“Muleibukisha Buno Bushiku”
“Muleibukisha Buno Bushiku”
“Muleibukisha buno bushiku, kabili mulebusefya ngo mutebeto kuli Yehova.”—UKUFU. 12:14.
BUSHE KUTI MWALONDOLOLA SHANI?
Finshi abena Israele balingile ukucita pa kupekanya no kusefya Ica Kucilila ca kubalilapo ilyo bali mu Egupti?
Ni lilali Yesu na batumwa bakwe baliile Ica Kucilila ca kulekeleshako, kabili cinshi cacitike pa numa?
Masambililo nshi ayacindama twingasambilila ku Ca Kucilila ca kubalilapo ne lyashi lyaba mwi buuku lya Ukufuma?
1, 2. Bushiku nshi ubo Abena Kristu bafwile ukwishiba ico bwacindamina, kabili mulandu nshi?
NGA mwatontonkanya pa nshiku abantu bebukisha, bushiku nshi mutontonkanyapo? Abaupana kuti batila, “bushiku twaupene.” Bambi, nalimo bebukisha inshiku isho abengi basefya, pamo nga ilyo icalo cabo capokele ubuntungwa. Lelo bushe mwalishiba ukuti kwaliba ubushiku ubo abantu mu calo bebukisha, apapitile nomba ne myaka ukucila pali 3,500 ukutula apo batendekele ukubwibukisha?
2 Ubu, bushiku bwa Ca Kucilila ilyo abena Israele balubwilwe ukufuma mu busha mu Egupti. Ubu bushiku bwalicindama sana kuli imwe. Mulandu nshi? Pantu ifyacitike pali ubu bushiku fyalicindama sana. Nalimo kuti mwatontonkanya ukuti, ‘abaYuda e balesefya Ica Kucilila, ine nshili muYuda. Mulandu nshi ningalaibukishisha ubu bushiku?’ Icasuko caba mu mashiwi ayacindama aya kuti: “Kristu, ica kucilila cesu, alipaiwa.” (1 Kor. 5:7, Baibolo ya Cibemba iya mu 1956) Pa kuti twishibe ifyo ubu bushiku bwacindama kuli ifwe, tufwile ukwishiba ifyalecitika pa Ca Kucilila ico abaYuda balesefya ne fyo cayampana ne funde ilyo Abena Kristu babeba ukukonka.
MULANDU NSHI ABENA ISRAELE BALESEFESHA ICA KUCILILA?
3, 4. Finshi fyacitike ifyalengele ukuti kube Ica Kucilila ca kubalilapo?
3 Abantu abengi abashili baYuda balishibako fimo ifyacitike ifyalengele ukuti kube Ica Kucilila ca kubalilapo. Bafwile balibelenga ili lyashi muli Baibolo mwi buuku lya Ukufuma, nalimo balilyumfwapo uko abantu balelandapo nelyo balitambapo filimu iilanda pali ili lyashi.
4 Abena Israele baikele mu busha mu Egupti pa myaka iingi, e ico Yehova atumine Mose na Aarone munyina ukuti baye kuli Farao no kumweba ukuti aleke abena Israele bafume mu calo. Farao imfumu ya ku Egupti iyali ne cilumba yalikeene ukuleka abena Israele ukuti bafume mu calo. E ico, Yehova aletele ifinkunka 10 ifyabipa nga nshi pali Egupti. Icinkunka ca kulekeleshako icaipeye amabeli ya bena Egupti e calengele ukuti Farao asuminishe abena Israele ukuya.—Ukufu. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.
5. Finshi abena Israele balingile ukucita ku kuipekanya ukuti balubulwe? (Moneni icikope cili pa ntendekelo ya cino cipande.)
