Amepusho Ukufuma Ku Babelenga

Ilyo tushilasambilila icine, ine no mukashi wandi twasalilepo ukubula ilini lya bufyashi ilya mukashi wandi e lyo na maka yandi aya bufyashi no kufitwala ku cipatala uko bailefibika pamo pa kuti tukakwate umwana. Kwena te mani yonse ayasangwike akashimu ayo twabomfeshe; yambi balisungile mu furiji. Bushe tulingile ukuyasunga nangu tukapose?

▪ Kwaliba ifingi ifyacindama sana ifyo abaupana abalefwaya ukukwata umwana muli iyi nshila balingile ukutontonkanyapo. Abaupana bonse balingile ukwishiba ukuti uo bakalubululako ni Yehova pa fyo bapingwilepo ukucita. Nalyo line, kuti cawama ukwishibapo fimo pa fyo ciba ilyo abaupana basalapo ukukwata umwana muli iyi nshila.

Mu 1978 umwanakashi umo mu England ali e wakubalilapo ukukwata umwana uo abengi batila umwana wa mwi botolo. Takwete amaka ya kwimita pantu ubula umupita amani ya bufyashi bwalicilike ica kuti amaka ya mwaume aya bufyashi tayalepita pa kuti yengakumana na mani yakwe. Ba dokota balimubombele, bafumyamo ilini no kubika mwi beseni, e lyo babikamo na maka ya mwina mwakwe aya bufyashi. Akashimu akapangilwe bakabikile umwali ifingalenga kakula e lyo pa numa bakabikile mu cisa. Mu kuya kwa nshita alipaapile umwana umwanakashi. Iyi inshila babomfeshe eyo beta ukuti in vitro (in glass) fertilization, nelyo mu kwipifya IVF.

Nangu ca kuti iyi nshila ya kukwatilamo umwana kuti yalondololwa mu kupusanapusana ukulingana ne fyalo, ifyo bacita ni fi: Pa kuti umwanakashi engakwata amani ayengi mu mala balamupela umuti wa bufyashi pa milungu iingi. Umwaume na o balamweba ukulaikataula ku fyamfwalo mpaka amalumina yafuma e lyo apeela ba dokota. Amani pamo na malumina ayo bawemye balafibika pamo mu labolotare. Amani ayengi yalasanguka utushimu no kutendeka ukwakanikana, ukutampa ukuba utubana utunono sana. Nga papita nangu ubushiku bumo, utushimu balatubebeta bwino bwino pa kuti beshibe utushili bwino no tuli bwino uto bengabika mu cisa pa kuti tukule. Nalimo mu bushiku bwalenga shitatu, caliseeka ukubika utushimu tubili nangu tutatu utuli bwino sana pali tonse mwi fumo pa kuti tumo nga tatukulile kuti pashala tumo utwingakula. Nga ca kuti kamo nangu tubili twaikala mu cisa, ninshi umwanakashi aba pa bukulu kabili akenekelwa ukukwata umwana.

 Nomba ciba shani ku tushimu utwashalapo uto bashibikile mwi fumo pamo na tulya utulemoneka kwati tatuli bwino sana? Nga tabatubikile mwi fumo ninshi kuti twafwa. Kanshi ilyo tatulafwa limbi kuti batubika mu muti wa liquid nitrogen mu furiji, pa kuti emo twakosela. Mulandu nshi? Pantu nga utwa kubalilapo uto babikile mwi fumo twafilwa ukukula ninshi kuti babuula uto basungila mu furiji. Lelo nangu cibe fyo kulaba amafya ayengi. Abaupana abengi pamo nga aba abepwishe ici icipusho, cilabakosela ukwishiba ifya kucita ku tushimu utwashalapo uto babika mu furiji. Limbi te kuti batemwe ukukwata abana na bambi. E lyo kabili abaupana limbi te kuti bakwate indalama sha kubomfya kuli iyi nshila ya kukwatilamo abana, limbi ni pa mulandu wa kuti nabakula. E lyo limbi kuti baletiina amafya ayaba mu kwimita libili libili. * Na kabili ubwafya kuti bwakulilako nga ca kuti umulume atemwa umukashi afwa nelyo nga ca kuti ifyupo fyapwa e lyo umo ayaupa nangu aupwa kuli umbi. Ca cine kulaba ifya kusakamana ifingi, e cilenga no kuti abaupana bamo balelipila indalama pa myaka iingi pa kuti babasungile utushimu.

