1, 2. Cinshi Baibolo yapashanishisha ululimi ku mulilo?

MU MWAKA wa 1871, kwali umulilo uwaocele impanga ya Wisconsin, ku United States. Uyu mulilo walisalangene bwangu bwangu ica kuti waocele imiti nalimo amabilioni yabili kabili waipeye abantu ukucila pali 1,200. Uyu wali e muku wa kubalilapo uo abantu abengi mu United States bafwile ku mulilo. Cimoneka kwati insase ishalesabuka ku nyanji ilyo amashitima yalepita e shalengele impanga ukutendeka ukupya. Ici icacitike cilenga twatontonkanya pa fyo Baibolo yalanda ukuti: “Moneni! Mulilo fye uunono uoca no kubilimya impanga iikalamba!” (Yakobo 3:5) Mulandu nshi Yakobo alandile aya mashiwi?

² Yakobo alondolwele ukuti: “Ululimi mulilo.” (Yakobo 3:6) “Ululimi” ulo alelandapo, maka ya kulanda ayo twakwata. Nga filya fine umulilo waba, ifyo tulanda kuti fyaleta amafya ayakalamba kabili filakuma bambi. Baibolo yalanda no kuti imfwa no bumi fyaba mu maka ya lulimi. (Amapinda 18:21) Bushe ici calola mu kuti tufwile ukulaikala fye tondolo ukutiina ukuti twalalufyanya mu kulanda? Awe nakalya. Te kuti tuleke ukubomfya umulilo pa mulandu wa kutiina ukupya. Tulingile fye  ukuba abacenjela ilyo tuleubomfya. Natulangilile, tulonta umulilo, tulaubomfya pa kwipika, e lyo tulaubomfya na kukusanika. Ifi fine e fyo tufwile ukucenjela na pa kubomfya ululimi lwesu; tufwile ukulalubomfya ku kucindikilako Yehova e lyo na ku kwafwa abantu banensu.—Amalumbo 19:14.

3. Finshi fitatu ifingatwafwa ukulalanda ifingakoselesha abanensu?

³ Yehova alitupeela amaka ya kwebako abantu banensu ifyo tutontonkanya ne fyo tumfwa ukupitila mu kulanda nelyo ukubomfwa ululimi lwa bashilanda. Kuti twabomfya shani ubu ubupe ubo Lesa atupeela ku kukoselesha abanensu? (Belengeni Yakobo 3:9, 10.) Tufwile ukwishiba ilyo tulingile ukulanda, ukusala ifya kulanda, ne nshila ya kulandilamo.

4. Ni lilali tulingile ukwikala tondolo?

⁴ Limo limo cisuma ukwikala tondolo. Baibolo itila kwaliba “inshita ya kwikala tondolo.” (Lukala Milandu 3:7) Ku ca kumwenako, ilyo umuntu alelanda tulekela tondolo pa kulanga ukuti natumucindika. (Yobo 6:24) E lyo kabili tatulingile ukulanda pa fintu fya nkaama ifyo abantu bambi bashilingile ukwishiba. (Amapinda 20:19) Umuntu nga atukalifya, kuti cawama twaikala fye tondolo no kukanabubuka mu bukali.—Amalumbo 4:4.

5. Kuti twalanga shani ukuti tulatasha Yehova pa kutupeela amaka ya kulanda?

⁵ Lelo kwaliba ne nshita ya kulanda. (Lukala Milandu 3:7) Kwaliba inshita ya kulumbanya Yehova, inshita ya kukoselesha abanensu, inshita ya kulanda ifyo tuleumfwa, ne nshita ya kweba abanensu ifyo tulefwaya. (Amalumbo 51:15) Ifi nga e fyo tulebomfya amaka ya kulanda, tukalanga Yehova ukuti tulatasha pa kutupeela ubupe bwa kulanda. Na kuba, umuntu nga atupeela ubupe, tulabubomfya bwino.

6. Mulandu nshi cawamina ukusala inshita ya kulanda?

⁶ Mulandu nshi cawamina ukusala inshita ya kulanda? Pa Amapinda 25:11 patila: “Ifyaba ama-apele yapangilwa na golde ayabikilwe pa mbale sha silfere e fyaba na mashiwi ayasoswa pa nshita iilingile.” Ama-apele ya golde yalamoneka bwino, lelo kuti yacilapo ukumoneka bwino nga bayabika pa mbale ya silfere. Ifi fine e fyo caba na lintu tulefwaya ukulanda, nalimo kuti natukwata amashiwi ayasuma ayakweba umuntu, lelo nga twasala inshita iisuma iya kulanda ayo mashiwi, kuti twakoselesha sana umuntu. Kuti twaishiba shani inshita iyo tulingile ukulanda?

