1. Finshi fyacitike mu Yerusalemu mu 66 C.E.? (Moneni icikope icili pa muulu.)

ELENGANYENI ukuti muli Bena Kristu abali mu Yerusalemu mu 66 C.E., kabili pali iyi nshita ninshi mu Yerusalemu mulecitika ifintu ifingi. Umulashi wa bena Roma Florus asenda amatalanti 17 aya mu cipao ca mushilo ica mwi tempele. AbaYuda bakalipa, kabili baimina ubuteko bwa bena Roma no kutendeka ukwipaya abashilika abena Roma abali mu Yerusalemu pantu tabalefwaya ukuti balebateka. Lelo abena Roma tabalekelepo fye. Ilyo ne myeshi itatu ishilapita, batumine abashilika 30,000 ukuti basanse abaYuda, kabili Cestius Gallus umulashi wa bena Siria e walebatungulula. Ilyo abaYuda bamwene ukuti abashilika abena Roma bafika mu mishi yali mupepi na Yerusalemu, babutukiile mwi linga lyacingilile itempele pa kuti bebepaya. Lelo abashilika abena Roma batendeke ukutoba ilinga lye tempele! Abantu bonse mu musumba baali no mwenso icine cine. Bushe nga mwalemonako uko ifi fyonse fyalecitika nga mwaumfwile shani?

2. Finshi Abena Kristu balingile ukucita mu 66 C.E., kabili cali shani pa kuti bacite ifyo?

 ² Ukwabula no kutwishika Abena Kristu balibukiishe amashiwi Yesu alandile ayo Luka alembele aya kuti: “Ilyo mukamona abashilika bashinguluka umusumba wa Yerusalemu, mukeshibe ukuti uli mupepi no konaulwa.” (Luka 21:20) Nomba nalimo muletontonkanya ukuti, ‘Bushe bali no kukonka shani mashiwi ayo Yesu alandile? Yesu na kabili abebele ati: “E lyo abakaba mu Yudea bakatendeke ukufulumukila ku mpili, na bakaba mu kati ka uko bakafumemo, na bakaba mu mpanga iyashingulukako bekengila mu kati ka uko.” (Luka 21:21) Bushe Abena Kristu bali no kufuma shani mu Yerusalemu apo abashilika balishingile umusumba? Kwali ica kupapusha icacitiike. Abashilika abena Roma balibwelelemo! Nge fyo casobelwe, inshiku balesansa ‘shalipifiiwe.’ (Mat. 24:22) Ici calengele ukuti Abena Kristu abali mu Yerusalemu na mu ncende shapalamineko bafulumukile kwishilya lya mumana wa Yordani. * Lyena mu 70 C.E., abashilika abena Roma balibwelele no konaula Yerusalemu. E fyo Abena Kristu abakonkele ifyo Yesu alandile bapuswike.

3. Cinshi cili no kucitikila Abena Kristu nomba line, kabili finshi twalasambilila muli cino cipande?

³ Nomba line fye, ifi fine e fili no kutucitikila. Ilyo Yesu asokele Abena Kristu pa fyali no kucitika mu Yerusalemu, alilandile no kuti ifyacitikile ulya musumba e fyali no kucitika ku ntanshi, mu nshita ya “bucushi bukalamba.” (Mat. 24:3, 21, 29) Nangu ca kuti ubu bucushi bukaba ubukalamba, twalishiba ukuti “ibumba ilikalamba” likapusuka. (Belengeni Ukusokolola 7:9, 13, 14.) Finshi Baibolo yalanda ukuti e ifikacika ku ntanshi? Tufwile ukwishiba ifyo yalanda, pantu e lyo twingesapusuka. Nomba natulande pa fikacitika ku ntanshi ne fyo fikatukuma.