Mu 2008, Dokota mukalamba, uumona pa tubana utwaimitwa fye, alandile muli The New York Times ukuti abafyashi abengi cilabakosela sana ukupingulapo pa fya kucita pa tushimu utushalapo. Inyunshipepala yatile: “Utushimu 400,000 eto basungila mu ma furiji mu fipatala mu Amerika, kabili bacili baleletelapo na tumbi . . Utushimu uto basunga fye bwino mu furiji kuti twaikala imyaka ukucila na pali 10. Lelo te tonse utupusuka nga batufumyamo.” Pa mulandu wa kuti utwingi tulafwa, cilenga Abena Kristu bamo ukutontonkanyapo sana ilyo bashilapingulapo. Mulandu nshi?

Abaupana abakwata ubwafya pa mulandu wa iyi nshila ya kukwatilamo abana kuti bacita bwino ukutontonkanya na pa mafya aya malwele yambi fye. Kuti limbi cafwaikwa ukuti Umwina Kristu asalepo ifya kucita nga ca kuti umwina mwakwe nalwala ubwa mfwa ica kuti alepemena fye kuli fimashini. Abena Kristu ba cine tabakaana ukundapwa na badokota, pantu  ukulingana na Ukufuma 20:13 na Amalumbo 36:9, balicindika sana ubumi. Awake! ya May 8, 1974, yatile: “Pa mulandu wa kuti balicindika ubumi nga fintu Lesa abumona, na pa mulandu wa kucindika kampingu yabo no kufwaya ukumfwila amafunde ya buteko, abafwaya ukukonka amafunde ya mu Baibolo te kuti basalepo ukupwishishisha ubumi bwa mulwele uwalwala ubwa mfwa nangu ca kuti e fyo umulwele alefwaya,” pantu ninshi kwipaya umuntu. E lyo limo, umuntu kuti alepemena fye kuli cimashini epela. Balupwa wakwe balingile ukusalapo nampo nga balingile ukufumyako cimashini ca kupemenamo nelyo iyo.

Kwena, ca cine ukuti te fyonse ifyalandwa apa ifilingene ne ficitika ilyo abaupana basalapo ukukwata abana ukubomfya inshila ya IVF ica kuti basungako no tushimu tumo. Cimo ico bengacita, kufumya utushimu mu furiji pa kuti tusunguluke. Nga tabatubikile muli furiji, utushimu tulafwa. Kanshi abaupana balingile ukupingulapo nga kuti basuminisha ica musango uyu ukucitika.—Gal. 6:7.

Pa mulandu wa kuti abaupana balisalile ukubomfya inshila ya IVF pa kwimita e lyo nalimo balikwata no mwana, limbi kuti bapingulapo ukulalipila indalama sha kusungila utushimu mu furiji nangu kuti basalapo ukwisatubomfya ku ntanshi. Lelo, bambi nabo kuti basalapo ukuleka ukulipila indalama sha kusungila utushimu mu furiji, ukumona ukuti ukusungila utushimu mu furiji te nshila isuma iya cifyalilwa. Abena Kristu bakalubulwilapo kuli Lesa pa fyo babomfya kampingu yabo iyasambilishiwa na Baibolo ilyo balepingulapo ifya kucita. Ico bafwaisha kuba na kampingu umusuma, kabili tabafwaya ukusuula kuli bakampingu ba bambi.—1 Tim. 1:19.

Umuntu umo uwasambilila sana pa maka ya mu mubili ayapanga ubufyashi asangile ukuti abaupana abengi “balapelenganishiwa, kabili tabeshiba ifya kucita pa tushimu utushalapo.” Asondwelele ukuti: “abafyashi abengi, bamona ukuti ukusunga nangu ukukanasunga utushimu, fyonse tafyawama.”

Kanshi Abena Kristu ba cine abaletontonkanya pa kukwata umwana ukubomfya inshila ya IVF bafwile ukutontonkanya sana na pa mafya ayabamo. Baibolo itufunda ukuti: “Uwasalapuka nga amona ububi alabelama, lelo imbulwa mano shena shiya fye no kukandwa.”—Amapi. 22:3.

