Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Ifipusho?

Bushe Lesa alemona shani abena Israele abalebukila ku ntanda?

Icitabo cimo icilondolola amashiwi citila ukubukila ku ntanda “kusambilila imyendele ya fyaba mu muulu, e kutila amapulaneti, akasuba, umweshi ne ntanda pa mulandu wa kutila ifi fintu filakuma imikalile ya bantu pano calo.” Cila mwaka lintu icalo cileshinguluka akasuba, ne ntanda na sho shilasela. Ukutula fye na kale, abantunse balalolekesha ukusela kwa fyaba mu muulu kabili bacetekela ukuti fyalikuma sana imikalile yabo pano calo.

Cimoneka kwati ukubukila ku ntanda kwatuntwike ku bena Babiloni, pantu balepepa intanda ne fipinda bushiku. Na bena Israele na bo bene batendeke ukulapepa intanda lintu bapondweke no kuleka imipepele ya cine. Pa nshita Imfumu ya baYuda Yoshia aleteka, ninshi ukupepa intanda kwaliseeka sana mu calo. Nomba Lesa alilondolwele bwino sana ifyo alemona abalepepa no kubukila ku ntanda. Mu Mafunde Lesa apeele abena Israele kale sana ukupitila muli Mose, Lesa alandile ukuti uwalepepa intanda ali no kwipaiwa.—Amalango 17:2-5.

Ilyo Imfumu Yoshia yatendeke ukuwamya imipepele ya baYuda, yalileseshe no musango wa kupeela amalambo ku “kasuba na ku mweshi na ku ntanda na ku fya mu muulu fyonse.” Ili lyashi lya mu Baibolo lilanda ukutila icalengele Imfumu ukucita ifi, ca kutila yalefwaya “ukukonka Yehova no kusunga amafunde.” (2 Ishamfumu 23:3-5) Kanshi na bantu abafwaya ukupepela Lesa “mu mupashi na mu cine” muno nshiku e fyo balingile ukucita.—Yohane 4:24.

Bushe “Abana Baume ba kwa Seu” abalumbulwa pa Imilimo 28:11 bali ni bani?

Ibuuku lya mu Baibolo ilya Imilimo lilalanda pa lwendo lwa mutumwa Paulo uwaleya ku Roma. Nomba aninine ubwato ukufuma pa Melita ukulola ku Puteoli kabili ku ntanshi ya ubu bwato balibashiileko imitwe ibili iya bantu e lyo ne filembo fya kuti “Abana Baume ba kwa Seu.” (Imilimo 28:11) Uyu musango wa kubomfya ifimpashanya fya Bana Baume ba kwa Seu waliseekele sana mu nshiku sha bena kale abale-enda pali bemba na pa mulundu.

Mu nshimi sha baGriki na bena Roma, batila Seu (uo baleita no kuti Jupita) no mukashi wakwe Leda balikwete bampundu abaume, Castor na Pollux. Aba “Bana Baume ba kwa Seu” baishibikwe ukuti balicenjele mu fintu ifingi, pamo nga ukwenda na maato pali bemba kabili balikwete amaka ya kwalula umwela na mabimbi. E ico abengi batendeke ukulabapepa ukutila ni balesa abalecingilila abale-enda pali bemba. Abale-enda na mato balebala bapeela amalambo kuli aba balesa e lyo babapapaata ukuti babacingilile ku mwela wabipa. Abengi bacetekele ukuti aba balesa bampundu balemoneka ku bantu kabili amaka bakwate yalemonekela ku mulilo uo baleita ati umwela wa Mutakatifu Elmo uwalebyasha nga kuli umwela wabipa.

Ukupepa Castor na Pollux kwalisekele sana mu baGriki na bena Roma, kabili umuntu umo alembele ukuti na mu citungu cimo ica Kurene ica ku North Africa na ko kwali abalepepa aba balesa. Ubwato balandapo mwi buuku lya Imilimo bwafumine lwa mupepi na ku Alexandria, umusumba waba mu Egupti.

[Icikope pe bula 9]

Icilibwe ca mu Babiloni apaba Imfumu Nazimaruttash ne ntanda

[Icikope pe bula 9]

Ikobili apaba “Abana Baume ba kwa Seu,” ilyo balebomfya mu 114 na mu 113 B.C.E.

[Abatumtuminishe Ukubofya Ifikope Fili pe bula 9]

Stela: Réunion des Musées Nationaux/Art Resource, NY; coin: Courtesy Classical Numismatic Group, Inc./cngcoins.com