7, 8. Bushe bamunyinefwe mu Japan balangile shani ukuti balapashanya Yesu?

⁷ Nga twalanda pa nshita iishilingile, abantu te kuti nalimo bomfwe nelyo ukusumina ifyo twalanda. (Belengeni Amapinda 15:23.) Ku ca kumwenako, mu March 2011 icinkukuma icaimishe amenshi muli bemba calyonawile imisumba iingi ku kabanga ka Japan. Abantu ukucila pali 15,000 balifwile. Nangu ca kuti ba lupwa ne fibusa fya ba Nte abengi balifwile, ba Nte balefwaya ukukoselesha abantu abafwililwe ukubomfya Baibolo. Lelo apo balishibe ukuti abantu abengi ba Buddha, kabili tabaishiba ifingi pali Baibolo, tababebele pe subilo lya kubuuka ilyo line fye, lelo balibasansamwishe no kubalondolwela icalenga ukuti ifyabipa filecitikila na bantu abacita ifisuma.

⁸ Aba bamunyinefwe bapashanye Yesu,  uwaleishiba inshita ya kwikala tondolo e lyo ne nshita ya kulanda. (Yohane 18:33-37; 19:8-11) E lyo na pa kusambilisha abasambi bakwe ifintu fimo alesala inshita iyalinga. (Yohane 16:12) Bamunyinefwe ku Japan balishibe inshita iisuma ilyo baali no kusambilisha abantu pe subilo lya kubuuka. Ilyo papitile imyaka ibili na hafu, bamunyinefwe bapeele abantu trakiti itila Bushe Cine Cine Abafwa Kuti Baba aba Mweo na Kabili? Abantu abengi balipokele trakiti kabili ifyo babelengelemo fyalibasansamwishe. Na ifwe bene tufwile ukwishiba intambi sha bantu mu cifulo tushimikilamo ne fyo basuminamo pa kuti twishibe inshita yalinga iya kulanda nabo.

9. Ni nshila nshi na imbi iyo twingalangilamo ukuti tulasala inshita ya kulanda?

⁹ Ni nshila nshi na imbi iyo twingalangilamo ukuti tulasala inshita ya kulanda? Umuntu nalimo kuti alanda ifya tukalifya. Mu nshita ya ku mwasuka fye apo pene no kulanda amashiwi ayabi, tulingile ukukutumana no kuyipusha atuti: ‘Bushe aciminina pa kunkalifya? Bushe ningile ukumwebelapo?’ Limo kuti cawama ukwikala fye tondolo. Lelo nga pali umulandu uukalamba uwa kulandila nankwe, ninshi tufwile ukulolela mpaka umutima watontoloka. (Belengeni Amapinda 15:28.) Limbi kuti tulafwaya ukusambilisha ba lupwa wesu abashili ba Nte pali Yehova. Ifi nge fyo tufwaya, tufwile ukutekanya, tufwile ukutontonkanya sana pa fyo tukalanda, no kusala inshita iya kulanda nabo ilyo bengakutika.

10. (a) Mulandu nshi uo tulingile ukulasalila ifya kulanda? (b) Finshi ifyo tushifwile ukulanda?

¹⁰ Ifyo tulanda kuti fyalenga abantu batemwa nelyo baumfwa ububi. (Belengeni Amapinda 12:18.) Abantu abengi mu calo ca kwa Satana balalanda mashiwi ayabipa icine cine ayaba kwati “mifwi” nelyo “ulupanga” pantu bafwaya ukukalifya abantu banabo. (Amalumbo 64:3) Abengi basambilila ukulanda amashiwi yabipa mu mafilimu ayo batamba e lyo na pa TV. Lelo Abena Kristu tabafwile ukulalanda amashiwi ayabipa ayengakalifya abantu, tabafwile fye no kuyalanda pa kuti basekeshe abantu. Amashiwi ya kusekesha limo yasuma, kuti yalenga ifyo tulelanda ukumfwika bwino. Lelo tatufwile ukulanda amashiwi ayabipa ayengaseebanya umuntu, ukumusaalula nangu fye ukumutuka pa kuti tusekeshe fye abantu. Baibolo ifunda Abena Kristu ukuti tabafwile ukuba no “musaalula.” Na kabili ilanda no kuti: “Mwileka amashiwi yabola yafume mu kanwa kenu, kano amashiwi ayasuma aya kukuula ukulingana no kukabila, pa kuti yengakuula abaleumfwa.”—Abena Efese 4:29, 31.

