1, 2. Finshi bakangalila ba muputule basanga ukuti e ficitika mu filonganino ifingi?

ILYO kangalila wa muputule apwishishe ukulanshanya na baeluda pa cilonganino, alibaloleshe kabili alitemenwe pa fyo balebombesha ukucema icilonganino. Bamo pali aba baeluda baali abakalamba, abo engeta ukuti tata. Lelo kwali icintu cimo icamusakamike, e ico aipwishe baeluda ati, “Bamunyinane, bushe finshi mwacitapo pa kwafwa bambi pa kuti balebombako imilimo mu cilonganino?” Baeluda balibukishe bwino ukuti no muku wafumineko ilyo abatandalile alibakoseleshe ukubika amano ku kusambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino. Mukulekelesha, eluda umo ayaswike ukuti, “Ukulanda fye icishinka, tapali ifyo twacitapo.” Baeluda bambi balisuminisheko ku fyalandile umunabo.

² Nga ca kuti ni mwe baeluda mu cilonganino, ukwabula no kutwishika kuti mwaelenganya ifyacitike pali uku kukumana. Bakangalila ba muputule icalo fye conse balimona ukuti mu filonganino ifingi, baeluda bafwile ukubombesha ukusambilisha bamunyinefwe abanono na bakalamba, pa kuti nabo balebombako umulimo wa kusakamana umukuni. Ubu e bwafya  ubukalamba ubwaba mu filonganino. Mulandu nshi cabeela ifyo?

3. (a) Bushe Amalembo yalanga shani ukuti ukusambilisha bambi imilimo kwalicindama, kabili mulandu nshi ifwe bonse tulingile ukulakonkela ifyo yalanda? (Moneni fuutunoti.) (b) Mulandu nshi baeluda bamo bafililwa ukulasambilisha bambi imilimo?

³ Nga muli baeluda, ukwabula no kutwishika mwalishiba ukuti ukusambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino kwalicindama. * Mwalishiba ukuti bamunyina abengi balafwaikwa pa kuti balekosha ifilonganino no kupanga ifilonganino ifipya. (Belengeni Esaya 60:22.) Na kabili mwalishiba ne fyo Icebo ca kwa Lesa cimukoselesha ukuti ‘mulesambilisha bambi.’ (Belengeni 2 Timote 2:2.) Nangu cibe ifyo, kuti nalimo camukosela ukusambilisha bambi imilimo nga filya cali kuli baeluda abo tulandilepo pa kubalilapo. Nalimo tamukwata inshita ya kusambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino pa mulandu wa kuti inshita iikalamba mupoosa ku kusakamana ulupwa, ku ncito, ku milimo ya cilonganino na ku fintu fimbi ififwaikwa ukubombelwapo bwangu. Kanshi natumone umulandu baeluda bafwile ukubikila amano ku kusambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino.

4. Mulandu nshi umo uwingalenga baeluda balefilwa ukusambilisha bwangu bambi imilimo mu cilonganino?

⁴ Cinshi cilenga baeluda bamo ukufilwa ukupaatulako inshita ya kusambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino? Nalimo bamo batontonkanya ukuti: ‘Nangu ca kuti ukusambilisha bambi imilimo kwalicindama, lelo kwaliba imilimo imbi iifwaikwa ukubombelwapo bwangu ukucila umulimo wa kusambilisha bambi. Nangu nshisambilishe bwangu bambi imilimo, imilimo imbi kuti yalabombwa fye bwino mu cilonganino.’ Nangu ca kuti kulaba ifintu ifingi ifyo baeluda mufwile ukubombelapo bwangu, ukukanasambilisha bwangu bambi imilimo nalimo kuti kwalenga icilonganino ukukanaba icakosa.

5, 6. Finshi twingasambilila ku cilangililo ca kwa namutekenya uulelaalikisha ukuwamya injini ya muli motoka, kabili ifi kuti fyayampana shani no kusambilisha bambi imilimo mu cilonganino?

⁵ Tontonkanyeni pali ici cilangililo: Namutekenya kuti nalimo alishiba ukuti pa kuti motoka yakwe ile-enda bwino na injini itwalilile ukubomba bwino, afwile lyonse ukulafumya amafuta ayakokola mu injini no kubikamo ayapya. Nalyo line kuti nalimo alatontonkanya ukuti ukubika amafuta mwi tanki lya motoka kwalicindamapo ukucila ukufumya amafuta mu injini no kubikamo yambi. Kwena nga tabikile amafuta mwi tanki, motoka kuti yaleka ukwenda. Nalimo kuti alatontonkanya ukuti ‘nga nshifumishe amafuta mu injini no kubikamo yambi, kuti injini yatwalilila ukubomba bwino pa nshiku shinono.’ Lelo cinshi cingacitika kuli motoka? Nga ca kuti namutekenya tafumishe bwangu amafuta mu injini no kubikamo yambi, injini ikonaika kabili motoka ikaleka ukwenda. Pa kuti motoka ingatendeka ukwenda na kabili, namutekenya akapoosa inshita iikalamba ne ndalama ishingi pa kuilungisha. Finshi twingasambililako kuli ici cilangililo?

