Bushe Umuntu Uwatunguluka Mu Bumi Aba Shani?

“E lyo ukatunguluka kabili . . . ukaba uwa mano.”—YOSH. 1:8.

KUTI MWAYASUKA SHANI?

Bushe Solomone alitungulwike?

Ni mu nshila nshi Paulo ali uwatunguluka?

Kuti mwaba shani abatunguluka ino nshita e lyo na ku ntanshi?

1, 2. (a) Bushe abantu abengi bamona ukuti umuntu uwatunguluka aba shani? (b) Kuti mwaishiba shani ifyo mumona umuntu uwatunguluka?

BUSHE umuntu uwatunguluka aba shani? Nga mwaipusha abantu ici cipusho kuti ba-asuka ifyapusanapusana. Abengi bamona ukuti uwatunguluka ninshi alikwata sana ifyuma, mukalamba pa ncito, nangu alisambilila sana. Bambi nabo bamona kwati umuntu uwatunguluka alomfwana na balupwa lwakwe, ifibusa, nelyo abo abomba nabo. E lyo ababombela Lesa bena kuti batontonkanya na pa imilimo umuntu akwata mu cilonganino nelyo umulimo wa kushimikila nga ule-enda bwino.

² Pa kwishiba ifyo mumona umuntu uwatunguluka, kuti mwalemba amashina ya abo mumona ukuti balitunguluka, e kutila abantu abo mwacindika kabili abo mwingatemwa ukupashanya. Bushe abo bantu baba shani? Bushe ba fyuma nelyo balishibikwa sana? Bushe balilumbuka? Ifyasuko kuli ifi fipusho kuti fyalanga ifyo mutontonkanya ne fyo mufwaisha ukucita mu bumi.—Luka 6:45.

3. (a) Cinshi Yoshua alingile ukucita pa kuti atunguluke mu mulimo bamupeele? (b) Finshi twalalandapo?

³ Icacindama sana kwishiba umuntu uo Yehova amona ukuti e watunguluka pantu ifyo Lesa atumona e fikalenga tukabe no mweo. Ilyo Yehova alepeela Yoshua umulimo uukalamba uwa kutungulula abena Israele ku Calo ca Bulayo, amwebele ukuti alingile ukulabelenga mu Mafunde ya kwa Mose “akasuba no bushiku” no kulakonka ifyalembelwemo. Lesa atile: “Pantu e lyo ukatunguluka kabili e lyo ukaba uwa mano.” (Yosh. 1:7, 8) Kabili mwalipwa no kwishiba ukuti Yoshua alibombele bwino umulimo bamupeele. Inga ifwe, bushe abo tumona ukuti balitunguluka e bo na Lesa amona ukuti balitunguluka? Pa kwasuka ici cipusho, natulande pa bantu babili abo Baibolo yalandapo.

 BUSHE SOLOMONE ALITUNGULWIKE?

4. Mulandu nshi twingalandila ukuti Solomone alitungulwike?

⁴ Solomone alitungulwike mu fintu fye ifingi. Mulandu nshi? Pantu pa myaka iingi, Solomone aletiina Yehova kabili alemumfwila, e co Lesa alimupaalile nga nshi. Ibukisheni ukuti ilyo Yehova aebele Solomone ukulomba fimo, imfumu yalombele amano pa kuti iletungulula bwino abantu. E ico, Lesa alimupeele amano ne fyuma. (Belengeni 1 Ishamfumu 3:10-14.) “Amano ya kwa Solomone yacilile amano ya bena Kabanga bonse na mano ya bena Egupti.” Ululumbi lwakwe lwaile “mu nko shonse ishamushingulwike.” (1 Isha. 4:30, 31) Solomone alikwete ne fyuma ifingi, golde fye iyo alekwata pa mwaka yalefina amatani nalimo 25. (2 Imila. 9:13) Alishibe sana ifya makuule, ifya makwebo ne fya kubombela pamo ne fyalo fimbi. Ilyo Solomone alecita ifisuma mu menso ya kwa Lesa, alitungulwike.—2 Imila. 9:22-24.