11. Cinshi icingatwafwa ukulasala ifya kulanda?

¹¹ Yesu alandile ukuti “umuntu alanda ifyaisula mu mutima wakwe.” (Mateo 12:34) Aya mashiwi yalola mu kuti ifyo tulanda ninshi e fyo tutontonkanyapo sana. Kanshi nga twalitemwa abantu, twalibabikako na mano, tukalasala ifya kulanda ilyo  tulelanda nabo. Nga tulecita ifi tukalalanda ifingabakoselesha.

12. Finshi fimbi ifingatwafwa ukulasala amashiwi ya kulanda?

¹² Kwena calyafya ukusala amashiwi ya kulanda. Nangu ni Mfumu Solomone uwali na mano “aletontonkanya sana no kufwailisha sana” pa kuti engalemba ifyalungama kabili ifisuma ifyo abalebelenga bengatemwa. (Lukala Milandu 12:9, 10) Finshi fingatwafwa pa kuti tuleishiba ifya kulanda? Kulabelenga Baibolo ne mpapulo shesu. Nga twasanga amashiwi yamo ayo tushaishiba bwino, tufwile ukwishiba umo yalola ne fyo bayabomfya. Na kabili tufwile ukusambilila ku fyo Yesu alelanda na bantu pa kuti na ifwe tulelanda ifingakoselesha banensu. Yesu aleishiba ifya kulanda pantu Yehova alimusambilishe “ifya kwasuka uwanaka ku cebo.” (Esaya 50:4) Na kabili cisuma ukutontonkanya pa fyo abantu bengomfwa nga twalanda fimo. (Yakobo 1:19) Tulingile ukuyipusha ukuti: ‘Bushe uyu muntu alaumfwa umo nalalosha ifi ndefwaya ukulanda? Bushe alaumfwa shani nga nalanda?’

13. Mulandu nshi tulingile ukulalandila mu nshila iyayanguka ukumfwa?

¹³ Mu Israele balebomfya amapenga pa kweba abantu ico balingile ukucita. Umusango ipenga lyalililamo, walelenga abantu baishiba ukuti bafwile ukulongana pamo. Umusango umbi na o walelenga abashilika baishiba ukuti balingile ukusansa abalwani babo. Nomba elenganyeni ifyo cingakosela abashilika ukwishiba ifya kucita nga ca kuti ipenga talililile bwino! Baibolo ipashanya ukulila bwino ukwepenga ku mashiwi ayayanguka ukumfwa. Nga ca kuti tatulondolwele bwino ifintu, abantu kuti bapelenganishiwa, nelyo ukumfwila mumbi ifyo twalanda. Lelo tufwile no kucenjela pa kulanda pa kuti tatulandile amashiwi ya musaalula.—Belengeni 1 Abena Korinti 14:8, 9.

14. Finshi Yesu alandile ifilanga ukuti alelanda mu nshila iyayanguka ukumfwa?

¹⁴ Muli Mateo icipandwa 5 ukushinta ku cipandwa 7 mwaba amashiwi ayo Yesu alandile ayayanguka ukumfwa. Mu lyashi alandile, tabomfeshe amashiwi ayayafya ukumfwa nelyo ayashilingile pa kuti abantu bamone ukuti alishiba sana ukulanda. E lyo kabili talandile amashiwi ayakalifye abantu. Yesu alandile pa fintu ifyacindama mu nshila fye iyayanguka ukumfwa. Ku ca kumwenako, Yesu alefwaya abasambi bakwe beshibe ukuti tabalingile ukusakamikwa pa fyo bali no kulalya cila bushiku. Abalondolwelele ukuti Yehova lyonse alalisha ifyuni fya mu muulu. Pa numa abepwishe ukuti: “Bushe tamwaficila ukucindama?” (Mateo 6:26) Muli aya amashiwi ayayanguka ayo Yesu alandile, alisambilishe abasambi bakwe isambililo ilyacindama, kabili ifyo alandile fyalibakoseleshe.

