe kabili uwa cishinka lelo calengele nalakwata ne nshita iikalamba iya kulalanshanya ifya kwa Lesa na bamayo fyala abakwete isubilo lya kuya ku muulu kabili abatemenwe sana Yehova mpaka ilyo bafwile mu 2000.

Pa numa ya bwinga, ine na Esther twalifumine mu Bethel lelo nalitwalilile ukupilibula impapulo ku Bethel e lyo Esther ena alebomba bupainiya bwaibela mu ncende iyabelele mupepi na Paris. Alyafwile abantu abengi ukuba Inte sha kwa Yehova. Mu 1964, balitwitile ukuya mu kwikala pa Bethel. Ilyo batendeke ukusala aba kuba mu makomiti ya Misambo, na ine nalisontelwe mu 1976. Pa myaka yonse iyi, Esther alitwalilila ukungafwa.

“TAMWAKABE NA INE LYONSE”

Limo limo, nalekwata ishuko lya kubwelela ku maofeshi yakalamba ku New York. Nga naya, aba mwi Bumba Litungulula abapusanapusana balempandako amano. Ku ca kumwenako, bushiku bumo ilyo nalandile ukuti imilimo naifula ndefilwa ukupwisha, munyinefwe Knorr asekele fye no kunjeba ati: “Wisakamana, ulebombesha fye!” Ukufuma ilyo, incito nga shafula, mu nshita ya kusakamikwa ndapekanya ifya kubomba umulimo umo na umo mpaka yonse yapwa ukwabula ukucelwa.

Ilyo Yesu ali mupepi no kufwa, aebele abasambi bakwe ati: “Tamwakabe na ine lyonse.” (Mat. 26:11) Na ifwe fwe baba mwi bumba lya mpaanga shimbi twalishiba ukuti tatwakatwalilile ukuba na bamunyina basubwa aba kwa Yesu pano calo. Kanshi ndatasha pe shuko ilikalamba ilyo nakwata ilya kubomba sana na basubwa no kutwalilila ukulaikata ku nsenkebele sha ca kufwala ca muYuda pa myaka 70.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 21]

Munyinefwe Knorr asekele fye no kunjeba ati: “Wisakamana, ulebombesha fye!”

[Ifikope pe bula 19]

(Ku Kuso) Bamayo na batata

(Ku Kulyo) Ninshi ndi ku Gileadi mu 1948, nimfwala ne koti ilya mpeele bamayo

[Icikope pe bula 20]

Ninshi ndepilibwila ba Lloyd Barry ilyo balepeela umusambo mu France, mu 1997

[Ifikope pe bula 21]

(Ku Kuso) Ndi na Esther pa bushiku bwa bwinga

(Ku Kulyo) Ninshi tuli mu mulimo na Esther