Umulimo Uulenga Banyinefwe Ukuba Sana ne Nsansa

ABANAKASHI abengi pano calo balengila incito. Mu fyalo ifikankaala, abanakashi abaingila incito bengi sana, kuti balingana fye baume bene. Mu fyalo ifipiina, abanakashi balabombesha sana mu mabala pa kuti na bo baleletako ifya kulya pa ng’anda.

Abanakashi abengi balabomba pa kuti balefola indalama sha kuliilamo e lyo pa nshita imo ine balafwaisha ukusakamana abana no kubomba imilimo ya pa ng’anda. Aba banakashi balafwaya indalama sha kushitilamo ifya kulya ne fya kufwala, ne sha kusonkelelamo ing’anda, e lyo kabili bafwile ukwipika no kucapa ifya kufwala e lyo no kuwamya pa ng’anda.

E lyo kabili banyinefwe Abena Kristu balabika sana amano ku kusambilisha abana babo pali Lesa. Ba Cristina abakwata abana abanakashi babili batila: “Ukulanda fye icishinka, tacayanguka ukuya ku ncito e lyo no kusakamana ulupwa maka maka abana nga bacili abanono. Cilafya ukusakamana bwino abana.”

Cinshi cilenga banyinefwe ukwingile ncito? Mafya nshi bakwata? Bushe banyinefwe bafwile fye ukwingile ncito pa kuti babe ne nsansa?

Icilenga Banyinefwe Ukwingila Incito

Banyinefwe abengi bafwile fye ukwingila incito pantu bamo tabakwata balume bakubafwa ukusanga umwa kuliila. Bambi na bo basanga ukuti umo fye nga e ulebomba, indalama sha kubomfya pa ng’anda shilacepa.

Lelo te bonse banyinefwe abengile ncito pa mulandu wa kuti indalama shilacepa. Abengi ico bengilile ncito ni co bamona ukuti e ingalenga bacindama. Bamo balengile ncito pa kuti na bo baleikwatila indalama sha kushitamo ifisuma ifyo balefwaya. Bamo baleshiba sana incito babomba kabili balomfwa bwino ukuibomba.

Banyinefwe bamo bengile ncito pa mulandu fye wa kukonkelela fye ifyo abantu bambi balanda. Nangu ca kutila abantu abengi balishiba ukuti banyinefwe abengi ababomba balanaka sana no kutangalikwa, balapapa no kuseka banamayo abakaana ukwingile ncito. Umwanakashi umo atile:  “Cilakosa ukulondolwela bambi ico nasalilapo ukukanaingile ncito. Ifyo bamo balanda ne fyo bacita nga balekulolesha bafwaya ukukulanga ukutila tapali icacindama ico ulecita pa calo.” Ba Rebeca abakwata umwana umwanakashi uwa myaka ibili, batila: “Nangu ca kutila mu calo cesu abantu balishiba ukutila banamayo bafwile ukusakamana abana babo, bamona kwati abanakashi abashaingile ncito ba panshi.”

Ifyo Abantu Balanda te fya Cine

Mu fyalo fimo, abantu batila abanakashi bene bene ni balya ababombe ncito sha pa muulu, abafwala bwino, kabili abaicetekela ukuti balishiba imilimo. Kabili nga bafika pa ng’anda, balapwisha utumafya uto abana bakwete, balalungika abalume umo balufyenye, e lyo no kubombela pali fyonse ifilubene pa ng’anda. Lelo kwena katwishi nga banakashi banga bengacita fyonse ifi ifyo abantu balandapo.

Incito ishingi isho abanakashi babomba tashikabila ukutontonkanya sana e lyo ne ndalama bafola shinono. Banyinefwe abengi balomfwa ububi pantu nangu baingile ncito, tababapeela imilimo iyo bacenjelamo. Icitabo citila Social Psychology citila: “Nangu ca kutila muno nshiku abanakashi na baume bakwete insambu shimo shine, abaume na nomba e bengila sana incito sha pa muulu no kufola ulupiya ulwingi. Abanakashi abamona ukutila pa kuti fye bacindame kano fye baingile ncito, balomfwa ububi pali ici.” Inyunshipepala ya ku Spain iya El País yatile: “Abanakashi ababomba balacucutika no kunaka sana ukucila abaume pantu nangu balaya ku ncito bafwile no kubomba imilimo ya pa ng’anda.”

