Ubumi Bwabo

Napapita Imyaka 60 Ukutula Apo Babela Ifibusa

Icungulo bushiku cimo, mu lusuba lwa mu 1951, abalumendo bane mu Ithaca, mu New York, ku U.S.A., abali ne myaka nalimo 20 bali ne nsansa sana kabili baile apa kutumina amafoni no kutendeka ukutuma ku Michigan, ku Iowa, na ku California. Kwali ilyashi ilisuma ilyo balefwaya ukwebako balupwa ne fibusa!

Mu February, mu 1951, bapainiya 122 baile kwi Sukulu lya Gileadi ilyalenga 17 ilyabelele ku South Lansing, ku New York. Pali aba bapainiya abali no kuba bamishonari pali ba Lowell Turner, ba William (Bill) Kasten, ba Richard Kelsey, na ba Ramon Templeton. Ba Lowell na ba Bill bafumine ku Michigan, ba Richard bafumine ku Iowa, e lyo ba Ramon bafumine ku California kabili tapakokwele aba bane baishileba ifibusa.

Ilyo papitile imyeshi isano, bonse balitemenwe sana ilyo baishibe ukuti ba Nathan Knorr aba ku maofeshi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova bali no kwisa mu kulanda na bali mwi sukulu. Aba bamunyina bane balefwaya ukuti nga cingacitika bonse bakabatume ku calo cimo. Bushe nomba bali no kwishibilapo na fimbi pa fyalo bali no kubatumako? Ee, bali no kwishibilapo na fimbi!

Bonse abali mu kalasi balitemenwe sana ilyo munyinefwe Knorr atendeke ukubilisha ifyalo bali no kubatumako. Abo babalilepo ukwita pa cisebele ni aba abalumendo bane. Aba balumendo balisakamene, lelo ilyo baishibe ukuti babatumine ku calo cimo, balitemenwe icine cine! Nomba ni ku calo nshi babatumine? Abo bali nabo mu kalasi balipapile kabili balitootele icine cine ilyo babilishe ukuti aba balumendo bane babatumine ku Germany.

Inte sha kwa Yehova mu calo conse balitemenwe pa fyo ba Nte mu Germany batwalilile aba citetekelo ukutula mu 1933, ilyo Hitler aleteka. Abengi abali muli ili kalasi balibukishe ifyo babombeleko umulimo wa kutuma ifya kufwala ne fintu fimbi ifyo bamunyinefwe ba ku Bulaya abapuswike Inkondo ya Calo iya Bubili balekabila. Ababomfi ba kwa Lesa aba ku Germany bali ne citetekelo icakosa, bali abashipa kabili bacetekele Yehova. Ba Lowell batendeke ukutontonkanya ukuti: ‘Aba bamunyinefwe aba ku Germany twalebomfwa fye, nomba tuli no kubeshiba bwino bwino.’ Kanshi ukubatuma ku Germany e kwalengele ukuti aba bamunyinefwe bane batumine balupwa ne fibusa amafoni cilya cungulo pantu bonse balisansamwike nga nshi!

BAYA KU GERMANY

Pa 27 July, mu 1951, e lyo ubwato beta ati SS Homeland bwaimine ukufuma pa cabu caba pa mumana wa East River mu New York. Balya balumendo bane baninine ubu bwato kabili bali no kwenda inshiku 11 pa kuyafika ku Germany. Munyinefwe Albert Schroeder, umo pali bakafundisha ba Gileadi kabili uwaishileba mwi Bumba Litungulula, alibasambilisheko amashiwi yamo yamo aya ciGerman. Ifi baninine mu bwato umwali na bena Germany, nalimo balemona ukuti bali  no kusambililako iciGerman. Lelo abena Germany abo baninine nabo ubwato, balelanda indimi ishapalana ne ciGerman. Ici calipeseshe aba bamunyina amano!