5 Lelo finshi abena Israele balingile ukucita ilyo bashilalubuka? Nalimo mwali ni mu March mu 1513 B.C.E., mu mweshi wa Abibu, uo baishiletendeka ukwita ati Nisani, * e lyo Lesa aebele abena Israele ukuti pa bushiku ubwalenga 10 ubwa uyu mweshi, balingile ukutendeka ukuipekanya ku fyali no kucitika pa Nisani 14. Ubu bushiku bwatendeke lilya akasuba kawa pantu ku baHebere ubushiku bumo bwaletendeka icungulo kabili bwalepwa icungulo cakonkapo. Pa Nisani 14, cila lupwa lwali no kwipaya impaanga iilume (nelyo imbushi) no kusansa umulopa wa iko pa mwalo wa mwinshi na pa nceshi sha ng’anda. (Ukufu. 12:3-7, 22, 23) Lyena cila lupwa lwali no koca inama no kuliila pamo no mukate uushatutumuka no musalu uwalula. Malaika wa kwa Lesa ali no kupita mu calo no kwipaya amabeli yonse aya bena Egupti, lelo ali no kucingilila abena Israele abali ne cumfwila. Lyena baali no kulubulwa.—Ukufu. 12:8-13, 29-32.
6. Mulandu nshi abena Israele balingile ukulasefya Ica Kucilila cila mwaka?
6 Ifi fine e fyacitike, kabili abena Israele bali no kulaibukisha ifyo babalubwile. Lesa abebele ukuti: “Muleibukisha buno bushiku, kabili mulebusefya ngo mutebeto kuli Yehova mu nkulo shenu shonse. Cipope ca muyayaya, mulebusefya.” Pa numa ya kusefya ukwalebako pa Nisani 14, palekonka umutebeto wa nshiku 7. Pa bushiku bwa Nisani 14 e lyo balesefya Ica Kucilila, lelo inshiku shonse 8 isha mutebeto na sho shaleba ni nshiku sha Ca Kucilila. (Ukufu. 12:14-17; Luka 22:1; Yoh. 18:28; 19:14) Umutebeto wa Ca Kucilila na o wali pa mitebeto iyo abaHebere baebelwe ukulasefya cila mwaka.—2 Imila. 8:13.
7. Kusefya nshi uko Yesu atendeke pa numa ya kusefya Ica Kucilila ca kulekeleshako?
7 Nga filya abaYuda abalekonka Amafunde ya kwa Mose balecita, Yesu na o na batumwa bakwe balesefya Ica Kucilila cila mwaka. (Mat. 26:17-19) Pa bushiku balekelesheko ukusefya Ica Kucilila, Yesu atendeke ukusefya kumbi uko abasambi bakwe baali no kulasefya cila mwaka, e kutila, Umulaalilo wa kwa Shikulu. Nomba bushiku nshi bali no kulasefya uyu Mulaalilo?
BUSHE UMULAALILO WA KWA SHIKULU WALI NO KULABAKO LILALI?
8. Cipusho nshi bambi nalimo bengepusha pa bushiku bwa kusefya Ica Kucilila no kwibukisha Umulaalilo wa kwa Shikulu?
8 Apo Yesu atendeke Umulaalilo wa kwa Shikulu lilya line bapwishishe Ica Kucilila, kanshi Umulaalilo wali no kulabako pa bushiku bulya bwine kwaleba Ica Kucilila. Nalimo mwalimona ukuti pa makalenda yamo aya muno nshiku, ubushiku abaYuda balesefeshapo Ica Kucilila limo bulapusana no bushiku twibukishishapo imfwa ya kwa Kristu. Mulandu nshi? Icasuko kuti twacisanga mwi funde Lesa apeele abena Israele. Ilyo Lesa alandile ukuti ‘ulukuta lonse ulwa kwa Israele lukepaye’ umwana wa mpaanga, Mose aebele abena Israele ne nshita bali no kwipaya umwana wa mpaanga pa Nisani 14.—Belengeni Ukufuma 12:5, 6.
9. Ukulingana na Ukufuma 12:6, ni nshita nshi balingile ukwipaya umwana wa mpaanga uwa pa Ca Kucilila? (Moneni akabokoshi akaleti “Ni Nshita Nshi?”)