⁶ Baeluda balabomba imilimo iingi iyacindama iifwaikwa ukubombelwapo bwangu; pantu nga te ifyo ninshi icilonganino kuti caba mu bwafya. Nga filya fine namutekenya abika lyonse amafuta mwi tanki lya motoka yakwe, baeluda nabo bafwile ukulabika amano ku “fyacilapo ukucindama.” (Fil. 1:10) Baeluda bamo babika fye amano ku fintu ifyo balingile ukubombelapo bwangu ukucila ukulasambilisha bambi imilimo. Lelo baeluda nga balelalikisha umulimo uwacindama uwa  kusambilisha bambi, mu kuya kwa nshita mu cilonganino tamwakabe abaume bafikapo abakubomba imilimo iikalafwaikwa ukubombelwapo.

7. Bushe tufwile ukulamona shani baeluda abasambilisha bambi imilimo mu cilonganino?

⁷ Kanshi, tatufwile ukulatontonkanya ukuti ukusambilisha bambi imilimo takwacindama sana. Baeluda abamona ukuti ukusambilisha bambi imilimo kwalicindama no kupaatulako inshita ya kusambilisha bamunyina ifya kubomba imilimo baba ni bakangalila ababomba bwino kabili balafwa sana icilonganino. (Belengeni 1 Petro 4:10.) Bushe aba mu cilonganino banonkelamo shani?

8. (a) Finshi filenga ukuti baeluda baitemenwe ukusambilisha bambi imilimo? (b) Mulimo nshi baeluda ababombela mu filonganino umushaba sana baeluda balingile ukubomba bwangu? (Moneni akabokoshi akaleti “ Ico Mufwile Ukusambilishisha Bamunyinefwe Imilimo.”)

⁸ Baeluda ababomba pa myaka iingi balingile ukwishiba ukuti nga bakula, panono panono balaleka ukubomba imilimo ya mu cilonganino nge fyo balebomba kale. (Mika 6:8) Na kabili balingile ukwishiba ukuti “inshita ya fintu fyabula ukwenekela” kuti yalenga baleka ukubomba imilimo ya mu cilonganino ukwabula ukwenekela. (Luk. Mil. 9:11, 12; Yako. 4:13, 14) Baeluda ababika sana amano ku mpaanga sha kwa Yehova, abatontonkanya na pa fya ku ntanshi kabili ababomba pa myaka iingi muli bucishinka, balasambilisha bamunyinefwe abacaice imilimo pa kuti bakalebomba bwino mu cilonganino.—Belengeni Amalumbo 71:17, 18.

9. Cinshi icikacitika ku ntanshi icitwafwa ukwishiba ukuti ukusambilisha bambi imilimo kwalicindama?

⁹ Mulandu nshi na umbi uo baeluda abasambilisha bambi imilimo babeela ca bupe ku mukuni? Balacingilila sana icilonganino. Bacicingilila shani? Baeluda nga balebika amano ku kusambilisha bambi, bamunyinefwe abengi kuti baitemenwa ukwafwa icilonganino ukuba icakosa kabili icaikatana, te pali ino nshita fye lelo maka maka na mu nshita ya bucushi bukalamba. (Esek. 38:10-12; Mika 5:5, 6) E ico, baeluda tulemukoselesha ukuti ilyo mulebomba imilimo ya mu cilonganino, mulesambilisha na bamunyinefwe ifya kubomba imilimo.

10. Cinshi eluda afwile ukucita pa kuti akwateko inshita ya kusambilisha bambi imilimo mu cilonganino?

¹⁰ Kwena twalishiba ukuti mulanaka sana ilyo mulebomba imilimo iyacindama mu cilonganino. Lelo mufwile ukupaatulako inshita iya kusambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino. (Luk. Mil. 3:1) Nga mulesambilisha bambi imilimo, ku ntanshi bakalatungulula bwino no kucingilila ifilonganino.

11. (a) Cinshi tusambilila ku fyo baeluda mu fyalo fyalekanalekana balandile pa fya kusambilisha bambi imilimo? (b) Ukulingana na Amapinda 15:22, mulandu nshi cacindamina ukuti tulekonka ifyo baeluda bambi balanda?