5. Finshi Solomone alandile ukuti e fingalenga umuntu ukutunguluka?

⁵ Ifyo Solomone alembele mwi buuku lya Lukala Milandu filanga ukuti alishibe ukuti te ba fyuma nelyo abalumbuka beka fye e bengatunguluka no kuba ne nsansa. Atile: “Ninjishiba ukuti takuli icawama kuli bena kano ukusekelela no kucita ifisuma mu nshita ya bumi bwabo; kabili ninjishiba ukuti umuntu onse alingile ukulya no kunwa, no kusekelamo mu kubombesha kwakwe konse. Ubu e bupe bwa kwa Lesa.” (Luk. Mil. 3:12, 13) Na kabili Solomone alishibe ukuti, ifi ifisuma kuti fyalenga umuntu ukuba ne nsansa sha cine cine nga ca kutila uyo muntu ni cibusa wa kwa Lesa. E mulandu wine asosele ukuti: “Apo fyonse nafyumfwika, amashiwi ya kulekelesha ni aya: Tiina Lesa wa cine no kusunga amafunde yakwe. Pantu ici e cifwaikwa ku bantu bonse.”—Luk. Mil. 12:13.

6. Bushe ifyacitile solomone fitwafwa shani ukwishiba icingalenga umuntu ukutunguluka?

⁶ Pa myaka iingi, Solomone aletiina Lesa. Baibolo itila, “atwalilile ukutemwa Yehova pa kwenda mu fipope fya kwa Davidi wishi.” (1 Isha. 3:3) Ilyo Solomone aletiina Lesa, alitungulwike. Solomone alikuulile itempele lya lulumbi ilya kupepelamo Lesa wa cine kabili pa kukuula akonkele fyonse ifyo amwebele. Alilembeleko na mabuuku yatatu aya mu Baibolo. Nangu ca kuti te kuti tube nga Solomone, ifyo acitile ilyo ali uwa cishinka kuli Lesa kuti fyatwafwa ukwishiba ifyo cipilibula ukuba uwatunguluka e lyo ne fyo twingacita pa kuti tutunguluke. Muleibukisha ifyo Solomone alembele ukuti ukukwata ifyuma, amano, ukulumbuka na maka, fya fye, nangu ca kuti abantu bamona kwati umuntu uwakwata ifi fintu aliba ne nsansa. Ca cine ifi fintu fya fye kabili “kuuma fye umwela.” Bushe tamwamona ukuti abengi abatemwa ifyuma batwalilila fye ukufwailapo na fimbi? Kabili ilingi line balasakamikwa pa fyuma bakwata. Na kabili, bushiku bumo ifyuma bakwata fikaba fya bambi.—Belengeni Lukala Milandu 2:8-11, 17; 5:10-12.

7, 8. Finshi Solomone acitile ifyalengele ukuti eba uwa cishinka, kabili finshi fyafuminemo?

⁷ Na imwe mwalishiba ukuti mu kulekelesha Solomone alilekele ukumfwila Yehova. Baibolo itila: “Ilyo Solomone akotele, ninshi abakashi bakwe balyalula umutima wakwe ukulakonka balesa bambi; no mutima wakwe tawalolele onse kuli Yehova Lesa wakwe ngo mutima wa kwa Davidi wishi. . . . Solomone atendeke ukucita ifyabipa mu menso ya kwa Yehova.”—1 Isha. 11:4-6.

⁸ Yehova alifulilwe pa fyo Solomone acitile, amwebele ukuti: “Pa mulandu wa kuti . . . tausungile icipangano candi ne fipope fyandi ifyo nakwebele, nkakupoka ubufumu, nkabupeela na ku mubomfi obe.” (1 Isha. 11:11) Ala kwena calibipile! Nangu  ca kuti Solomone alitungulwike mu fingi, mu kuya kwa nshita alikalifye Yehova. Solomone alifililwe ukucita icintu icacindama sana, e kutila ukutwalilila uwa cishinka kuli Lesa. E ico tufwile ukuyipusha ukuti, ‘Bushe ndefwaisha ukubomfya ifyo nasambilila pali Solomone pa kuti fingafwe ukutunguluka?’