9 Icitabo cimo (The Pentateuch and Haftorahs) cilanda ukuti Ukufuma 12:6 kulanda ukuti balingile ukwipaya umwana wa mpaanga pa “cungulo cinono.” AmaBaibolo yambi na yo e fyo yalanda. E lyo yambi na yo yapilibula ukuti “icungulo,” “pa nshita ya ku cungulo,” nelyo “lilya akasuba kawa.” Kanshi balingile ukwipaya umwana wa mpaanga lilya akasuba kawa lelo ilyo kushilafiita, e kutila lilya Nisani 14 yatendeka.
10. Bushe bamo batontonkanya ukuti ni lilali baleipaya umwana wa mpaanga uwa Ca Kucilila, kabili cipusho nshi twingepusha?
10 Mu kuya kwa nshita, abaYuda bamo batendeke ukutontonkanya ukuti palepita inshita iikalamba pa kuti bapwishe ukwipaya impaanga shonse isho baletwala kwi tempele. E ico balemona ukuti amashiwi yaba pa Ukufuma 12:6 yalelanda pa bushiku bwa Nisani 14 lilya bwaya mu kupwa, e kutila lilya akasuba kacila pa kati ka mutwe ukufika lilya kawa. Nomba nga ca kuti ifi e fyo caleba, ninshi ni lilali balelya ica kulya ca pa Ca Kucilila? Profesa Jonathan Klawans, uwasambilila sana ifya buYuda atile: “Ubushiku bwaletendeka lilya akasuba kawa, kanshi baletuula amalambo pa bushiku bwalenga 14 lelo pa bushiku bwalenga 15 e lyo Ica Kucilila caletendeka kabili e lyo balelya ne ca kulya, nangu ca kuti ibuuku lya Ukufuma talyalandapo pali ishi nshiku. Alembele no kuti: “Mu fitabo fya baRabi . . . tabalandapo nangu pamo pa fyo balelya ica kulya ca pa Ca Kucilila ilyo bashilaonaula Itempele” mu 70 C.E.
11. (a) Finshi fyacitikile Yesu pa bushiku bwa Ca Kucilila mu 33 C.E.? (b) Mulandu nshi ubushiku bwa Nisani 15 mu 33 C.E. babwitiile ukuti ubushiku bwe Sabata “ilikalamba”? (Moneni futunoti.)
11 Kanshi kuti twaipusha ukuti, Ni lilali basefeshe Ica Kucilila mu 33 C.E.? Pa Nisani 13, ilyo ‘ubushiku balepeelelapo ilambo lya pa ca kucilila’ bwapaleme, Kristu aebele Petro na Yohane ukuti: “Kabiyeni, mutupekanishishe umutebeto wa ca kucilila, ukuti tulye.” (Luka 22:7, 8) ‘Inshita yalifikile’ iya kulya Ica Kucilila, cilya akasuba kawa pa Nisani 14, kabili ubu bushiku bwali ni pali Cine icungulo. Yesu aliliile Ica Kucilila na batumwa bakwe, kabili pa numa atendeke Umulaalilo wa kwa Shikulu. (Luka 22:14, 15) Mu nshita ya bushiku, Yesu balimwikete no kumulubulwisha. Pa Nisani 14 akasuba, Yesu balimupoopeele pa cimuti kabili icungulo kasuba alifwile. (Yoh. 19:14) E ico, Kristu, ica kucilila cesu, aipaiwe pa bushiku bulya bwine ubo baleipailapo impaanga ya Ca Kucilila. (1 Kor. 5:7; 11:23; Mat. 26:2) Ilyo ubushiku bwa Nisani 14 bwali mupepi no kupwa, Yesu balimushiikile, bamushiikile ilyo Nisani 15 tailatendeka. *—Lebi 23:5-7; Luka 23:54.
UBUSHIKU BWA KWIBUKISHA UBWACINDAMA KULI IMWE
12, 13. Caleba shani pa kuti abana ba bena Israele beshibe umulandu balesefesha Ica Kucilila?