15. Mulandu nshi tufwile ukulalandila cikuuku cikuuku?

¹⁵ Inshila tulandilamo na bantu na yo yacindama fye nga filya fine ukusala amashiwi ya kulanda kwacindama. Abantu baletemwa ukukutika kuli Yesu pantu alelanda mu nshila “iisuma” nelyo cikuuku cikuuku. (Luka 4:22) Nga tulelanda cikuuku cikuuku, abantu bakalatemwa ukukutika ku fyo tulelanda, bakalatemwa ne fyo tulebeba. (Amapinda 25:15) Nga twalicindika abantu kabili tulabika amano ku fyo bomfwa, tukalalanda  nabo cikuuku cikuuku. Ifi fine e fyo na Yesu alecita. Ku ca kumwenako, ilyo amwene amabumba ya bantu balekutikisha ilyo alelanda, aliipeleshe ukuba nabo no kubasambilisha ifintu ifingi. (Marko 6:34) Nangu ni lintu balemutuka, Yesu tabatukilemo.—1 Petro 2:23.

16, 17. (a) Kuti twapashanya shani Yesu ilyo tulelanda na balupwa wesu e lyo ne fibusa? (Moneni icikope pa ntendekelo ya cipande.) (b) Fisuma nshi ifya fuminemo ilyo umufyashi umo alandile cikuuku cikuuku?

¹⁶ Nangu ca kuti twalitemwa balupwa wesu ne fibusa, pa mulandu wa kuti twalibabelesha sana nalimo kuti twalanda amashiwi ayengabakalifya. Kuti twatontonkanya ukutila kuti twalanda nabo mu nshila fye iili yonse. Lelo Yesu talelanda amashiwi ayabipa ilyo alelanda na banankwe. Ilyo abasambi bamo balekansanina pa wali no kuba umukalamba pali bena, Yesu alibalungike cikuuku cikuuku. Abafundile ukubomfya icilangililo ca mwana umunono pa kuti babe abaicefya. (Marko 9:33-37) Baeluda kuti bapashanya Yesu nga bali aba cikuuku ilyo balefunda uulufyenye.—Galatians 6:1.

¹⁷ Umuntu nga alanda ifyatukalifya umutima e lyo twamwasuka cikuuku cikuuku, te kuti tukansane nankwe. (Amapinda 15:1) Ku ca kumwenako, nkashi umushimbe alikwete umwana umwaume umusepela. Uyu umwana alebombela Yehova lelo pa nshita imo ine alecita ne fyabipa. Nkashi umbi mu cilonganino uwaishibe ifyo uyu mwana alecita, alyumfwilile uluse uyu nkashi, e ico amwebele ukuti: “Calibipa ifi mwafilwa ukufunda bwino umwana wenu.” Nkashi umwine wa uyu mwana alikutumene e lyo pa numa ayasuka ati: “Kwena ca cine umwana wandi tomfwa, lelo ncili ndemusambilisha imibele iisuma. Nga akafwa pa Armagedone, e lyo cikeshibikwa bwino bwino ukuti nalifilwa ukumufunda.” Pa mulandu wa kuti uyu mufyashi tabubwike mu bukali, lelo ayaswike cikuuku cikuuku, calengele ukuti batwalilile ukuba ifibusa na ulya nkashi nankwe. Ilyo umwana aumfwile ifyo banyina balandile pali ena, alilwike ukuti banyina balicetekele ukuti akaaluka. E ico alilekele ukwangala na balecita ifyabipa kabili alibatishiwe, pa numa atendeke ukubombela pa Bethel. Nampo nga tulelanda na bamunyinefwe, balupwa nelyo abantu abo tushaishiba, imilandile yesu lyonse ifwile ukuba “iyalungwamo umucele.”—Abena Kolose 4:6.

18. Kuti twapashanya shani Yesu mu fyo tulanda?

¹⁸ Amaka twakwata aya kulanda ifyo tuletontonkanya ne fyo tuleumfwa, bupe ubusuma nga nshi ubo Yehova atupeela. Nga tulepashanya Yesu tukalasala inshita ya kulanda, tukalasala ifya kulanda, e lyo tukalalanda cikuuku cikuuku. E ico natulelanda ifingakoselesha abantu banensu, kabili ifingalenga Yehova ukusekelela.