1. Bushe umulimo wa kubila imbila nsuma wacindeme shani kuli Yesu? Londololeni.

ICO Yesu alelandapo sana ilyo aleshimikila abantu, Bufumu bwa kwa Lesa. Ilyo aleshimikila, alilandile pa Bufumu bwa kwa Lesa imiku ukucila pali 100. Yesu alemona ukuti Ubufumu bwalicindama nga nshi.—Belengeni Mateo 12:34.

2. Bushe abaumfwileko ilyo Yesu alepeela ifunde ilyaba pali Mateo 28:19, 20 bali banga, kabili mulandu nshi twalandile ifyo?

² Ilyo papitile fye inshiku ishinono ukutula apo Yesu abuushiwe, alimoneke ku bantu ukucila pali 500. (1 Abena Korinti 15:6) Nalimo iyi, yali e nshita Yesu abapeele ifunde lya kuti balebila imbila nsuma ku bantu “aba nko shonse.” Uyu mulimo tawayangwike. * (Moneni futunoti.) Abebele ukuti umulimo wa kubila imbila nsuma ukatwalilila ukubombwa mpaka “na ku mpela ya calo.” Nga  mulebombako umulimo wa kubila imbila nsuma, ninshi mulefikilishako ifyo Yesu alandile.—Mateo 28:19, 20.

3. Fintu nshi fitatu ifitwafwa ukulabila imbila nsuma?

³ Pa numa ya kubapeela ifunde lya kuti balebila imbila nsuma, Yesu abebele no kuti: “Nakulaba na imwe.” (Mateo 28:20) Yesu alaile abasambi bakwe ukuti akulatungulula umulimo wa kubila imbila nsuma, kabili ali no kubafwa pa kuti bakabile mwi sonde lyonse. Yehova na o wine alatwafwa. Alitupeela “conse icisuma” pa kuti tulebomba bwino umulimo wa kubila. (AbaHebere 13:20, 21) Muli cino cipande twalalanda pa fintu fitatu ifyaba pali ifi ifisuma ifyo Yehova atupeela: (1) ifyo tubomfya pa kubila imbila nsuma, (2) inshila tubomfya pa kubila imbila nsuma, na (3) ifyo batukansha pa kuti tulebila bwino imbila nsuma. Natubalilepo ukulanda pali fimo ifyo twabomfyapo mu mulimo wa kubila mu myaka 100 iyapita.

4. Bushe ifyo tubomfyapo fyatwafwa shani mu mulimo wa kubila imbila nsuma?

⁴ Yesu alingenye imbila nsuma ya Bufumu ku lubuto ulwabyalwa mu mushili uwalekanalekana. (Mateo 13:18, 19) Ilyo umulimi ashilabyala imbuto, alabala alima umushili ukubomfya ifisolobelo ifyalekanalekana. E fyo caba na ku mulimo wa kubila, Imfumu yesu yalitupeela ifya kubomfya ku kwafwa abantu ukukutika ku mbila nsuma iyo tubila. Fimo fyabomfiwe fye pa nshita iinono, lelo fimbi tucili tulafibomfya na muno nshiku mwine. Lelo fyonse ifyo twabomfyapo pa kubomba umulimo fyalilenga twaishiba bwino ifya kubila imbila nsuma.

5. Bushe kardi ya kupeelelapo ubunte yali ni cinshi, kabili baleibomfya shani?

⁵ Mu 1933, bakasabankanya batendeke ukubomfya kardi ya kupeelelapo ubunte, iyayafwile abengi ukutendeka ukubila imbila nsuma. Iyi kardi yali iinono kabili palembelwe fye amashiwi ayanono aya mu Baibolo. Limo limo balepanga amakardi ayapya apaleba amashiwi yambi aya mu Baibolo. Munyinefwe Erlenmeyer ali nalimo ne myaka 10 ilyo abomfeshepo iyi kardi pa muku wa kubalilapo. Munyinefwe atile: “Pa kutendeka ukulanshanya na bantu, twalelanda fye ati, ‘Mukwai belengeni ifili pali iyi kardi.’ Umuntu nga abelenga, twalemupeela ulupapulo, twaya no kuya.”

6. Bushe kardi ya kupeelelapo ubunte yayafwile shani bakasabankanya?

⁶ Kardi ya kupeelelapo ubunte yalyafwile bakasabankanya mu nshila ishalekanalekana. Ku ca kumwenako, bakasabankanya bamo balefwaya ukulashimikila abantu imbila nsuma, lelo bali ne nsoni, kabili tabaishibe ne fya kulanda. Bakasabankanya bambi bali abashipa. Baleeba abantu fyonse fye ifyo baishibe mu mamineti fye ayanono, lelo ilingi line tabaleishiba ifya kulanda bwino na bantu. Kardi ya kupeelelapo ubunte yalyafwile bakasabankanya bonse ukulashimikila bwino abantu, kabili mu nshila fye iyayanguka.