ABANTU ABATUNGULWIKE

9. Ukulingana ne fyo abantu muno calo bamona, bushe Paulo alitungulwike? Londololeni.

⁹ Ifyali umutumwa Paulo fyalipusaninina fye ne fyali Imfumu Solomone. Paulo taleikala pa cipuna icakwete ameno ya nsomfu nelyo ukulaalila pamo ne shamfumu. Lelo ena inshita shimo aleikala ne nsala, ne cilaka, alecula ku mpepo na ku kusapula. (2 Kor. 11:24-27) Ilyo Paulo asumine ukuti Yesu e Mesia, aba mu mipepele ya baYuda balilekele ukumupeela umucinshi kabili bashimapepo abaYuda balimupatile. Balimubikile mu cifungo, balimuumine ifikoti, ukumupuma ku nkonto e lyo no kumupoola amabwe. Paulo alandile no kuti ena na Bena Kristu banankwe balebatuka, ukubacusha, no kubabepesha ubufi. Atile: “Ukufika kuli nomba batumona nge fisooso fya muli ici calo, kabili nge fiko.”—1 Kor. 4:11-13.

10. Mulandu nshi abantu abengi bengalandila ukuti Paulo alipanishe ishuko lya kutunguluka mu bumi?

¹⁰ Ilyo umutumwa Paulo ali umulumendo, ninshi etwa ati Sauli, calemoneka kwati ali no kutunguluka icine cine. Paulo nalimo afyalilwe mu lupwa ulwalumbwike sana, asambilishiwe na Gamaliele uo abantu bacindike nga nshi. Paulo alembele ukuti: “Nalelunduluka bwangu bwangu mu buYuda ukucila abengi aba mushinku wandi.” (Gal. 1:14) Sauli alishibe sana iciHebere ne ciGriki, kabili ali mwina Roma, ifi e fyo abantu abengi balekumbwa. Kanshi cali no kumwangukila ukucita fyonse ifyo alefwaya pantu alikwete insambu sha kucita ifyo. Paulo asalapo ukukonkelela ifyo abantu bamona ukuti e filenga umuntu ukutunguluka, nga alikwete ifyuma ifingi kabili na bantu nga balimucindike sana. Lelo asalilepo ukucita ifyo abantu, nangu fye ni balupwa wakwe, balemona ukuti fyali buwelewele. Mulandu nshi asalilepo ifi?

11. Finshi Paulo acindamike sana, cinshi apampaminepo ukucita, kabili mulandu nshi?

¹¹ Paulo alitemenwe Yehova kabili alefwaya ukuti Lesa amutemwe. Talefwaya ukukwata ifyuma no kulumbuka ku bantu. Ilyo Paulo aishibe bwino icine, atendeke ukucindamika ifintu ifyo abengi mu calo bashapooseleko amano, ifintu pamo nga icilubula, umulimo wa kushimikila, ne subilo lya bumi bwa ku muulu. Paulo alishibe no kuti kwali ilyashi ilikalamba  ilyo Satana aimishe. Satana alandile ukutila kuti alenga abantu baleka ukubombela Lesa. (Yobo 1:9-11; 2:3-5) Nangu ca kuti alekwata mesho, Paulo apampamine fye pa kuba uwa cishinka kuli Lesa no kutwalilila ukulamupepa. Ifi Paulo acitile e fyo abantu abafwaya ukwikala bwino muno calo bashifwaya ukucita.