Umwaume no mwanakashi abashaupana ukulingana ne funde, abalesambilila Baibolo kabili abalefwaya ukubatishiwa, lelo pa mulandu ne funde lya calo te kuti bopane pantu umwaume takwata ifipepala fya mwi funde ifya kwikalila mu calo. Ifunde lya buteko talisuminisha umuntu uwa ku calo cimbi ukuupa umwana calo nga takwata ifipepala ifya kumusuminisha ukwikala mu calo. Bushe kuti basaina fye icikalata ico beta ukuti Declaration Pledging Faithfulness ica kulangilila ukuti bakatwalila aba cishinka mu cupo e lyo pa numa babatishiwa?

▪ Kuti camoneka kwati e fyo bafwile ukucita pa kupwisha ubwafya bwabo, lelo te nshila ya mu Malembo iya kupwishishamo ubwafya. Pa kuti tumfwikishe bwino, lekeni intanshi tulandepo pa mulandu kwabela ici icikalata, ifyo cibomba na uko cingabomba.

Icikalata ca Declaration Pledging Faithfulness cipepala apo abaleupana abo bakeenye ukupoka imicato basaina pa menso ya nte pa milandu twalalondolola pe samba. Balalembapo ukuti bakatwalilila aba cishinka mu cupo kabili nga ifintu fyaba bwino bakalembesha icupo cabo mwi funde. Icilonganino cimona ukuti icupo ca musango uyu ca mucinshi mu menso ya kwa Lesa na ya bantu kabili ciba ica mwi funde kwati nabalembesha ukulingana ne funde lya buteko.

Mulandu nshi kubela ukusaina ici icikalata, kabili ni lilali abalefwaya ukupana bengasaina? Yehova e watendeke icupo kabili alicicindika sana. Umwana wakwe atile: “Ico Lesa alundenye, umuntu ecilekanya.” (Mat. 19:5, 6; Ukute. 2:22-24) Na kabili Yesu atile: “Onse uwaleka umukashi wakwe, apashili umulandu  wa bulalelale [ukwampana kwa mu cupo ukushili kwa mwi funde], aupa na umbi, ninshi acita ubucende.” (Mat. 19:9) Kanshi “ubulalelale” nelyo ukwampana kwa mu cupo ukushili kwa mwi funde, e mulandu fye uwa mu Malembo uwingapwisha icupo. Ku ca kumwenako, umwaume nga acita ubucende, umukashi wakwe uwa kaele kuti apingulapo ukupwisha icupo nelyo iyo. Nga balekana, ninshi kuti aupwa kumbi.

Lelo mu fyalo fimo, maka maka ku kale, imipepele yaliko tayasumine muli ifi Baibolo yalanda pa cupo. Lelo balesambilisha ukuti takwaba umulandu nangu umo uwingalenga icupo ukupwa. E calenga no kuti mu fyalo fimo umo iyi mipepele yaseekele, mwiba ifunde nangu limo ilya buteko ilisuminisha icupo ukupwa pa milandu ine ine iyo Yesu alandilepo. Mu fyalo fimo, icupo kuti capwa, nomba inshila ya kupwishishamo icupo yalyafya kabili cilasenda sana inshita. Pa kuti icupo cipwe kuti papita imyaka iingi sana. Caba kwati ubuteko nelyo imipepele ‘ilalesha’ ico Lesa asuminisha.—Imil. 11:17.

Ku ca kumwenako, abaupana nalimo kuti bekala mu calo umo bashisuminisha ukulekana, nelyo umo cayafya sana ukulekana kabili pa kuti basuminishe fye icupo ukupwa palapita imyaka iingi nga nshi. Nga ca kuti abaupana balicita fyonse ififwaikwa pa kupwisha icupo ca mwi funde kabili nga ca kuti bantungwa mu menso ya kwa Lesa ukuupa nelyo ukuupwa, limbi kuti basaina icikalata ca Declaration Pledging Faithfulness. Ici cikalata bacipekanishisha ku kwafwa Abena Kristu ababa mu fyalo fya musango uyu. Lelo tacifwile ukubomfiwa mu fyalo umo basuminisha icupo ukupwa, nangu ca kuti ukupwisha icupo kuti kwayafya nelyo kuti bapoosapo indalama ishingi.