¹¹ Nomba line, baeluda bamo ababombesha mu kwafwa bamunyinefwe ukulunduluka balibepwishe ifyo bacita pa kusambilisha bambi imilimo. * Nangu ca kuti aba baeluda balapita mu mafya ayalekanalekana, ifyo balandile fyalipalana sana. Cinshi ifyo balandile fitusambilisha? Ukusambilisha bambi imilimo ukubomfya Baibolo kulabomba konse fye kabili mu cilonganino icili conse fye, nga fintu cali na mu nshiku sha mutumwa Paulo. (1 Kor. 4:17) Kanshi, muli cino cipande na mu cikonkelepo, twalalanda pali fimo ifyo aba baeluda balandile ukuti e fibafwa ukusambilisha bambi imilimo.—Amapi. 15:22.

12. Finshi ifyo baeluda balingile ukucita pa kusambilisha bambi imilimo, kabili mulandu nshi?

¹² Pa kusambilisha bambi imilimo, baeluda  balingile ukucitapo fimo ifingalenga balesambilisha bwino. Nga filya umulimi abalilapo ukulima umushili ilyo ashilabyala imbuto, na baeluda balingile ukupekanya nelyo ukukoselesha uo balefwaya ukusambilisha ilyo bashilatendeka ukumusambilisha imilimo iipya. Bushe baeluda kuti bacita shani ifi ilyo balesambilisha bambi imilimo? Kuti bacita ifi nga balekonka ifyo kasesema umo uwa ku kale acitileko. Finshi ifyo acitile?

13-15. (a) Mulimo nshi uo bapeele kasesema Samwele? (b) Bushe Samwele abombele shani umulimo bamupeele? (Moneni icikope icili pa ntendekelo ya cino cipande.) (c) Mulandu nshi ili lyashi lya mu Baibolo ililanda pali Samwele lyacindamina kuli baeluda?

¹³ Bushiku bumo, apapitile ne myaka ukucila pali 3,000, Yehova aebele kasesema umukote Samwele ukuti: “Mailo inshita ino ine nkakutumina umuntu ukufuma ku calo ca kwa Benjamini, kabili ukamusube ukuba intungulushi pa bantu bandi abena Israele.” (1 Sam. 9:15, 16) Samwele alishibe ukuti aali mupepi no kuleka ukubomba umulimo uwa kulatungulula abena Israele, apo Yehova alimwebele ukusuba uwa kumupyana. Nalimo Samwele aletontonkanya ati, ‘Nalamusambilisha shani ifya kubomba umulimo wakwe?’ Alilwike ifyo aali no kumusambilisha kabili alipekenye ifya kumusambilisha.

¹⁴ Ubushiku bwakonkelepo, ilyo Samwele amwene Shauli, Yehova amwebele ati: “E uyu muntu nakwebelepo.” Lyena Samwele atendeke ukucita ifyo apangile. Aitile Shauli ku ca kulya mu muputule wa kulilamo. Ilyo bali muli uyu muputule, Samwele apeele Shauli no mubomfi wakwe apa kwikala apasuma no mupusa wa nama uusuma kabili abebele ati: ‘Lyeni, pantu casungilwa ino nshita.’ Pa numa, Samwele na Shauli baile ku ng’anda ya kwa kasesema, ninshi balelanshanya. Samwele alefwaya ukubomfya bwino ilya nshita baleliila pamo ica kulya no kwendela pamo. E ico aebele Shauli ukuti banine pa mutenge wa ng’anda. Pali iyi inshita ya cungulo bushiku ninshi kuli no mwela uwatalala bwino, Samwele “akonkenyepo fye ukulanda na Shauli pa mutenge” ukufikila fye na lintu baile mu kulaala. Ubushiku bwakonkelepo, Samwele alisubile Shauli, alimutomwene, kabili alimwebele ifyebo na fimbi. Ilyo Samwele acitile ifi aebele Shauli ukubwelelamo uko afumine, pantu alimusambilishe ifyo ali no kulabomba umulimo.—1 Sam. 9:17-27; 10:1.

¹⁵ Umulimo wa kusuba umuntu ukuba intungulushi ya bantu, te kuti ulingane no mulimo wa kusambilisha munyina ukuba eluda nelyo umubomfi utumikila mu cilonganino. Nangu ca kuti iyi milimo tayalingana, baeluda kuti basambililako amasambililo ayacindama ku fyo Samwele acitile. Natulande pa masambililo yabili ayo bengasambililako.