Ilyo aba bamunyinefwe bali pa lwendo, balilweko amalwele abantu balwala nga bali pa menshi. Lyena basukile bafika mu Hamburg, ku Germany pali Cibili ulucelo, pa 7 August. Konse uko balelolesha balemona ifintu ifingi ifyaonaike pa mulandu wa nkondo iyaliko imyaka 6 iyafumineko. Ifyo bamwene fyalibaletele ubulanda nga nshi, e ico baninine ishitima ilipita ubushiku, ukuya ku Wiesbaden ukwabelele amaofeshi ya Nte sha kwa Yehova.

Pali Citatu lucelocelo, bakumene na ba Hans abaishile mu kubasenda ku citesheni ce shitima. Ba Hans e ba Nte abo babalilepo ukumonana nabo mu Germany, kabili ishina bakwete lyalelangilila ukuti bali bena Germany inkonko. Ba Hans e babasendele ukufuma ku citesheni ce shitima no kubatwala ku Bethel. Ilyo bafikile ku Bethel batwele aba balumendo kuli nkashi umo ifi umukoloci uwalelanda fye ici German ceka ceka. Lelo uyu nkashi nalimo aletontonkanya ukuti nga aikatisha pa kulanda e lyo balaumfwa icitundu alelanda. Nangu ca kutila aile aleikatisha ishiwi pa kulanda, balifililwe ukumfwana ica kuti uyu nkashi na aba bamunyina balifuupwike. Lyena, munyinefwe Erich Frost, umubomfi wa musambo, alishile no kubaposha ne nsansa mu ciNgeleshi. Ifintu fyalitendeke ukuba bwino.

Ku kupwa kwa August, aba bamunyina bane bailesangwa ku kulongana kwa citungu ukwa kubalilapo mu Germany, ukwaleti “Ukupepa Kwasanguluka” ukwabelele ku Frankfurt am Main. Impendwa ya bantu abasangilweko kuli uku kulongana abali 47,432 ne ya babatishiwe 2,373 yalengele ukuti aba bamunyinefwe bacincile mu mulimo wabo uwa bumishonari no kulafwaisha ukushimikila. Lelo ilyo papitile fye inshiku ishinono, munyina Knorr aebele balya bamunyinefwe ukuti bakekala pa Bethel kabili e po bakalabombela.

Kale, ba Ramon balikeene ukuya ku Bethel ya ku United States pantu balefwaisha ukuba bamishonari. Nangu fye ni ba Richard na ba Bill tabaletontonkanyapo ukubombela pa Bethel. Lelo insansa baishilekwata shalengele bashininkishe ukuti Yehova lyonse aleshiba ifingatuwamina. Ala mwandini caliwama sana ukumfwila Yehova ukucila ukulacita ifyo fwe bene tulefwaya! Bonse abaishiba ici cishinka balaitemenwa  ukubombela Yehova ukuli konse kabili balaitemenwa ukubomba umulimo onse uo babapeela.

TWAKAANYA!

Abengi abalebomba pa Bethel ya ku Germany balyumfwile bwino ukuti abena America bane balibatumine ukuya mu kubombela pa maofeshi ya ku Germany pantu balemona ukuti bali no kusambililako iciNgeleshi. Lelo ifyo bale-enekela tafyacitike. Bushiku bumo ilyo baali mu muputule wa kuliilamo, munyinefwe Frost atendeke ukulanda mu ciGerman mwi shiwi ilyakosa kabili ifyo alelanda fyalemoneka ukuti fyalicindeme sana. Abengi abali muli uyu muputule baikele fye tondolo kabili bainamine fye pa nshi. Nangu ca kuti aba bamishonari tabaleumfwa ifyo munyinefwe Frost alelanda, balitendeke ukukutuluka ukuti e bo alelandapo. Kanshi ilyo munyina Frost alandile mwi shiwi ilikalamba ati, “VERBOTEN!” (“Twakaanya!”), no kubwekeshapo ili shiwi imiku ne miku ninshi naikatisha ne shiwi, bonse bakankamene fye. Bushe finshi bacitile ifyalengele ukuti ba Frost bakalipe muli uyu musango?