12. Cinshi calenga ukuti mucetekele Lesa?

¹² Bushe na imwe mufwaya ukucita nga filya Paulo acitile? Nangu ca kutila limo cilafya ukuba uwa cishinka, twalishiba ukuti nga tuli aba cishinka Yehova akatupaala kabili akatutemwa, kabili ici e cikalenga ukuti tukatunguluke. (Amapi. 10:22) Tulanonkelamo pali ino nshita kabili ku ntanshi tukapaalwa sana. (Belengeni Marko 10:29, 30.) Kanshi tatufwile ‘ukucetekela ifyuma ifishibelelela, lelo tulecetekela Lesa, uutupeela ifintu fyonse ifyo tuipakisha.’ Nga twacita ifi, ‘tukaisungila fwe bene umufula uusuma uwa kukuulapo ku ntanshi, no yu mufula ukaba e cuma cesu, pa kuti tukekatishe ku mweo wine wine.’ (1 Tim. 6:17-19) Ukwabula no kutwishika, ilyo pakapita imyaka 100, nelyo 1,000 nelyo ukucilapo, tukatwalilila ukulanda ukuti, “Ifyo nasalilepo ukucita fyali ifyacindama!”

UKWABA ICUMA CENU

13. Finshi Yesu afundile pa kulonganika ifyuma?

¹³ Ilyo Yesu alandile pa fyuma, atile: “Mwilalonganikila ifyuma pano isonde, apo icipelebesha ca bushiku ne ndalawa fyonaula, kabili apo abapuupu bengengila no kwiba. Lelo mulelonganikila ifyuma ku muulu, uko icipelebesha ca bushiku nangu ni ndalawa tafyonaula, kabili uko abapuupu tabengila nangu ukwiba. Pantu ukuli icuma cobe, e kuba no mutima obe.”—Mat. 6:19-21.

14. Mulandu nshi cabipila ukuilonganikila ifyuma pano calo?

¹⁴ Ifyuma ifyo umuntu engakwata te ndalama fye sheka. Kuti fyasanshamo ifintu ifyo Solomone alandilepo ifyo abantu bamona ukuti e fingalenga umuntu ukutunguluka mu bumi, pamo nga ukulumbuka, ukucindama, nelyo ukuba na maka ya kutungulula. Icishinka Yesu alandile pa fyuma ni cilya na Solomone alandilepo mwi buuku lya kwa Lukala Milandu, ica kuti ifyuma fya muli cino calo filapwa. Nga fintu na imwe bene mwaishiba, ifyuma filapwa kabili filonaika bwangu. Profesa F. Dale Bruner, alandile pali ifi fyuma ukuti: “Ukulumbuka kulapwa. Uuli shimucindikwa lelo mailo bakamulabako. Uuli ne cuma uno mwaka e ukaba umupiina icine cine umwaka ukakonkapo. . . . [Yesu] alitemwa abantu. E mulandu wine alebakoselesesha ukuti tabafwile ukutemwa ukulumbuka pantu kulapwa. Yesu tafwaya abasambi bakwe ukulacula no mutima pa mulandu wa kuti ifyo bakwete fyapwa.” Nangu ca kuti abantu abengi kuti basuminisha ifyalandile uyu profesa, ni banga abacita ifyo Yesu alandile? Inga imwe, bushe mulakonka amashiwi ya kwa  Yesu?

15. Finshi tufwile ukwesha na maka ukucita?

¹⁵ Bashimapepo bamo basambilisha ukuti calibipa ukwesha na maka ukutunguluka kabili abantu tabafwile no kulatontonkanyapo. Nomba Yesu te fyo alelanda. Lelo alekoselesha abasambi bakwe ukuti bafwile ukuilonganikila “ifyuma ku muulu” ifishingonaika. Icacindama ico tufwile ukubikako amano ca kuti Yehova aletumona nga abantu abatunguluka. Amashiwi Yesu alandile yatwibukisha ukuti, kuti twaisalila fwe bene ifyo tulefwaya ukucita. Lelo icishinka ca kuti ifyaba mu mutima wesu nelyo ifyo twacindamika e fyo tucita.

