Yehova Alibacingilile Mu Finshingwa Fya Mpili

ILYO umwanakashi umo afumine pa nse ya ng’anda lucelocelo, asangile akafunda pa mwinshi. Alikabulile kabili aloleshe mu musebo pa kuti amone uuletele, lelo tamwenemo nangu umo. Umuntu uo ashaishibe afwile e waishilesha aka kafunda pa mwinshi ubushiku. Umwanakashi akakwile akafunda panono fye pa kuti amone ifyalimo kabili bwangu bwangu aingile mu ng’anda aisalako ne cibi. Ico abweleele bwangu bwangu mu ng’anda mulandu wa kuti muli kalya kafunda, mwali impapulo ishilanda pali Baibolo isho babindile! Akumbatile akafunda no kupepa ipepo lya mu mutima ukutasha Yehova pali shilya mpapulo ishacindama nga nshi.

Ifya musango uyu fyalecitika sana mu Germany muli ba 1930. Ilyo ubuteko bwa Nazi bwatendeke ukuteka mu 1933, bwalibindile umulimo wa Nte sha kwa Yehova. Ba Richard Rudolph, * abali nomba ne myaka ukucila pali 100 batile: “Twalicetekele ukuti takuli ifunde lya muntu ilingalesha umulimo wa kushimikila pali Yehova na pe shina lyakwe. Ifyo twalebomfya sana pa kushimikila no kuisambilisha ni mpapulo ishilanda pali Baibolo. Lelo pa mulandu wa kuti balibindile impapulo calyafishe ukushisanga. Tatwaishibe ifyo twali no kutwalilila ukushimikila.” Tapakokwele, ba Richard bamwene ukutila kuti bayafwilishako pa kuti bamunyinefwe balekwata impapulo. Bali no kulacita ifi mu finshingwa fya mpili.—Abapi. 9:36.

INSHILA BALEPITA PA KUTWALA NO KUSENDA IMPAPULO MU BUMFISOLO

Nga mulelola ku ntulo ya mumana wa Elbe (nelyo Labe), mukasanga impili ishikalamba sana isho beta ukuti Krkonoše. Ishi mpili e shapakanya icalo ca Czech Republic na Poland. Nangu ca kuti shalepa fye amamita 1,600, kuli ishi mpili kwalitalala icine cine. Cila mwaka pa myeshi 6, pa muulu wa ishi mpili palaba amenshi makaasa ayatikama ukufika ku mamita yatatu. Kuli iyi ncende imiceele ilaaluka-aluka ica kuti bamo besa mu kupulikilwa fye kwaba fubefube sana ica kuti balafilwa no kumona bwino.

Pa myaka iingi, ishi mpili e shapatukanya ifitungu ne fyalo. Pa mulandu wa kuti iyi ncende ya mpili yali  iikalamba sana kabili balefilwa ukuilonda bwino, abengi abaleikala kuli ilya ncende kale baleibomfya pa kwingisha no kufumya ifintu mu calo mu bumfisolo. Mu 1930 ilyo babikile imipaka ya calo ca Czechoslovakia na Germany ishi mpili e shapatukenye ifi fyalo. Ba Nte abali abapimpa batendeke ukutwala impapulo ku fyalo ukushali impapulo kabili balepita mu tushila tulya twine twalepitamo abaleingisha no kufumya ifipe mu calo mu bumfisolo. Pali ba Nte abalebomba uyu mulimo pali na munyinefwe Richard ninshi ali umwaice.

INYENDO SHA KUIBIKA MU KAPOOSA MWEO

Ba Richard batile: “Pa mpela ya mulungu twalelola ku mpili mu mabumba ya bantu 7 nelyo ukucilapo kabili twalefwala nga filya fifwala abaninika impili. Pa kufuma ku Germany ukuya ku Špindlerův Mlýn twalepita mu mpili kabili twale-endapo ama-awala yatatu.” Iyi ncende iya Špindlerův Mlýn yabelele mu Czechoslovakia kabili paleba sana abatandashi. Palepele amakilomita 16.5. Ilya nshita abena Germany abengi baleikala kuli iyi ncende. Umo uwaleikala muli iyi ncende ni shimafarmu uwasumine ukwafwa bamunyinefwe. Pa kuya mu kusenda ifibokoshi fya mpapulo ukufuma mwi tauni lyali mupepi, alebomfya icikocikala ico balekulikila kuli kabalwe ico alesendelamo abatandashi. Ishi mpapulo shaleisa ne shitima ukufuma ku Praque. Aletwala ifi fibokoshi pa farmu yakwe kabili alefifisa mu muputule umo balesungila ifyani fya kuliisha inama ukulolela aba kwisafisenda no kufitwala ku Germany.