Ilyo bapwishishe fye ukulya, bonse bafumine bwangu bwangu no kuya ku miputule yabo. Pa numa, munyinefwe umo aishiletulondolwela ukuti: “Pa kuti imwe mutwafwe, mufwile mwaishiba ukulanda iciGerman. E mulandu wine ba Frost bacilandila ukuti TWAKAANYA bonse ukulalanda na imwe iciNgeleshi mpaka mukasambilile iciGerman.”

Bamunyinefwe pa Bethel balyumfwilile apo pene fye. Ici calyafwile aba bamunyinefwe ukusambilila iciGerman kabili calengele baishiba no kuti nga ca kutila munyinefwe uwakutemwa akufunda, ififumamo filawama nangu ca kuti pa kubala ukufunda takumfwika bwino. Ukufunda uko munyinefwe Frost apeele kwalangile ukuti alefwaya sana ukuteyanya kwa kwa Yehova kuleya pa ntanshi no kuti alitemenwe aba bwananyina. * Ici caishilelenga ukuti aba bamunyina bane batemwe sana munyinefwe Frost!

UKUSAMBILILA KU FIBUSA FYESU

Ku banensu abatiina Lesa kuti twasambililako amasambililo ayacindama ayengatwafwa ukuba ifibusa ifisuma ifya kwa Yehova. Aba bamunyinefwe bane ababa ifibusa balisambilileko amasambililo ayacindama kuli bamunyinefwe na bankashi abena Germany aba citetekelo abo tushingakumamo ukulumbula, kabili balesambililako fimo kuli umo no munankwe. Ba Richard balondolwele ukuti: “Ba Lowell balishibeko iciGerman kanshi tacabafishe sana, lelo fwe banabo twalecululuka fye. Apo e bali abakalamba pali ifwe bonse, kanshi ebo twaleipusha nga tatwishibe ifya kulanda mu ciGerman ne fya kucita ifintu fimo.” Ba Ramon bebukisha ukuti: “Ala nalitemenwe icine cine ilyo munyinefwe uwa ku Switzerland atwebele ukutila kuti  twaikalako mu ng’anda yakwe ilyo tukaya mu kutuusha ku Switzerland. Uyu e wali umuku wa kubalilapo ukuya mu kutuusha pa numa ya mwaka umo ukutula apo twailile ku Germany! Nalemona kwati pa milungu ibili iyo twali no kwikala fweka tatwali no kulacula ukulanda iciGerman! Lelo nshaishibe ifyo ba Lowell baletontonkanya. Bena balefwaya ukuti cila bushiku tulebelenga no kulanshanya ilembo lya bushiku mu ciGerman! Ici calinkalipe sana, lelo bena bakoselepo fye ukuti tulelanda iciGerman. Kuli ici cacitike, twalisambilileko isambililo ilyacindama. Twasambilile ukuti tufwile ukunakila abaletungulula abatutemwa nangu ca kuti limo te kuti tutemwe ifyo batweba. Ukucita ifi kwalitwafwa nga nshi pa myaka yonse iyi kabili kwalilenga ukuti tulenakila ubutungulushi bwa kwa Lesa.”

Aba bamunyinefwe bane ababa ifibusa pa myaka iingi balishibe ne mibele iisuma iyo cila muntu akwete, nga filya fine Abena Filipi 2:3 ilanda ukuti: “Mwali-icefya pantu mumona bambi ukuti balimucila.” E ico ilingi bamunyina batatu balepeela ba Bill imilimo iyo balemona ukuti e bengaibomba bwino. Ba Lowell batile: “Nga kwaba ifyayafya ifyalekabila ukulungika, twalebutukila kuli ba Bill. Nga twasuminishanya ukuti twalabombelapo pali fimo, ifwe batatu limo twaleshimunuka, lelo ba Bill bena bali abashipa kabili baleishiba ifya kucita nga kwaba fimo ifyayafya.”