16. (a) Bushe Samwele aumfwile shani ilyo abena Israele batendeke ukufwaya imfumu iya kubateka? (b) Bushe Samwele abombele shani umulimo wa kusuba Shauli?

¹⁶ Muleitemenwa, mwilashimunuka. Ilyo Samwele aumfwile fye ukuti abena Israele balefwaya imfumu iya kubateka, taumfwile bwino kabili amwene ukuti nabamukaana. (1 Sam. 8:4-8) Na kuba, aleshimunuka ukucita ifyo abantu balemweba ica kuti Yehova alimwebele pa miku itatu ukuti akutike ku fyo balemweba. (1 Sam. 8:7, 9, 22) Nangu cali ifi, Samwele tale-enda ne cikonko ku mukoshi nelyo ukufulilwa uwali no kumupyana. Ilyo Yehova amwebele ukusuba Shauli, Samwele alyumfwilile no kubomba uyu mulimo mukuitemenwa fye, tabamupatikishe.

17. Bushe baeluda kuti bapashanya shani filya Samwele acitile, kabili cinshi cilenga ukuti baleba ne nsansa?

¹⁷ Na baeluda ababomba pa myaka iingi nabo bacita nga filya fine Samwele acitile ilyo balesambilisha bamunyinabo imilimo. (1 Pet. 5:2) Aba baeluda tabashimunuka ukusambilisha bambi pa mulandu wa kutiina ukuti bakabapoka imilimo imo iya mu cilonganino. Baeluda ababa no kutemwa tabamona  bamunyinabo abafwaya ukusambilila imilimo ya mu cilonganino ukuti bakalacimfyanya nabo, lelo babamona ukuti ‘babomfi banabo’ kabili fya bupe ku cilonganino. (2 Kor. 1:24; Heb. 13:16) Kabili baeluda abaitemenwa ukusambilisha bambi imilimo, balaba ne nsansa pa kumona ifyo abo basambilisha balebomba bwino mu cilonganino!—Imil. 20:35.

18, 19. Bushe baeluda kuti basambilisha shani bwino bambi imilimo, kabili mulandu nshi cacindamina ukucitila ifyo?

¹⁸ Muleba ifibusa, te kulabasambilisha fye. Pali bulya bwine bushiku Samwele akumene na Shauli, afwaya nga abulile fye umusashi wa mafuta no kupongolwela bwangu pa mutwe wakwe, no kumweba ukubwelelamo nge mfumu iyasubwa lelo ukwabula ukumusambilisha ifya kubomba umulimo. Lelo Samwele alitekele umutima pa kusambilisha Shauli ifya kubomba umulimo. Samwele amwene ukuti nacilinga ukusuba Shauli pa numa ya kuliila pamo, ukwendela pamo, ukulanshanya pa nshita iitali e lyo na pa numa ya kutuusha sana.

¹⁹ Baeluda nabo, pa kutendeka ukusambilisha bambi imilimo bafwile ukuteka umutima kabili bafwile ukuba ifibusa na bamunyinabo abo balesambilisha. Ifyo baeluda bengacita pa kuti babe ifibusa na bamunyinabo abo balesambilisha imilimo fyalipusanapusana ukulingana ne calo, ne fyo abantu bekala e lyo ne ntambi. Lelo te mulandu ne calo mwikalamo, baeluda nga mulepaatulako inshita ya kuba na bo mulesambilisha imilimo, ninshi mulebalanga ukuti balicindama. (Belengeni Abena Roma 12:10.) Abo mulesambilisha imilimo nga baishiba ukuti balicindama, bakatemwa sana.

20, 21. (a) Finshi ifyo uwaishiba bwino ukusambilisha acita? (b) Finshi tukalandapo mu cipande cikonkelepo?

²⁰ Baeluda muleibukisha ukuti: Kasambilisha musuma tatemwa fye ukusambilisha bambi imilimo lelo alatemwa no muntu uo alesambilisha. (Linganyeniko Yohane 5:20.) Nga ca kuti abasambi bamona ukuti kasambilisha nabatemwa kuti babikako sana amano ku fyo alesambilisha. E ico, baeluda ilyo mulesambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino mufwile ukulanga ukuti namutemwa abo mulesambilisha.—Amapi. 17:17; Yoh. 15:15.

²¹ Baeluda nga bamona ukuti nomba baba ifibusa na bo balefwaya ukusambilisha imilimo ya mu cilonganino, e lintu bengatendeka ukubasambilisha imilimo iyo bafwile ukwishiba. Bushe baeluda kuti basambilisha shani bambi imilimo? Ifi e fyo tukalandapo mu cipande cikonkelepo.