16. Finshi tufwile ukucetekela?

¹⁶ Nga ca kuti tulafwaisha sana ukucita ifyo Yehova atemwa, kuti twacetekela ukuti akalatupeela fyonse ifyo tukabila. Limo kuti asuminisha ukuti tucule ku nsala nelyo ku cilaka nga filya cali ku mutumwa Paulo. (1 Kor. 4:11) Na lyo line, twalicetekela amashiwi ayo Yesu alandile ukuti: “Mwisakamikwa amuti, ‘Tulelya nshi?’ nelyo, ‘Tulenwa nshi?’ nelyo, ‘Tulefwala nshi?’ Pantu fyonse ifi e fyo abena fyalo bafwaisha. Pantu Shinwe wa mu muulu alishiba ukuti mulakabila ifi fyonse. E ico, intanshi mulefwaya ubufumu no bulungami bwakwe, na fyonse ifi ifyo mukabila akamupeela.”—Mat. 6:31-33.

MULECITA IFINGALENGA LESA ALEMUMONA UKUTI MWALITUNGULUKA

17, 18. (a) Pa kuti tutunguluke finshi tufwile ukucita? (b) Finshi ifishingalenga umuntu ukutunguluka?

¹⁷ Icishinka ca kuti: Ukuba uwatunguluka tacalola mu kuti kano fye wacita ifyo abantu bacindika mu calo nelyo ukukwata icifulo icikalamba. Na kabili, ukuba uwatunguluka tacalola mu kuti tufwile ukukwata imilimo imo mu cilonganino. Na kuba icilenga ukuti tukwate imilimo mu cilonganino mulandu wa kumfwila Lesa no kuba aba cishinka kuli ena. Lesa atweba ukuti: “Icifwaikwa ku babomfi ca kuti umuntu asangwe uwa cishinka.” (1 Kor. 4:2) Kanshi tufwile ukutwalilila ukuba aba cishinka. Yesu atile: “Uwashipikisha ukufika na ku mpela, e ukapusuka.” (Mat. 10:22) Ilyo aba cishinka bakapusuka, bukaba bushininkisho bwa kuti balitungulwike mu bumi.

¹⁸ Nga fintu twamona, pa kuba uwa cishinka kuli Lesa te kutila kano umuntu alumbuka sana, asambilila sana, akwata ifyuma ifingi, icifulo icikalamba, nelyo ukuti afwile ukuba uwacenjela sana mu fintu nelyo ukuba uwalamuka. Ifwe bonse kuti twaba aba cishinka kuli Lesa te mulandu ne fyo imikalile yesu yaba. Mu nshita ya batumwa, ababomfi ba kwa Lesa bamo bali abakankaala e lyo bambi bali bapiina. Ukufunda uko Paulo afundile abakankaala ukuti bafwile “ukulabomba sana imilimo iisuma, ukuba bakapekape, abaiteyanya ukupako bambi,” kwalicindeme. Abakankaala na bapiina balingile ‘ukwikatisha ku mweo wine wine.’ (1 Tim. 6:17-19) E fyo caba na muno nshiku mwine. Ico ifwe bonse tufwile ukutwalilila ukulacita, kuba aba cishinka kuli Lesa no “kulabomba imilimo yonse iisuma.” Nga tulecita ifi, Kabumba wesu akalatumona ukuti twalitunguluka kabili tukaba ne nsansa pa kwishiba ukuti tulemusekesha.—Amapi. 27:11.

19. Finshi mulefwaisha ukucita?

¹⁹ Te kuti twalule ifyo abantu batumona, lelo kuti twa-aluka mu fyo tumona ifitucitikila. Twalilileni ukuba aba cishinka te mulandu ne fyo imikalile yenu yaba. Ukubombesha kwenu takwakaye fye nga mu menshi. Cetekeleni ukuti Yehova akulamupaala, pali ino nshita na ku ntanshi. Muleibukisha ifyo Yesu aebele Abena Kristu abasubwa, ukuti: “Ube uwa cishinka ukufika na ku mfwa, na ine nkakupeela icisote ca bufumu ica mweo.” (Ukus. 2:10) Uku e kutunguluka kwa cine cine!

[Ifipusho]

[Icikope pe bula 6]

Abengi balemona ukuti Sauli ali no kutunguluka sana

[Icikope pe bula 7]

Paulo alitungulwike icine cine