Ifyo Abalume Bengafwa Abakashi Babo

Kwena umwanakashi Umwina Kristu afwile ukuisalila umwine nampo nga afwile ukwingile ncito nelyo iyo. Lelo, uwaupwa afwile ukulanshanya no mulume ilyo talaingile ncito no kumona nga kuti cawama ukwingile ncito nelyo iyo.—Amapinda 14:15.

Ni shani nga ca kutila imikalile yayafya sana ica kuti abaupana basalapo ukutila bonse babili balebomba? Nga cabe fyo, umulume uukonka ifyo Baibolo ilanda afwile ukucita ifilanda ili lembo ilitila: “Mwe balume, mu mikalile yenu mube na mano yasuma pa bakashi benu. Nangu abanakashi bantu abashakosa, mulebacindika, pantu pamo pene na imwe, nabo bene, bapokelelako ubupe bwa kwa Lesa ubwa mweo wa pe.” (1 Petro 3:7, The Bible in current Cibemba) Umulume alalanga ukuti alicindika umukashi wakwe nga ca kutila alebika amano ku mukashi wakwe no kumfwikisha ilyo alelondolola ifilemucusha. Kuti cawama nga aleafwako umukashi wakwe imilimo ya pa ng’anda. Afwile ukupashanya Yesu no kubombako imilimo pa ng’anda, te kumona kwati imilimo ya pa ng’anda ya panshi sana ica kutila ena tafwile na kubombako. (Yohane 13:12-15) Lelo akulamona ukuti ukubombako imilimo ya pa ng’anda ni nshila imo iya kulangilamo umukashi wakwe uubombesha ukuti alimutemwa. Umukashi akomfwa bwino sana.—Abena Efese 5:25, 28, 29.

Nomba nga ca kutila umulume no mukashi bonse bafwile ukwingile ncito, ninshi bafwile ukulayafwana imilimo ya pa ng’anda. Ne nyunshipepala ya ku Spain iya ABC yalilandilepo pali ici. Yalandile pa fyo akabungwe kamo akafwailishe pa mikalile ya ndupwa kasangile. Yatile icilenga ifyupo ifingi ukupwa sana mu Spain, ni co “abantu balisuula ukupepa kabili tabakwata mibele isuma.” E lyo kwaliba na fimbi fibili ifyo basangile. Batile “ni co abanakashi abengi balengile ncito e lyo kabili abaume tabafwako abakashi babo imilimo ya pa ng’anda.”

Umulimo Wacindama Uo Banyinefwe Abena Kristu Bakwata

Nangu ca kutila Yehova apeela abafyashi abaume umulimo wa kusambilisha abana, abanakashi Abena Kristu balishiba ukutila na bo bene balikwata umulimo wacindama  uwa kusakamana abana maka maka ilyo bali abaice. (Amapinda 1:8; Abena Efese 6:4) Pa kweba abena Israele ukuti balefunda abana babo Amafunde yakwe, Yehova aebele abafyashi bonse, abaume na banakashi. Alishibe ukutila pa kuti abafyashi bacite fyo palapita inshita kabili bafwile ukutekanya, maka maka ilyo abana bali abaice. E mulandu wine Lesa aebele abafyashi ukutila bafwile ukusambilisha abana babo ilyo bali pa ng’anda, ilyo bali mu nshila, e lyo na pa kulaala na pa kubuuka.—Amalango 6:4-7.