MU FYUPO FYABO MWALIBA INSANSA

Mu kuya kwa nshita aba bamunyinefwe bane abali ifibusa batendeke ukuupa. Icalengele ukuti aba bane babe ifibusa mulandu wa kuti bonse balitemenwe Yehova no mulimo wa nshita yonse, e ico balefwaya ukuupa bankashi abaipeeleshe ukubomba umulimo wa kwa Yehova. Ilyo balebomba umulimo wa nshita yonse balisambilile ukuti ukupeela kwaliwama ukucila ukupokelela no kuti imilimo ya Bufumu e ifwile ukuba pa ntanshi e lyo ifyo imitima yabo ifwaya fifwile ukwisa pa numa. E ico basalile ukuupa bankashi abaitendekeleko fye abene ukubomba umulimo wa nshita yonse. Ici calengele ukuti bonse babe ne fyupo ifisuma kabili ifya nsansa.

Pa kuti icibusa nelyo icupo cikose, Yehova afwile ukubamo. (Luk. Mil. 4:12) Nangu ca kuti ba Bill na ba Ramon balifwililwe abena mwabo, bonse babili bali ne nsansa pantu abena mwabo bali aba cishinka kabili balebatungilila. Ba Lowell na ba Richard bacili baliba ne nsansa mu cupo cabo kabili abena mwabo balabatungilila. Ba Bill balyupile na kabili, e lyo balisalile bwino nkashi uwa kuupa pa kuti batwalilile mu mulimo wa nshita yonse.

Mu kupita kwa myaka, imilimo ya aba bamunyinefwe yalengele ukuti babatume ku fyalo fyapusanapusana, pamo nga ku Germany, ku Austria, ku Luxembourg, ku Canada, na ku United States, kabili ici calengele ukuti belaba pamo inshita iikalamba. Nangu ca kuti bali mu ncende ishalekanalekana, balitwalilile ukulanshanya pa foni no kulembeshanya, ukusekelela pamo mu nshita sha nsansa, no kulilila pamo mu nshita sha macushi. (Rom. 12:15) Ukuba ne fibusa fya musango yu kusuma icine cine kabili tufwile ukulatasha. Ifibusa fya musango yu bupe ubusuma nga nshi ubo Yehova atupeela. (Amapi. 17:17) Muno nshiku calyafya ukusanga ifibusa fine fine! Lelo Umwina Kristu wa cine kuti asanga ifibusa fya cine ifingi. Fwe Nte sha kwa Yehova, tulapanga ifibusa nabo tupepa nabo mu calo fye  conse kabili icacilapo ukucindama ca kuti tuli fibusa fya kwa Yehova Lesa na Yesu Kristu.

Aba bamunyinefwe bane balipita mu mafya nga filya fine na ifwe bonse tupitamo. Amafya bamo bapitamo ya kufwilwa abena mwabo, ukulwala, ukusakamana abafyashi abakote, ukukusha umwana ilyo balebomba umulimo wa nshita yonse, ukusakamikwa ilyo bapeelwa imilimo imbi iya kwa Lesa, e lyo pali ino nshita nabakwata amafya yambi pantu nabakota. Lelo pa mulandu wa fyo bapitamo, balishiba no kuti ifibusa fya cine cine filafwa abatemwa Yehova ukushipikisha ubwafya ubuli bonse. Ifi fibusa kuti fyaba mupepi nelyo ukutali.

BUCIBUSA UBUKATWALILILA UMUYAYAYA

Ala caliweme ukuti ba Lowell, ba Ramon, ba Bill, na ba Richard baipeele kuli Yehova ninshi bacili fye abaice. Ba Lowell bali ne myaka 18, ba Ramon bali ne myaka 12, ba Bill bali ne myaka 11, e lyo ba Richard bali ne myaka 10. Ilyo bali ne myaka pa kati ka 17 na 21 e lyo bonse batendeke umulimo wa nshita yonse. Bacitile filya Lukala Milandu 12:1 ikoselesha abacaice ukuti: “Ibukisha Kabumba obe Lesa Mukulu mu nshiku sha bulumendo bobe.”