7. Mafya nshi yamo ayo bakasabankanya balekwata pa kubomfya kardi ya kupeelelapo ubunte?

⁷ Ilyo bakasabankanya balebomfya amakardi, balekwata na mafya. Nkashi Grace Estep atile: “Limo limo abantu baletweba ukuti, ‘Finshi fyalembwapo? Njebeni fye ifyo kalelandapo.’” E lyo bambi nabo tabalebelenga ifyaleba pali kardi. Bamo nabo balepoka fye kardi baisalako  ne ciibi. Abantu bamo tabatemenwe imbila nsuma, kanshi nga twabapeela kardi, balelepula. Nangu ca kuti bakasabankanya baleba na mafya, kardi ya kupeelapo ubunte yalibafwile ukulabila imbila nsuma ku bantu no kwishibikwa ukuti ni bakabila ba mbila nsuma iya Bufumu.

8. Bushe icilimba ca maseleti balecibomfya shani mu mulimo wa kubila imbila nsuma? (Moneni icikope pa ntendekelo ya cino cipande.)

⁸ Pa numa ya mwaka wa 1930, ba Nte batendeke ukubomfya icilimba ca maseleti pa kubila imbila nsuma. Ba Nte bamo baleita ici cilimba ati Aarone, pantu bena tabalelanda sana, icilimba e cali nga akanwa kabo. (Belengeni Ukufuma 4:14-16.) Nga ca kuti umuntu asumina ukukutika ku mbila nsuma, kasabankanya alelisha iseleti umwali ilyashi lya Baibolo ilipi, kabili pa numa balemupeela impapulo. Limo limo ulupwa lonse lwalelongana ku kukutika ku lyashi! Mu 1934 ba Watch Tower Society batendeke ukuipangila ifilimba ifya kubomfya pa kubila imbila nsuma. Mu kuya kwa nshita, bamunyinefwe balikopele amalyashi ayalekanalekana 92.

9. Bushe ukubomfya icilimba ca maseleti kwalengele shani abantu bakutika ku mbila nsuma?

⁹ Ilyo ba Hillary Goslin bakutiike ku lyashi limo, balyashime icilimba pa mulungu umo pa kuti balishishe abena mupalamano amalyashi ya Baibolo. Ifi bacitile fyalengele abantu abengi basambilila icine no kubatishiwa. Mu kuya kwa nshita, abana abanakashi babili aba kwa munyinefwe Goslin, balisangilwe kwi Sukulu lya Gileadi kabili baishileba bamishonari. Nga filya fine ukubomfya kardi ya kupeelelapo ubunte kwalengele bamo batendeka ukubila imbila nsuma, e fyo no kubomfya icilimba ca maseleti kwalengele bakasabankanya abengi ukutendeka ukubila imbila nsuma. Pa numa, Imfumu yatendeke ukusambilisha abantu baiko ifya kushimikila abantu imbila nsuma ukubomfya Isukulu lya Butumikishi Ilya Bulesa pa kuti balesambilisha bwino.

10, 11. Bushe twalebomfya shani inyunshipepala no mulabasa ku kubila imbila nsuma? Mulandu nshi ukubomfya ishi nshila kwabelele bwino?

¹⁰ Abantu ba kwa Lesa balibomfya inshila shalekanalekana pa kushimikila abantu abengi Icebo ca kwa Lesa, kabili Kristu Imfumu e itungulula uyu mulimo. Ishi nshila shalibombele bwino maka maka ilyo kwali fye bakasabankanya abanono. (Belengeni Mateo 9:37.) Ku ca kumwenako, mu myaka ya kale, balebomfya inyunshipepala pa kushimikila abantu imbila nsuma. Cila mulungu munyinefwe Russell aletuma amalyashi ya Baibolo ku kampani akalesabankanya amalyashi. Pa numa, aka kampani kaletuma aya malyashi ku twampani utwalelemba inyunshipepala mu Canada, mu Europe, na mu United States. Ilyo umwaka wa 1913 walefika, ninshi amalyashi ya kwa munyinefwe Russell baliyasabankanya mu manyunshipepala 2,000, kabili abantu nalimo 15,000,000 baliyabelengele!