Icebo ca kwa Lesa cilalandapo sana pa fyo umulimo wa banyinefwe wacindama ne fyo wawama ilyo cifunda abana ukuti “wileka malango ya kwa noko.” (Amapinda 6:20) Kwena abanakashi abaupwa bafwile ukulanshanya na bena myabo ilyo tabalapeela abana amafunde. Na lyo line, nga fintu ilembo lyalanda, banyinefwe balikwata insambu ya kupeela abana amafunde. Kabili abana abakonka amafunde ya kwa Lesa ne misango isuma iyo banyinabo abapepa Lesa babafunda, balakula bwino. (Amapinda 6:21, 22) Ba Teresa abakwata abana babili abaume, balondolola ico bashaingilila incito. Batila: “Ukukusha abana no kubasambilisha ukubombela Lesa e mulimo ukalamba uo nakwata. Mfwaya ukubomba bwino sana uyu mulimo.”

Banyinefwe Abakushishe Bwino Abana Babo

Tatutwishika ukuti Imfumu ya Israele, Lemuele yalisangile ubusuma mu fyo banyina baisambilishe. Ifyebo fyacindama ifyo banyina bamwebele ku “kumulungika, NW” fyalilembwa na mu Cebo ca kwa Lesa. (Amapinda 31:1; 2 Timote 3:16) Ifyo banyina Lemuele balondolwele umwanakashi musuma kabili uwacincila ficili filafwa abaume ukusala bwino uwa kuupa. Ne fyo banyina bamusokele pa bulalelale e lyo no kunwesha umwangashi na ino nshita fyalicindama.—Amapinda 31:3-5, 10-31.

Mu nshita sha batumwa, umutumwa Paulo alitashishe sana ifyo Yunike asambilishe bwino umwana wakwe Timote. Apo umwina mwakwe talepepa Yehova, afwile alepepa imilungu ya baGriki. E ico Yunike alyafwile sana Timote ukucetekela “amalembo ya mushilo.” Ni lilali Yunike atendeke ukusambilisha Timote Amalembo? Icebo ca kwa Lesa citila atendeke ukumusambilisha ukufuma “ku bunya” e kutila ilyo Timote ali fye akacece. (2 Timote 1:5; 3:14, 15) Icitetekelo ca kwa Yunike ne fyo alecita, e lyo ne fyo alesambilisha umwana, fifwile e fyalengele Timote ukwisabomba bwino bumishonari ku ntanshi.—Abena Filipi 2:19-22.

Baibolo ilalanda na pali banyinefwe abalepokelela sana ababomfi ba kwa Lesa, icalengele ukutila abana babo baleba na bantu abo bengapashanya. Ku ca kumwenako, umwanakashi umwina Shunemu alepokelela kasesema Elisha mu ng’anda yakwe. Elisha alibuushishe no mwana wakwe umwaume uwafwile. (2 Ishamfumu 4:8-10, 32-37) Moneni ne fyacitile Maria nyina kwa Marko, kalemba wa Baibolo. Asuminishe abatumwa ba kubalilapo ukulalonganina mu ng’anda yakwe mu Yerusalemu. (Imilimo 12:12) Tatuletwishika ukutila Marko alesambililako ifingi ku batumwa na Bena Kristu bambi abalelonganina pa mwabo.

Kanshi cailanga fye ukutila Yehova alacindika abanakashi abafunda abana babo amafunde yakwe. Alibatemwa pa mulandu wa kuti bacishinka e lyo balabombesha pa ng’anda.—2 Samwele 22:26; Amapinda 14:1.

Umulimo Uulenga Banyinefwe Ukuba Sana ne Nsansa

Nga fintu twasambilila ku bantu abo Baibolo yalandapo, abana balakula bwino nga pali aba kubasakamana, aba kubafunda ifya kwa Lesa e lyo no kubika amano ku filebasakamika. Lelo uyu mulimo tawayanguka. Umulimo uo banyinefwe babomba pa ng’anda nalimo kuti waba uukalamba ukucila ne ncito ya pa muulu.