IFYO UBUCUSHI BUKALAMBA BUKATENDEKA

4. Bushe ubucushi bukalamba bukatendeka shani?

⁴ Bushe ubucushi bukalamba bukatendeka shani? Baibolo mwi buuku lya Ukusokolola yalanda ukuti icikabalilapo, konaulwa kwa “Babiloni Mukalamba.” (Ukus. 17:5-7) Baibolo yapashanya Babiloni Mukalamba, nelyo imipepele yonse iya bufi kuli cilende! Bashimapepo ababa muli iyi mipepele ya bufi balacita ubulalelale ne ntungulushi sha muli cino calo cabipa. Mu nshita ya kulatungilila Yesu no Bufumu bwakwe, batungilila imitekele ya bantunse, kabili balisuula ifyo Baibolo yalanda pa kuti fye bakwate amaka mu mabuteko. Aba bashimapepo tababa nga Bena Kristu basubwa abo Baibolo ita ati banacisungu. (2 Kor. 11:2; Yako. 1:27; Ukus. 14:4) Nomba nani akonaula iyi mipepele ya bufi iyaba nga cilende? Baibolo itila Yehova Lesa akalenga “insengo ikumi” isha “ciswango icakashika ce” ukucita ifyo afwaya. Ishi nsengo shimininako amabuteko yonse ayatungilila akabungwe ka United Nations, “iciswango cakashika ce.”—Belengeni Ukusokolola 17:3, 16-18.

5, 6. Twaishiba shani ukuti ilyo Babiloni Mukalamba akonaulwa, te bonse ababamo abakonaulwa?

⁵ Bushe ici calola mu kuti ilyo Babiloni Mukalamba akonaulwa, ninshi na bonse ababamo bakonaulwa? Awe, Lesa alandile ukupitila muli kasesema Sekaria ifikacitika. Alandile pa muntu uwali mu kupepa kwa bufi ukuti: “Akatila, ‘Nshili kasesema. Ndi mulimi wa mushili, pantu umuntunse e wanshitile ukutula ku bwaice bwandi.’ Kabili umo akamwipusha ati, ‘Nge fi filonda ifili pa mubili obe?’ Na o akatila, ‘Fintu nauminwe  mu ng’anda ya bantu abo natemwa sana.’” (Seka. 13:4-6) Kanshi bashimapepo bamo nalimo bakakaana ukuti te bashimapepo no kukaana ukuti tababa muli iyi mipepele ya bufi.

⁶ Inga ku bantu ba kwa Lesa bena cikaba shani? Yesu alandile ukuti: “Inshiku nga tashakepifiwe, takuli umuntu nangu umo uukapusuka; lelo pa mulandu wa basalwa, isho nshiku bakashipifya.” (Mat. 24:22) Nga fintu tusambilile, inshiku sha bucushi bukalamba ‘shalipifiwe’ mu 66 C.E. Ici calengele Abena Kristu “abasalwa” abali mu musumba na mu ncende shapalamiineko bafulumuke. Ifi fine e fyo cikaba na ku ntanshi ilyo kukaba ubucushi bukalamba, “inshiku shikepifiwa” pa mulandu wa “basalwa.” Amabuteko ayo “insengo ikumi” shimininako, tayakepaye abantu ba kwa Lesa pantu kukabako inshita iinono iya mutende.

7, 8. Bushe imipepele ya bufi nga yaonaulwa, cinshi cikacitika, kabili finshi abantu ba Lesa bakalacita pali ilya nshita?

⁷ Cinshi cikacitika mu nshita ya bucushi bukalamba ilyo kukaba inshita iinono iya mutende? Pali ilya inshita ifyaba mu mitima yesu e lyo fikeshibikwa bwino. Abantu abengi bakacetekela ukuti amabuteko ya bantunse ayaba kwati “fimabwe fya mu mpili” e yakabapususha. (Ukus. 6:15-17) Lelo abantu ba kwa Lesa bakafulumukila ku ncende ya mampalanya iyo Yehova akabeba ukuyako. Mu nshita ya batumwa, inshita ya mutende tayali ni nshita ya kuti abaYuda baluke no kuba Abena Kristu. Lelo yali ni nshita ya kuti Abena Kristu bomfwile ifyo Yesu alandile no kucitapo cimo. Kanshi na ifwe tatufwile ukulamona ukuti ilyo kukaba inshita iinono iya mutende mu bucushi bukalamba, abantu abengi bakaluka no kuba Abena Kristu ba cine. Ilya ikaba ni nshita ya kuti Abena Kristu ba cine balange ukuti balitemwa nga nshi Yehova kabili balatungilila bamunyina ba kwa Kristu.—Mat. 25:34-40.

⁸ Nangu ca kuti tatwaishiba fyonse ifikacitika mu nshita ya bucushi bukalamba, tufwile ukwishiba ukuti ilyo ilya inshita ya bwesho ikafika, tukakabila ukuipeelesha sana. Pa kuti Abena Kristu bapusuke mu nshita ya batumwa, balishile ifyo bakwete, kabili balishipikishe amafya ayengi. (Marko 13:15-18) Bushe na ifwe tukaipeelesha ukusha ifyo twakwata pa kuti tukapusuke? Bushe tukaipeelesha ukucita fyonse ifyo bakatweba ifikalanga ukuti tuli ba cishinka kuli Yehova? Nangu ifintu fikafye shani mu bucushi bukalamba, ifwe tukatwalilila ukupepa Lesa nga filya Daniele alecita.—Dan. 6:10, 11.