¹¹ Umulabasa na o baleubomfya pa kubila imbila nsuma. Pa 16 April mu 1922, munyinefwe Rutherford alandile ilyashi lya kubalilapo  pa mulabasa, kabili abantu nalimo 50,000 balikutikeko. Tapakokwele, twatendeke ukubomfya umulabasa wesu uo twaleita ati WBBR, kabili programu ya kubalilapo yaliko pa 24 February, mu 1924. Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa December 1, 1924 lwatile: “Natwishiba ukuti ukushimikila abantu imbila nsuma pa mulabasa ni nshila iisuma kabili iishili ya kupoosapo indalama ishingi.” Nga filya fine ukubomfya inyunshipepala kwayafwile abengi ukukutika ku mbila nsuma, e fyo no kubomfya umulabasa kwalengele abantu abengi abaleikala mu ncende umwali fye bakasabankanya abanono ukumfwa imbila nsuma.

12. (a) Ni nshila nshi iya kushimikila ku cintubwingi iyo mwatemwa sana? (b) Finshi fingatwafwa ukuleka ukumfwa umwenso pa kushishimikila ku cintubwingi?

¹² Muno nshiku, ukushimikila ku cintubwingi ni nshila iisuma sana iya kushimikilamo abantu imbila nsuma. Tuleesha na maka ukushimikila abantu pa fitesheni fya mabasi, ifitesheni fya mashitima, apo bemika imyotoka, pa maliketi, e lyo na mu ncende shimbi umwaba sana abantu. Bushe mulomfwa umwenso ukushimikila ku cintubwingi? Nga mulomfwa umwenso, mulepepa ukuti Lesa alemwafwa, muletontonkanya na pa fyo munyinefwe Manera, kangalila wa muputule alandile, atile: “Nga kwaba inshila iipya iya kushimikilamo abantu, twalemona ukuti ni inshila na imbi iya kubombela Yehova, iyo twingalangilamo ukuti tuli ba cishinka kuli ena, no kuti twaliba ne citetekelo icakosa, kabili twaleitemenwa ukumubombela mu nshila iyo umwine alefwaya.” Nga twaleka ukumfwa umwenso, twalabomfya ne nshila ishipya isha kubililamo  imbila nsuma, tulacetekela sana Yehova kabili tuleshibilako ne fya kubomba bwino uyu umulimo.—Belengeni 2 Abena Korinti 12:9, 10.

13. Mulandu nshi uo tulingile ukulabomfesha webu saiti yesu ilyo tulebila imbila nsuma? Landeni pa fyacitike ilyo mwabomfeshe webu saiti pa kushimikila abantu.

¹³ Bakasabankanya abengi balatemwa ukweba abantu pali webu saiti yesu iya jw.org, apo bengabelenga no kukopolola impapulo ishilanda pali Baibolo mu ndimi ukucila pali 700. Cila bushiku, abantu ukucila pali 1.6 milioni balaya pa webu saiti yesu. Kale abantu abaleikala mu ncende ishabela ukutali balikutike ku mbila nsuma pa mulabasa. Ifi fine e fyo na webu saiti yesu yafwa abantu ukukutika ku mbila nsuma muno nshiku.

14. Finshi bakasabankanya balingile ukusambilila, kabili lisukulu nshi ilyabafwa ukwishiba ifya kusambilisha bwino?

¹⁴ Inshila twalebomfya pa kubila imbila nsuma isho twalandapo shalilenga umulimo wa kubila imbila nsuma ukuya pa ntanshi. Na lyo line, bakasabankanya abaliko mu myaka ya kale balingile ukukanshiwa pa kuti balebila bwino imbila nsuma. Ku ca kumwenako, limo abantu balekaana ukusumina ifyo baumfwa pa cilimba ca maseleti. Limo na lyo abantu baletemwa ifyo baumfwa kabili balefwaya ukusambililapo na fimbi. Bakasabankanya balingile ukwishiba ifya kucita nga abantu bakaana ukusumina ifyo babashimikila nelyo akaana ukukutika ku mbila nsuma, e lyo balingile no kwishiba bwino ifya kusambilisha. Ukwabula no kutwishika, umupashi wa kwa Lesa e wayafwile munyinefwe Knorr ukutontonkanya pa fyo cacindama ukusambilisha bakasabankanya ifya kushimikila bwino abantu. E ico ukutendeka mu 1943, Isukulu lya Butumikishi Ilya Bulesa lyalitendeke mu filonganino. Ili sukulu lyalyafwile bakasabankanya bonse ukwishiba ifya kusambilisha bwino.

15. (a) Bushe cali shani ilyo bamo balandile ilyashi mwi Isukulu lya Butumikishi Ilya Bulesa? (b) Mwashininkisha shani ukuti filya Yehova alaya ifyalembwa pa Amalumbo 32:8 fya cine?