12 Natulande na kabili pali filya fyacitike mu Egupti. Mose alandile ukuti abantu ba kwa Lesa baali no kutwalilila ukulasefya Ica Kucilila; cali no kuba cipope “umuyayaya.” Ilyo balesefya Ica Kucilila cila mwaka, abana baleipusha abafyashi babo umulandu balesefesha Ica Kucilila. (Belengeni Ukufuma 12:24-27; Amala. 6:20-23) Ukucita ifi kwalelenga na bana nabo ‘ukulaibukisha’ Ica Kucilila no kulasambililako fimo.—Ukufu. 12:14.
13 Ilyo abana bakula, nabo bali no kulasambilishako abana babo amasambililo yacindama pa Ca Kucilila, kabili ifi fine e fyo inkulo shonse shali no kulacita. Cimo ico balesambilisha abana ca kuti Yehova alacingilila abantu bakwe. Balebasambilisha no kuti Yehova Lesa te wa kwelenganya fye, e ko aba. Ni Lesa wa mweo, alibika amano ku bantu bakwe kabili alabacingilila. Alangile ukuti alacingilila abantu bakwe “ilyo aipeye abena Egupti” no kucingilila amabeli ya bena Israele.
14. Lisambililo nshi abafyashi Abena Kristu bengasambilisha abana babo ku lyashi lya Ca Kucilila?
14 Abafyashi Abena Kristu tabapeelwa ifunde lya kuti cila mwaka balelondolwela abana babo umwalola Ica Kucilila. Lelo, bushe mulasambilisha abana benu nga filya abena Israele balesambilisha abana ukuti Lesa alacingilila abantu bakwe? Bushe ilyo mulebasambilisha balamona ukuti mwalicetekela sana ukutila Yehova acili alacingilila abantu bakwe? (Amalu. 27:11; Esa. 12:2) Ilyo mulesambilisha abana ili lyashi, bushe mulalenga abana benu ukumfwa bwino nelyo mubafunda fye ukwabula no kubafika pa mutima? Mule-esha na maka ukulalanshanya ili lyashi ilyo mulesambilila pa kuti ulupwa lwenu lulecetekela sana Yehova.
15, 16. Bushe Ica Kucilila ne lyashi lyaba mwi buuku lya Ukufuma fitusambilisha finshi pali Yehova?
15 Cimbi ico twingasambililako ku Ca Kucilila ca kuti Yehova tacingilila fye abantu bakwe lelo alikwata na maka ya kubapususha. Alipuswishe abena Israele ilyo ‘abafumishe mu Egupti.’ Tontonkanyeni ifyo cali pa kubapususha. Yehova alebatungulula ne ntumba ye kumbi ne ya mulilo. Apaatukenye amenshi pali Bemba Wakashika kabili bapitile pa mushili uwauma. Ilyo bayabwike bemba, balimwene uko amenshi yabweleele pa bashilika ba bena Egupti no kubepaya. Lyena, abena Israele abapuswike baimbile ukuti: “Kanyimbile Yehova . . . Kabalwe no waninapo abapoosa muli bemba. Amaka yandi no kukosa kwandi ni Jah, pantu e wampususha.”—Ukufu. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Amalu. 136:11-15.
16 Nga mwalikwata abana, bushe mulabasambilisha ukucetekela ukuti Yehova alapususha abantu bakwe? Bushe abana benu balamona ukuti mwalicetekela ifi mu fyo mulanda na mu fyo mupingulapo ukucita? Ilyo muli pa Mapepo ya Lupwa kuti mwalanshanyako ifyalembwa mu Ukufuma icipandwa 12 ukufika ku 15 no kukomaila pa fyo Yehova apuswishe abantu bakwe. Inshita imbi nayo kuti mwalanshanya ifyalembwa pa Imilimo 7:30-36 nelyo Daniele 3:16-18, 26-28. Ifwe bonse, abaice na bakalamba, tufwile ukucetekela ukuti Yehova talepususha fye abantu bakwe aba ku kale. Filya fine apuswishe abantu bakwe mu nshiku sha kwa Mose, e fyo na ifwe akatupususha ku ntanshi.—Belengeni 1 Abena Tesalonika 1:9, 10.