Bamo abashaumfwikisha ifyo icikalata ca Declaration Pledging Faithfulness cibomba, kabili abekala na mu fyalo umo basuminisha ukuti ifyupo kuti fyapwa, balafwaya ukusaina ici icikalata pa mulandu fye wa kuti inshila yabako iya kupwishishamo icupo mu calo cabo yalyafya sana.

Nomba ilyashi lilendwapo pano lya bantu abekala pamo lelo abashaupana ukulingana ne funde nomba balefwaya ukupana ukulingana ne funde. Ukulingana na Malembo bonse babili bantungwa ukuupa nelyo ukuupwa; pantu e muku wa kubalilapo ukwingila mu cupo. Lelo, umwaume takwata ifipepala fya kumusuminisha ukwikala mu calo, kabili ubuteko te kuti busuminishe umuntu uushakwata ifipepala ukuupa. (Mu fyalo ifingi ubuteko bulasuminisha abantu ukuupana nangu ca kuti umo pa balefwaya ukuupana takwata ifipepala fya mwi funde ifya kwikalila mu calo.) Nomba muli ili lyashi, uko aba bantu bekala balisuminisha ukulekana. Na muli fyo, takwaba ukusaina icikalata ca Declaration Pledging Faithfulness mu calo cabo. Na kabili te kutila pa kuti aba bantu babe abantungwa ukuupana kano umo apwishe icupo ukulingana ne funde e lyo nomba balemukanya ukulekana. Bantungwa ukuupana. Lelo, apo umwaume takwata ifipepala, kuti baupana shani? Kuti baya ku calo cimbi uko bashakamukanye ukuupa. Ne lyo limbi kuti baupanina fye mu calo umo bekala nga ca kuti umwaume apoka ifipepala fya kwikalila mu calo.

Muli iyi nshila abaleupana kuti balanga ukuti balacindika amafunde ya kwa Lesa na ya kwa Kaisare. (Marko 12:17; Rom. 13:1) Tulesubila ukuti e fyo bakacita. Lyena pa numa, kuti balinga ukubatishiwa.—Heb. 13:4.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 14]

Abena Kristu bakalubulwilapo kuli Lesa pa fyo babomfya kampingu yabo iyasambilishiwa na Baibolo ilyo balepingulapo ifya kucita

[Akabokoshi pe bula 15]

INSHILA NA SHIMBI ISHA KUKWATILAMO UMWANA

Ukubuula amani ya bufyashi aya mwanakashi na maka ya bufyashi aya mwaume no kuyabika pamo pa kuti umwanakashi emite, kwalenga kube inshila na shimbi ishishumfwana ne fyo Lesa alanda mu Baibolo. Ku ca kumwenako, nalimo kuti babuula amani ya mwanakashi no kuyabika pamo na malumina ya mwaume uushili mulume wakwe pa kuti akashimu kapangwe. Lyena pa numa umwanakashi kuti asuminisha badokota ukubika akashimu mu cisa cakwe. (Limo e fyo na banakashi abopana na banakashi banabo bacita.) E lyo limbi amalumina ya mulume wakwe kuti bayabika pamo na mani ya mwanakashi uushili mukashi wakwe pa kuti akashimu kapangwe. Lyena umukashi kuti asumina ukuti bamubike mu cisa akashimu akapangilwe.

Limo akashimu ako babika mu mwanakashi te kuti kapangwe na mani yakwe nelyo na malumina ya mwina mwakwe. Limbi na lyo pa kupanga akashimu kuti babomfya amani ya mukashi na malumina ya mulume. E lyo pa numa babika akashimu mu cisa ca mwanakashi umbi e mo kalakulila mpaka abafyalilako umwana. *

Ababomfi ba kwa Lesa tabalingile ukubomfya inshila ya musango uyu ukukwatilamo abana pantu Icebo cakwe citila: “Te kwesha ukufumisha amenshi yobe aya bwaume mu mukashi wa munobe ku kuikowesha kuli yena.” (Lebi 18:20, 29; Amapi. 6:29) Nga ca kuti amalumina na mani ifyo babika pamo te fya bantu abaupana, ninshi cimo no kucita ico Baibolo ita ukuti, por·neiʹa, e kutila ubulalelale. Ukubomfya ifya mfwalo muli iyi nshila pa kuti fye mukwate umwana cibi sana.—Mat. 5:32; 1 Kor. 5:11; 6:9, 18; Heb. 13:4.

[Futunoti]