9, 10. (a) Ni mbila nshi iyo abantu ba kwa Lesa bakabilisha mu bucushi bukalamba? (b) Cinshi abalwani ba bantu ba kwa Lesa bakacita?

⁹ Pali ilya nshita tatwakaleshimikila ‘imbila nsuma ya Bufumu,’ inshita ya kushimikila ninshi yalipita kale. Pantu ninshi “impela” naipalamisha! (Mat. 24:14) Lelo ukwabula no kutwishika, abantu ba kwa Lesa bakabilisha ubupingushi ubwaluma. Muli ubu bupungushi nalimo bakabilisha ukuti imitekele ya kwa Satana yonse yalaonaulwa. Baibolo yalanda ukuti ubu bupingushi bukaba kwati ni mfula ya mabwe iikalamba, pantu yatila: “Imfula ya mabwe iikalamba yafumine mu muulu no kulokela pa bantu. Ilibwe limo lyafinine mupepi na makilogramu 20. Na bantu baponteele Lesa pa mulandu wa cinkunka ca mfula ya mabwe, pantu ico cinkunka cali icikalamba nga nshi.”—Ukus. 16:21.

¹⁰ Abalwani besu bakomfwa ilyo tukalabilisha ubu bupingushi bwaluma. Kasesema Esekiele alilandile kabeela ifyo Goge wa ku Magoge akacita, e kutila inko ishikomana akapi, atile: “Shikulu Mulopwe Yehova  atila, ‘Muli ubo bushiku mukesa ifintu mu mutima obe, kabili ukaba na mapange ayabipa; e lyo ukatila: “Nalayasansa icalo ca mishi iishacingililwa. Nalaingilila abaikala icibote, abaikala umutende, bonse fye abaikala ukushaba amalinga, kabili abashakwata imipindo nangu fiibi.” Ukaba na mapange ya kupokolola ifintu ifingi no kusampa ifingi, pa kuti usanse ifibolya ifyaikalwamo cipya cipya na bantu abalonganikwa pamo ukufuma mu nko, abalonganika ifyuma ne fipe, abaikala pa kati na nkati ke sonde.’” (Esek. 38:10-12) Mu mampalanya, abantu ba kwa Lesa bakeminina “pa kati na nkati ke sonde.” Ici cikalenga ukuti Goge akafulwe nga nshi, ica kuti akalafwaisha ukusansa abasubwa aba kwa Yehova e lyo ne mpaanga shimbi.

11. (a) Cinshi ico tushifwile ukulaba pa fyo ifintu fikalacitika mu nshita ya bucushi bukalamba? (b) Bushe abantu bakacita shani ilyo ifishibilo fikalacitika mu muulu?

¹¹ Ilyo twalalanda pa fikakonkapo, tufwile ukwishiba ukuti Icebo ca kwa Lesa tacalanda mu kulungatika umo ifintu fyonse fikakonkanina ukucitika. Nalimo ifintu fimo fikalacitika pa nshita imo ine. Ilyo Yesu alesobela ifyali no kucitika mu nshiku sha ku mpela, atile: “Mukaba ifishibilo umu mwaba akasuba no mweshi ne ntanda, ne nko sha pano isonde shikaba no bulanda, shikapelelwa pa mulandu wa kululuma kwa bemba no kusunkana kwa mabimbi, na bantu bakalafwa umutombo pa mulandu wa mwenso na pa mulandu wa kulolela ifikacitikila aba pe sonde; pantu ifya maka ifya mu muulu fikatenkana. E lyo bakamona Umwana wa muntu aleisa mwi kumbi ali na maka no bukata ubukalamba.” (Luka 21:25-27; belengeni Marko 13:24-26.) Bushe ifi ifishibilo ilembo lyalandapo fikacitika mu muulu ica kuti tukafimona no ku fimona? Tatwaishiba bwino nampo nga fikacitika filya fine ilembo lyalanda nelyo iyo, lelo ico twaishiba ca kuti, ifi fishibilo fikalenga abalwani ba kwa Lesa ukuba no mwenso icine cine.