¹⁵ Bamunyinefwe abengi tababeleshe ukulanda ku cintubwingi. Munyinefwe Ramu taalaba ifyo aumfwile ilyo alandile ilyashi lya kubalilapo mu 1944. Ili lyashi lyalelanda pali Doege uo Baibolo yalandapo. Munyinefwe Ramu atile: “Naletutuma sana mu makufi, amaboko na yo yalekanka, kabili nalesumanya na meno.” Ba Ramu balandile no kuti: “Uyu wali e muku wa kubalilapo ukwiminina pa cisebele, lelo ilyashi lyena nalipwishishe ukulanda.” Nangu ca kutila ukulanda ku cintubwingi kwalyafishe, na bana abanono balelandako amalyashi mu sukulu. Munyinefwe Manera taalaba icacitike ilyo umulumendo umo alandile ilyashi lya kubalilapo mwi sukulu, atile: “Ali no mwenso sana ica kuti ilyo atendeke fye ukulanda ilyashi, atampile no kushinshimukila. Lelo talekele ukulanda ilyashi, atwalilile fye ukulanda uku ninshi aleshinshimukila mpaka apwisha  ukulanda ilyashi.” Nalimo na imwe tamwasukapo pa kulongana nelyo tamukwatamo ulubali mu kulongana pantu mulomfwa insoni nelyo mumona kwati te kuti mulande bwino. Ifi nga e fyo caba, mulepepa kuli Yehova ukuti alemwafwa ukukanaba no mwenso. Akamwafwa nga filya fine ayafwile ababalilepo ukulanda amalyashi mwi Isukulu lya Butumikishi Ilya Bulesa.—Belengeni Amalumbo 32:8.

16. Cinshi maka maka Isukulu lya Gileadi lyabelako ukutendeka (a) mu 1943 (b) mu 2011?

¹⁶ Icilonganino ca kwa Lesa calibikako ne Sukulu lya Gileadi. Cimo ico maka maka isukulu lyabelako kwafwa abasambi pa kuti balefwaisha ukulabila imbila nsuma. Isukulu lya Gileadi lyatendeke mu 1943, kabili ukutula apo lyatendekela abakanshiwa muli ili sukulu balifika 8,500, kabili balibatuma mu fyalo 170. Ukutula mu 2011, abo beta kuli ili isukulu, ni bapainiya baibela, bakangalila ba muputule, ababombela pa musambo nelyo bamishonari abashasangwapo kwi Sukulu lya Gileadi.

17. Bushe Isukulu lya Gileadi lyalenga shani umulimo wa kubila imbila nsuma ukuya pa ntanshi?

¹⁷ Isukulu lya Gileadi lyalilenga umulimo wa kubila ukuya pa ntanshi. Tontonkanyeni pa cacitike mu Japan. Mu August mu 1949, bakasabankanya muli ici calo tabafikile na 10. Ilyo umwaka wa 1949 walepwa, mwali bamishonari 13 abaleshimikila abantu imbila nsuma capamo na bakasabankanya abo basangile. Ino nshita, bakasabankanya mu Japan bali nalimo 216,000, kabili bakasabankanya mupepi na hafu ni bapainiya!

18. Masukulu nshi na yambi ayo twakwata?

¹⁸ Twalikwata amasukulu na yambi, pamo nga Isukulu lya Butumikishi bwa Bufumu, Isukulu lya Bapainiya, Isukulu lya Bakabila ba Mbila Nsuma ya Bufumu, Isukulu lya Bakangalila wa Muputule na Bena Mwabo, ne Sukulu lya Baba Muli Komiti ya Musambo na Bena Mwabo. Bamunyinefwe na bankashi balikanshiwa muli aya masukulu kabili yalibafwa ukukosha icitetekelo cabo. Ukwabula no kutwishika, Yesu alitwalilila ukukansha abantu abengi.

19. Finshi munyinefwe Russell alandile pa mulimo wa kubila imbila nsuma, kabili bushe ifyo alandile filefikilishiwa shani?

¹⁹ Ubufumu bwa kwa Lesa na buteka nomba ukucila pa myaka 100. Muli iyi myaka yonse, Imfumu, Yesu Kristu e itungulula umulimo wa kubila imbila nsuma. Mu 1916, munyinefwe Russell alishininkishe ukuti umulimo wa kubila imbila nsuma ukafika mu fyalo fyonse. Munyinefwe atile: “Umulimo ulekula lubilo lubilo, kabili ukatwalilila fye ukukulilako pantu umulimo wa kubila ‘ilandwe lya Bufumu’ ulingile ukubombwa mwi sonde lyonse.” (Faith on the March, by A. H. Macmillan, ibula 69) Uyu mulimo ulebombwa muno nshiku! Tulatasha Yehova, Lesa wa mutende, uutupeela fyonse ifyo tukabila pa kuti tulebomba umulimo wakwe!