IFYO TUFWILE UKULAIBUKISHA
17, 18. Finshi twibukisha nga twatontonkanya pa fyo umulopa wabomfiwe pa Ca Kucilila ca kubalilapo?
17 Abena Kristu ba cine tabebukisha Ica Kucilila. Mu Mafunde ayo Lesa apeele Mose mwali no kulaibukisha Ica Kucilila, lelo ifwe tatukonka yalya Mafunde. (Rom. 10:4; Kol. 2:13-16) Ifwe twibukisha imfwa ya Mwana wa kwa Lesa. Na lyo line, kwaliba fimo ifyacitike pali bulya bushiku abena Israele batendeke ukusefya Ica Kucilila mu Egupti ifyo twingasambililako.
18 Umulopa wa mwana wa mpaanga uo basanshile pa mwalo wa fiibi na pa nceshi sha ng’anda wali no kupususha amabeli ya bena Israele. Muno nshiku tatutuula amalambo ya nama kuli Lesa, nampo nga ni pa bushiku bwa Ca Kucilila nelyo pa bushiku ubuli bonse. Lelo kwaliba ilambo ilyacindama ilingapususha abantu no kulenga baba no bumi bwa muyayaya. Umutumwa Paulo alandile pa “cilonganino ca mabeli ayalembwa mu muulu.” Icilenga Abena Kristu basubwa ukupusuka, ‘mulopa Yesu asuumishe.’ (Heb. 12:23, 24) Umulopa umo wine uwa kwa Yesu e ukalenga na Bena Kristu ababa ne subilo lya kwikala pe sonde umuyayaya ukwisapusuka. Lyonse bafwile ukulaibukisha amashiwi ya kuti: “Kristu alitulubula ku mulopa wakwe, kabili umulopa wakwe walenga ukuti tubelelwe uluse pa membu shesu, ukulingana no bukulu bwa cikuuku ca kwa Lesa.”—Efes. 1:7.
19. Bushe ifyo Yesu afwile fikosha shani icitetekelo cesu mu kusesema ukwalembwa mu Baibolo?
19 Ilyo baipeye umwana wa mpaanga pa Ca Kucilila, abena Israele babebele ukukanafuna ifupa nangu limo ilya mpaanga. (Ukufu. 12:46; Impe. 9:11, 12) Bushe cali shani ku “Mwana wa mpaanga uwa kwa Lesa” uwaishile mu kutuula ilambo? (Yoh. 1:29) Bamupoopeele pamo ne fipondo. AbaYuda balombele Pilato ukuti bafune amolu ya balya baume bapoopeele pa fimuti. Ukucita ifi kwali no kulenga ukuti bafwe bwangu pa kuti ifitumbi fyabo tafishele pa fimuti ukufika pa Nisani 15, ubushiku kwali no kuba Amasabata yabili. Abashilika bafunine amolu ya fipondo fibili, “lelo ilyo bafikile pali Yesu, basangile ukuti nafwa kale, kabili tabafunine amolu yakwe.” (Yoh. 19:31-34) Ifi fine e fyo bacitile ku mwana wa mpaanga uwa pa Ca Kucilila, kanshi ulya mwana wa mpaanga aali “cinshingwa” ca fyali no kucitika pa Nisani 14, mu 33 C.E. (Heb. 10:1) Na kabili, ifyacitike fyafikilishe amashiwi yaba pa Amalumbo 34:20, kabili fifwile ukulenga twacetekela sana ukusesema.