Nga ca kutila uli Mwina Kristu umulumendo, kuti cawama nga cingacitika ukubombako umulimo wa nshita yonse uo Yehova afwaya ukuti ubombeko. Kabili pa mulandu wa cikuuku cakwe, kuti wabombako imilimo yalekanalekana, pamo nge yi yabombeleko aba bamunyinefwe bane abali ifibusa. Kuti waba kangalila wa muputule, kangalila wa citungu, kangalila wa calo; kuti wabombako pa Bethel, ukuba muli Komiti wa Musambo; ukuba kafundisha pe Sukulu lya Baeluda na Babomfi Batumikila ne Sukulu lya Bupainiya; no kulandako amalyashi pa kulongana kukalamba no kunono. Aba bamunyinefwe baliba ne nsansa pa kwishiba ukuti abantu abengi nga nshi balinonkelamo mu milimo babomba! Icalengele ukuti babombe iyi milimo yonse mulandu wa kuti ilyo bali abalumendo, bakonkele filya Yehova alanda ukuti tufwile ukumubombela no mweo onse.—Kol. 3:23.

Pali ino nshita, ba Lowell, ba Richard na ba Ramon balibwelela ku Germany kabili bonse babombela pa maofeshi ya Nte sha kwa Yehova, ayaba mu musumba wa Selters. Ku ca bulanda, ba Bill bafwile mu 2010 ilyo balebomba bupainiya bwaibela mu United States. Imfwa ya ba Bill yalipumfyenye bucibusa bwa aba bamunyinefwe bane ubo baipakishe nalimo pa myaka 60! Lelo Lesa wesu Yehova talaba ifibusa fyakwe. Twalicetekela ukuti mu Bufumu bwakwe, Abena Kristu abafwilwa ifibusa bakesaba ne fibusa fyabo na kabili ilyo abafwa bakabuuka.

Ilyo bali mupepi na kufwa, ba Bill balembeele abanabo ukuti: “Pa myaka yonse 60 iyo twaba ifibusa, tatwatala atupusanapo nangu bushiku bumo. Nalicindike sana bucibusa bwesu.” Abanabo batatu aba ba Bill balishiba ukuti bucibusa bwabo bukatwalilila na mu calo cipya, e mulandu wine balandile ukuti, “Bucibusa bwesu e lyo fye butendeke.”

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 18]

Insansa baishilekwata mu mulimo wabo shalengele bashininkishe ukuti Yehova lyonse aleshiba ifingatuwamina

[Amashiwi pe bula 21]

“Pa myaka yonse 60 iyo twaba ifibusa, tatwatala atupusanapo nangu bushiku bumo”

[Icikope pe bula 17]

Ukufuma ku kuso: Ba Richard, ba Lowell, ba Ramon, na ba Bill baishileba ifibusa ku Gileadi

[Ifikope pe bula 18]

Pa muulu: Ba Ramon balefunda mwi Sukulu lya Baeluda na Batumikila; ku kulyo: Ba Richard balebomba pa Bethel ku Wiesbaden

[Ifikope pe bula 19]

Pa muulu: Munyinefwe Frost (ku kulyo) na bamunyinefwe bambi babili na munyinefwe Knorr (ku kuso) ilyo abatandalile; ku kulyo: Ilyo twaile mu kutuusha ku Switzerland mu 1952

[Icikope pe bula 20]

Ukufuma ku kuso: Ba Richard, ba Bill, ba Lowell, na ba Ramon ilyo bakumene ku Selters lintu kwali ukupeela umusambo mu 1984

[Icikope pe bula 21]

Ukufuma ku kuso: Ba Ramon, ba Richard na ba Lowell