Lelo, kwena nga ca kutila banyinefwe bamona ukutila icingawama kwingile ncito ya  kubomba fye inshita inono, ninshi kuti cawama nga ca kutila tabalefwaya ukulashita ifintu ifya mutengo. Kabili umwanakashi tafwile ukubika amano ku bengalamuseka abashishibe ubusuma buli mu fyo alecita. Ifisuma ififumamo fyena fingi. Ba Paqui bakwata abana batatu, lelo baingila incito ya kubomba fye inshita inono. Batila: “Ndafwaya ukuba pa ng’anda ilyo abana babwela ku sukulu pa kuti nga bafika bakwata uwa kulanda na o.” Busuma nshi abana babo basangamo? Ba Paqui batila: “Ndabafwa nga ca kuti bakafundisha nababapeela ifya kulembela ku ng’anda, kabili nga paima ubwafya, ndabafwa ilyo line fye. Tulalanshanya sana pantu ndaba na bo inshita iikulu. Ndomfwa bwino sana ukuba na bana bandi ica kuti nalikeenepo no kwingile ncito ya kuwisha akasuba.”

Abena Kristu abengi balimona ukutila nga tabalepoosa inshita iikalamba sana ku ncito, ulupwa lwabo lonse lulamwenamo. Ba Cristina abo tulandilepo kale batile: “Ilyo nalekele incito, na mafya mu ng’anda yalicepeleko. Nalekwata inshita ya kulanshanya na bana bandi e lyo no kwafwa abena mwandi imilimo yalekanalekana. Natendeke ukumfwa bwino ukusambilisha abana bandi no kumona ifyo baleya-baleishiba ifintu.” Kwaliba na cimo ico ba Cristina bashalaba. Batile: “Umwana wandi uwa kubalilapo atendeke ukutankila ninshi ali ku balela abana abo twalelipila. Lelo uwa bubili ena nine namusambilishe ukwenda. Ubushiku atampile ukutankila, alefwaya ukuwa kabili nine namwikete. Ala nalitemenwe icipesha amano!”

Cimbi icingawama ukutontonkanyapo ca kutila indalama tashicepa na sana nga ca kutila banyinefwe baleka ukubombe ncito. Ba Cristina batile: “Pa ndalama nalefola, ishingi sana shalebomba fye ku kwendela. Ilyo twapendele indalama twalepoosa, twaishilesanga ukutila incito nalebomba tayalengele indalama twalekwata ukufula.”

Abaupana bamo basanga ukutila umukashi nga tengile ncito, ulupwa lulawama sana ukucila ne fyo lwingaba nga alebomba. Ba Paul, abalume baba Cristina batile: “Ndomfwa bwino ifi umukashi wandi aba fye pa ng’anda no kulasakamana abana besu babili. Ala twalenaka sana ilyo aleya ku ncito.” Bushe abana baba Paul na ba Cristina bomfwa shani ifi banyina bashiya ku ncito? Ba Paul batile: “Balamona ukuti tulabasakamana no kubacingilila ku fingabonaula ilyo bacili abaice.” Mulandu nshi ba Paul na ba Cristina bamwena ukuti calicindama ukuba na bana babo inshita iikalamba? Ba Paul bayaswike ukuti: “Nalishiba ukutila fwe bafyashi nga tatuleba na bana no kubafunda, abantu bambi e bakalabafunda.”

Nga fintu twamona, abaupana abene e bafwile ukumona icingawama ukucita. Kabili tapali uufwile ukubaseka pa co basalapo ukucita. (Abena Roma 14:4; 1 Abena Tesalonika 4:11) Na lyo line kuti cawama ukutontonkanyapo pa busuma bushaifulila ububapo nga ca kutila banyinefwe tabengile ncito ya kuwisha akasuba. Ba Teresa abo tulandilepo kale, pa kulekelesha batile fye: “Takwata icileta insansa ukucila pa kuba na bana no kubasambilisha ne mwine.”—Amalumbo 127:3.

[Icikope pe bula 31]

Abanakashi Abena Kristu balabomba umulimo uukalamba uwa kusambilisha abana babo