12, 13. (a) Finshi fikacitika ilyo Yesu akesa “na maka ayengi no bukata”? (b) Bushe ababomfi ba kwa Lesa bakacita shani ilyo bakamona uko ifi fyonse fikalacitika?

¹² Finshi fikacitika ilyo Yesu akesa “na maka no bukata ubukalamba”? Iyi ikaba ni nshita ya kupeela icilambu aba cishinka no kukanda abacita ifyabipa. (Mat. 24:46, 47, 50, 51; 25:19, 28-30) Ukulingana ne buuku lya kwa Mateo, ilyo Yesu apwishishe ukulanda pa cishibilo, alandile icilangililo ca mpaanga ne mbushi, atile: “Ilyo Umwana wa muntu akesa no bucindami bwakwe, na bamalaika bonse pamo nankwe, e lyo akekala pa cipuna cakwe ica bufumu kabili ica bukata. Ne nko shonse shikalonganikwa pa ntanshi yakwe, kabili akapaatukanya abantu, filya kacema apaatukanya impaanga ku mbushi. Kabili akabika impaanga ku kulyo, ne mbushi ku kuso.” (Mat. 25:31-33) Bushe abantu ababa nge mbushi na baba nge mpaanga bakapingulwa shani? Yesu apwishishe icilangililo na mashiwi ya kuti: “Aba [imbushi] bakonaulwa umuyayaya, lelo abalungama bakaba no mweo wa muyayaya.”—Mat. 25:46.

¹³ Bushe ababa nge mbushi bakacita shani ilyo bakeshiba ukuti ‘balaonaulwa umuyayaya’? ‘Bakaloosha nga nshi.’ (Mat. 24:30) Inga bamunyina ba kwa Kristu ne mpaanga shimbi bena bakacita shani? Apo balicetekela sana Yehova Lesa no Mwana wakwe, bakacita filya Yesu Kristu alandile ukuti: “Ilyo ifi fintu fikatendeka ukucitika, mukeminine no kwinuna imitwe yenu, pantu ninshi ukulubuka kwenu nakupalama.” (Luka 21:28) Kanshi tukatemwa icine cine, kabili tatwakatwishike ukuti Lesa alatupususha.

14, 15. Kulonganika nshi ukukabako ilyo fye Goge wa ku Magoge akasansa abantu ba kwa Lesa, kabili kukacitika shani?

¹⁴ Cinshi cikacitika ilyo Goge wa ku Magoge akasansa abantu ba kwa Lesa? Mateo na Marko balembele ukuti: “[Umwana wa muntu] akatuma bamalaika no kulonganika pamo abasalwa bakwe ukufuma ku kabanga, ku masamba, ku kapinda ka ku kuso na ku kapinda ka ku kulyo, ukufuma ku mpela ya pano isonde no kufika ku mpela ya muulu.” (Marko 13:27; Mat. 24:31) Uku kulonganikwa kwa basubwa, te kulonganikwa kwa kubalilapo, kabili te kufwatikwa kwa kulekeleshako ukwa basubwa abacili pe sonde. (Mat. 13:37, 38) Abena Kristu basubwa bakafwatikwa icishibilo ca kulekelesha ilyo ubucushi bukalamba bushilatendeka. (Ukus. 7:1-4) Nomba kulonganika nshi uko Yesu alandilepo? Ni nshita ilyo abasubwa abacili pe sonde bakapokelela icilambu cabo ica ku muulu. (1 Tes. 4:15-17; Ukus. 14:1) Uku kulonganika kwa basubwa kukacitika ilyo Goge wa ku Magoge akasansa abantu ba kwa Lesa. (Esek. 38:11) Kabili amashiwi Yesu alandile aya kuti “abalungama bakabalika kwati kasuba mu bufumu bwa kwa Shibo” yakafikilishiwa.—Mat. 13:43. *