20. Bushe bupusano nshi bwaba pa Ca Kucilila na pa Mulaalilo wa kwa Shikulu?
20 Na lyo line, paliba ubupusano pa Ca Kucilila na pa Mulaalilo wa kwa Shikulu. Ici cilelanga fye ukuti ifyo abaYuda balecita pa kwibukisha Ica Kucilila te fyo Kristu aebele abasambi bakwe ukulacita pa kwibukisha imfwa yakwe. Mu Egupti abena Israele baliliile umunofu wa mwana wa mpaanga lelo tabaliile umulopa wa iko. Ifi nafipusana ne fyo Yesu aebele abasambi bakwe ukucita. Atile bonse abakateka “mu bufumu bwa kwa Lesa” balingile ukulya umukate no kunwa umwangashi ifyali fimpashanya fya mubili wa kwa Yesu no mulopa wakwe. Tukasambilila ifingi pa Cibukisho ca mfwa ya kwa Kristu mu cipande cikonkelepo.—Marko 14:22-25.
21. Mulandu nshi tulingile ukwishibila bwino Ica Kucilila?
21 Tatuletwishika ukuti Ica Kucilila calicindeme sana ku bena Israele, kabili tulasambililako ifingi. Nangu ca kuti abaYuda e ‘baleibukisha’ Ica Kucilila, te Bena Kristu iyo, na ifwe bene fwe Bena Kristu tufwile ukwishiba bwino Ica Kucilila no kusambililako amasambililo ayacindama ayaba mu “Malembo yonse aya mushilo ayafuma kuli Lesa.”—2 Tim. 3:16.
[Amafutunoti]
^ para. 5 Kale umweshi wa kubalilapo pali kalenda ya ciHebere balewita ukuti Abibu, lelo ilyo abena Israele bafumine muli bunkole ku Babiloni batendeke ukuwita ukuti Nisani. Muli cino cipande twakulaita uyu mweshi ukuti Nisani.
^ para. 11 Ubushiku bwalekonka pa bushiku bwa Ca Kucilila ni Nisani 15, ubwaleba bushiku bwa kubalilapo ubwa Mutebeto wa Mukate Uushatutumuka kabili bwaleba lisabata. Mu 33 C.E., ubushiku bwa Nisani 15 bwaishileba pa bushiku bwe Sabata lya cila mulungu (ukutendeka pali Cisano icungulo ukufika pa Cibelushi icungulo). Apo amasabata yonse yabili yaliko pa bushiku bumo bwine, ubu bushiku babwitile ukuti Isabata “ilikalamba.”—Belengeni Yohane 19:31, 42.
[Ifipusho]
[Akabokoshi pe bula 19]
NI NSHITA NSHI?
Marcus Kalisch, uwalelemba pa lyashi lya baYuda (uwaliko mu 1828-1885) atile: “Ebn Ezra kasambilisha umuSpanish [uwaliko ukutula mu 1092 ukufika 1167] na o atile: ‘Kwaba ifyungulo fibili; icungulo ca kubalilapo ni lilya akasuba kawa . . . ne cungulo ca bubili, ni lilya kutendeka ukufiita; kabili ukutula apo akasuba kawila ukufika lilya kutendeka ukufiita papita iawala limo na mamineti 20;’ kabili ifi alandile fyalyumfwika bwino, ifi fine e fyo abena Karaite na bena Samaria baishibe, kabili abengi nabo nomba e fyo baishiba.” Ukulanda ukuti umwana wa mpaanga aipaiwe pa kutendeka kwa Nisani 14 kulomfwana ne fyo Lesa aebele abena Israele ifyalembwa pa Amalango 16:6, ukuti mukatuule ilambo lya “ca kucilila mu cungulo ilyo fye akasuba kawa, ukulingana ne nshita ilya ine mwafumiinepo mu calo ca Egupti.”—Ukufu. 30:8; Impe. 9:3-5, 11.
[Icikope pe bula 20]
Ilyo mulelanshanya pa Ca Kucilila, masambililo nshi ayo mwingasambilisha abana benu? (Moneni paragrafu 14)