Ba Richard batile: “Nga twafika pa farmu, twalelonga ifitabo mu fyola fya kupaapa ifyo bapangiile ukusendelamo ifyafina. Cila muntu alesenda ifitabo ififinine amakilogramu 50.” Pa kuti abantu tabatumwene, twale-enda ubushiku, twaleima lilya akasuba kaleingila no kubwelako ilyo akasuba kashilatula. Ba Ernst Wiesner, abaali bakangalila ba muputule mu Germany pali ilya nshita, balondolola ifyo balecita pa kuti tababekete, batile: “Bamunyinefwe babili baletangila kabili nga bakumanya umuntu, balecenjesha abali ku numa ukubomfya amatochi ayo balekwata. Bamunyinefwe abaleba pa numa amamita nalimo 100 nga bamona ifi, baleya mu mpanga no kubelama mpaka bamunyinefwe babili abali pa ntanshi baisa no kubeba amashiwi ayo balebomfya ukubeshibisha ukutila kuti bakonkanyapo ulwendo. Amashiwi ayo balebomfya baleyalula cila mulungu.” Lelo te bakapokola fye abena Germany abalefwala amayuniformu ya bluu abo baletiina.

 Ba Richard batile: “Icungulo bushiku cimo nshainwike bwangu, e ico ilyo natendeke ubulendo bwa kuya ku Czechoslovakia ninshi bamunyinane nabaya kale. Kwalifiitile kabili kwali na fubefube, e lyo naletutuma pa mulandu wa mfula. Nalilubile mu fimpusa fya milemu, kabili nalifililwe ukulondoka pa ma-awala ayengi. Abengi abenda mu mpili e fyo bafwa ifi fine. Naishilelondoka ilyo nakumenye bamunyinane ninshi balebwela lucelocelo.”

Pa myaka nalimo itatu, bamunyinefwe abashipa baleya ku mpili cila mulungu. Mu nshita ya mpepo, aba bamunyinefwe pa kutwala impapulo balefwala kwati baleya fye mu kwangala pa menshi makaasa. Limo limo, bamunyinefwe abaleba nalimo 20 mwi bumba limo baleyabuka umupaka akasuba, balekonka mulya mwine balepita mu nshita ya lusuba umo balesha ifishibilo. Na bankashi nabo balekonka pa kuti abalebamona baletontonkanya ukuti bantu fye abaleya mu kwangala mu mpili. Bankashi bamo baletangila kabili nga bamona ukuti ifintu tafili bwino balepoosa ifisote mu muulu pa kuti bacenjeshe abaleisa ku numa.

Bushe bamunyinefwe balecita shani nga ca kutila babwela ubushiku ukufuma mu kusenda impapulo? Baleshisalanganya bwangu bwangu. Balelonga impapulo kwati ni sopo kabili baleshitwala ku citesheni ce shitima mu Hirschberg. Pa numa baleshituma mu ncende ishalekanalekana isha Germany, lyena bamunyinefwe na bankashi baleshitwala ku Bena Kristu banabo mu bumfisolo nga filya tulandilepo pa kubala. Pa kusalanganya impapulo mu bumfisolo, bamunyinefwe balebombela pamo ica kuti nga umo fye aishibikwa, ninshi kuti cabipa icine cine. Na kuba, bushiku bumo ifi fine e fyacitike.

Mu 1936, balisangile umo balesungila impapulo mupepi na ku Berlin. Pa fyo basangile pali utufunda tutatu utwafumine ku Hirschberg kabili uwatumine tabamwishibe. Pa kuti bakapokola beshibe uwali pa ntanshi muli uyu mulimo wa kusalanganya impapulo mu bumfisolo, batendeke ukufwailisha umwine we lembo lyali pa tufunda kabili balimwikete. Tapakokwele, bamunyinefwe na bambi babili balibekete, pali aba pali na ba Richard Rudolph. Apo bamunyinefwe batatu balisumine ukuti e balesalanganya impapulo, calengele ukuti abashele batwalilile ukubomba uyu mulimo uwa kuibika mu kapoosa mweo.

IFYO TWINGASAMBILILAKO

Impapulo isho balesendela mu fyola balepaapa ukupita mu mpili, e sho ba Nte abena Germany balebomfya. Lelo pa kuleta ishi mpapulo tabalepita fye mu mpili, kwali na kumbi uko balepita. Ukufika mu 1939, ilyo abashilika abena Germany bapokele icalo ca Czechoslovakia, bamunyinefwe balepita ne nshila shimbi ishali ku mupaka ne ci calo. Aba mu fyalo fimbi ifyapakene ne calo ca Germany pamo nga France, Netherlands, na Switzerland nabo bali-ibikile mu kapoosa mweo pa kuti baletwala impapulo ishilanda pali Baibolo kuli bamunyinabo abo balecusha.

Fwe bengi twalikwata impapulo ishilanda pali Baibolo ishingi kabili mu misango iyalekanalekana. Nampo mwapokele ulupapulo pa Ng’anda ya Bufumu nelyo mwakopolwele fye pa Intaneti pa jw.org, mufwile ukutontonkanya pa mulimo wabombelwe pa kuti mukwate ulo lupapulo. Nalimo pa kuti mukwate ulu lupapulo bamunyinefwe tabaendele ubushiku no kupita mu mpili ishakupwa na menshi makaasa, na lyo line kwali bamunyinenwe abengi abaipeeleshe no kubombesha pa kuti fye mukwate ulo lupapulo.

[Futunoti]

[Credit Line]

Photo: Pavel Taclík

[Icikope pe bula 4]

Bamunyinefwe na bankashi abafwele kwati baleya mu kunina impili baletwala impapulo mu Germany

[Icikope pe bula 5]

Ulwendo lwa kupita mu mpili ishafimbilwe na menshi makaasa lwaleyafya sana