¹⁵ Bushe ici cilolele mu kuti abasubwa “bakasendwa mu butuntulu” ku muulu mu mibili ya buntunse? Abantu abengi ababa mu mipepele ya batila Bena Kristu, baishiba ukuti Abena Kristu bakasendwa ku muulu mu mibili ya buntunse, kabili batontonkanya no kuti bakamonako uko Yesu akesa mu kusenda abantu bakwe. Lelo ifi te fyo Baibolo isambilisha pantu itila “icishibilo ca Mwana wa muntu” cikamoneka mu muulu,  kabili Yesu akesa “pa makumbi ya mu muulu.” (Mat. 24:30) Aya mashiwi yonse yalanga apabuuta tuutu ukuti, ilyo Yesu akesa takamoneke ku bantunse. Na kabili Baibolo yalilanda ukuti imibili yesu iya “munofu no mulopa te kuti ibe mu bufumu bwa kwa Lesa.” E ico abo Yesu akasenda ku muulu, intanshi ‘bakaalulwa mu kashita akanininini, mu kukapakapa kwa linso, ilyo ipenga lya kulekelesha likalila.’ * (Belengeni 1 Abena Korinti 15:50-53.) Kanshi abasubwa abakaya ku muulu, tabakasendwe mu mibili ya buntunse, lelo twalishininkisha ukuti bakalonganikwa mu nshita fye iinono.

16, 17. Finshi fikacitika ilyo ubwinga bwa Mwana wa mpaanga bushilabako ku muulu?

¹⁶ Ilyo Abena Kristu bonse abasubwa, 144,000 bakaya ku muulu, e lyo kukaba ukupekanya ubwinga bwa Mwana wa mpaanga. (Ukus. 19:9) Lelo kukaba icikatika ilyo kushilaba ubu ubwinga. Ilyo kukashala fye inshita iinono ukuti abasubwa abakaba no mweo pe sonde baye ku muulu, Goge akasansa abantu ba kwa Lesa. (Esek. 38:16) Bushe abantu ba kwa Lesa bakacita shani? Abantu ba kwa Lesa bakamoneka kwati tapali uwa kubacingilila. Bakakonka amashiwi Yehova aebele Imfumu Yehoshafati aya kuti: “Tamwakalweko muli ubu bulwi. Tantameni, iminineni shilili no kumona ifyo Yehova akamupususha. Mwitiina nelyo ukuba no mwenso, mwe bena Yuda na mwe ba mu Yerusalemu.” (2 Imila. 20:17) Inga abakaba ku muulu bena bakacita shani? Baibolo mwi buuku lya Ukusokolola 17:14 yalilanda pa fikacitika ilyo abasubwa bonse bakaba ku muulu. Yalanda ukuti abalwani ba bantu ba kwa Lesa ‘bakalwa no Mwana wa mpaanga, lelo apo ni Shikulu wa bashikulu kabili Imfumu ya shamfumu, Umwana wa mpaanga akabacimfya. Kabili balya abaitwa, abasalwa, kabili aba cishinka na bo bakacimfisha pamo nankwe.’ Kanshi Yesu na basubwa ba 144,000 abo akateka nabo ku muulu, bakapususha abantu ba kwa Lesa pe sonde.

¹⁷ Iyi nkondo ya Armagedone ikalenga ishina lya kwa Yehova ukuba ilya mushilo. (Ukus. 16:16) Pali iyi nshita, bonse ababa nge mbushi “bakonaulwa umuyayaya.” Isonde likawama pantu ababifi bonse bakabafumyapo, kabili ibumba likalamba likapusuka inkondo ya Armagedone. Pa numa ya ifi fyonse, kukaba ubwinga bwa Mwana wa mpaanga ubo ibuuku lya Ukusokolola lyalandapo. (Ukus. 21:1-4) * Lesa uwatemwa abantunse, akapaala nga nshi bonse abakapusuka impela ya cino calo. Ala uyu mutebeto wa bwinga ukawama nga nshi! Bonse fye tulafwaya sana ukuti aya amapaalo yonse yakafikilishiwe?—Belengeni 2 Petro 3:13.

18. Finshi tufwile ukulacita ilyo tulelolela Lesa ukufikilisha ifyo atulaya?

¹⁸ Finshi tufwile ukulacita ilyo tulelolela ukumona ifintu ifisuma ifikacitika ku ntanshi? Umutumwa Petro alembele amashiwi yafumine kuli Lesa aya kuti: “Apo ifi fyonse fikasunguluka umusango yu, imwe mufwile ukuba ne mibele ya mushilo ne milimo ya bukapepa, abalolela kabili abafulukisha ukubapo kwa bushiku bwa kwa Yehova, . . . E ico, mwe batemwikwa, apo mulelolela ifi fintu, ibikilisheniko ukuti akamusange ababula akabi, ababula akalema, kabili mu mutende.” (2 Pet. 3:11, 12, 14) E ico natutwalilile ukuba abasanguluka ku mupashi, no kulatungilila Imfumu ya Mutende.