Icintu Icacindama! Baibolo Ipya iya Amalembo ya Calo Cipya mu Cibemba

PA 15 August mu 2008, kwali icintu icacindama icacitike: Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya yalifumine mu Cibemba.

Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya nomba ya kulabomfiwa pamo na maBaibolo yambi ayo abantu batiina Lesa babomfya muno Zambia. Nomba cinshi bapilibwilile Baibolo na imbi mu Cibemba? Ni bani bapilibwile? Kabili kuti mwashininkisha shani ukuti Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya yalibilibulwa fye bwino?

Cinshi Kwabela AmaBaibolo Ayafula Ifi?

Kwaba amaBaibolo ayalekanalekana ayapilibulwa mu myaka ya nomba line. AmaBaibolo yamo ayapilibwilwe nomba line yalyafwa abantu ukukwata Icebo ca kwa Lesa mu lulimi lwabo. Lelo, kuli amaBaibolo na yambi ayalepilibulwa mu ndimi isha kuti amaBaibolo e ko yaba kale muli isho ndimi. Mulandu nshi? Icitabo citila So Many Versions?, icalembelwe na Sakae Kubo na Walter Specht, cilondolola ati: “Takuli Baibolo nangu imo iyo twingatila capwa takwakabe imbi iikapilibulwa bwino nge iyi. Tufwile ukutwalilila ukupilibula amaBaibolo pantu abantu nomba balesambilila sana pali Baibolo kabili no lulimi na lo lulaluka.”

Pali ino nshita, abantu balomfwikisha sana iciHebere, iciAramaic, ne ciGriki, indimi isho babomfeshe pa kulemba Baibolo. Kabili balisanga ifipapaatu fya kale sana apalembwa ifya mu Baibolo ifyalondolola bwino ukucila ifipapaatu ifyo bakapilibula ba Baibolo balebomfya kale. Kanshi pali ino nshita, Icebo ca kwa Lesa kuti capilibulwa bwino ukucila filya cali kale!

Ilyo icitabo ca The Atlantic Monthly, calelanda pa makwebo, catile: “Ubukwebo bwa maBaibolo bukwebo ubwenda bwino icine cine.” Limo ukufwaisha ukupilibula Baibolo iyo abantu abengi bengatemwa ukushita kulenga bakapilibula ukukanapilibula ifya cine.  Muli Baibolo imo iyo bapilibwile nomba line, balifumyamo ifiputulwa fimo ifyo abalepilibula bamwene ukuti abantu tabafibikako amano. E lyo bakapilibula ba Baibolo imbi balyalula amashiwi ayo bamona ati kuti yakalifya abantu ba muno nshiku. Bakapilibula ba iyi Baibolo, bafwaya ukusekesha abalwila insambu sha banamayo pa kwita Lesa ati “Shifwe kabili Nyinefwe.”

Ukufisa Ishina lya kwa Lesa

Cimo icabipa sana ico bakapilibula bacita cakuma ishina lya kwa Lesa, ilya kuti Yehova. (Bamo bapilibula ili ishina ati “Yahweh.”) Mu maBaibolo ya kale, ili ishina lya kwa Lesa balelilemba ne filembo fine ifya ciHebere YHWH nelyo JHVH. Ili ishina ilyaibela lilasangwa imiku nalimo 7,000 mu co bamo beta ati Icipingo ca Kale. (Ukufuma 3:15; Amalumbo 83:18) Kanshi Kabumba wesu afwaya ukuti abamupepa beshibe no kulabomfya ishina lyakwe!

Nomba kale sana, abaYuda balekele ukulumbula ishina lya kwa Lesa pa mulandu wa kutiina imipashi. Ilyo papitile imyaka, Abena Kristu nabo bene batendeke ukulatiina imipashi. (Linganyeniko Imilimo 20:29, 30; 1 Timote 4:1) Abengi abalepilibula Baibolo nga basanga apali ishina lya kwa Lesa, balelifumyapo no kupyanikapo ishiwi lya kuti “Shikulu.” Mu maBaibolo ayengi aya muno nshiku tamwaba ishina lya kwa Lesa. AmaBaibolo yamo aya nomba yalifumyamo ne shiwi lya kuti “ishina” pali Yohane 17:6, apo Yesu atile: “Nalenga ishina lyenu ukwishibikwa.” Muli Baibolo ya Ishiwi lya kwa Lesa—Icipangano Cipya bapilibula ici cikomo ati: “Nalikusokolola.”

Cinshi abantu bashatemenwe ishina lya kwa Lesa? Umfweni ifyo balandile mu citabo icitila Practical Papers for the Bible Translator. (Volume 43, number 4, 1992) Ici citabo calembelwe na ba United Bible Societies (UBS), abafwilisha sana ukupilibula Baibolo mu calo fye conse. Icipande cimo catile: “Apo YHWH lishina, icingawama ukucita ilyo lilepilibulwa, kulilemba ifyo lingomfwika bwino mu lulimi balelipilibwilamo.” Lelo muli ici cine cipande, batile: “Nomba kwena kwaliba amafya yamo.”

Bushe ayo “amafya” ya cine? Ici citabo citila abasambilila bamo batila: “Nga twaeba abantu [abashili Bena Kristu] pe shina pamo nga Yahweh, bena kuti bafulungana . . . , kuti balemona kwati ‘Yahweh” ni Lesa umbi umbi fye, nangu Lesa umupya nelyo uushaishibikwa, te ulya Lesa baishiba kale iyo.” Lelo, Baibolo ilalondolola bwino ukuti Yehova Lesa alipusana na tulesa tumbi uto abashili Bena Kristu bapepa!—Esaya 43:10-12; 44:8, 9.

Abasambilila bamo batila bakonka fye ificita bambi ilyo bapyanika ilumbo lya kuti “SHIKULU” pe shina lya kwa Lesa. Lelo Yesu atile tacawama nangu panono ukukonka intambi ishisaalula Lesa. (Mateo 15:6) E lyo kabili icimusango ca kupyanika ilumbo pe shina te fyo Baibolo itweba ukucita. Yesu Kristu alikwata amalumbo ayengi, pamo nga “Cebo ca kwa Lesa” e lyo na “Imfumu ya shamfumu.” (Ukusokolola 19:11-16) Bushe tufwile ukuleka ukubomfya ishina lya kuti Yesu no kulamwita ukubomfya aya malumbo?

Icipande cimbi muli ici citabo citila: “Tatufwile ukulemba ishina lya kwa Lesa ati ‘Yehova.’” Mulandu nshi? Ici citabo citila: “Pantu abasambilila batila ‘Yahweh’ e yumfwika nge fyo ishina lya kwa Lesa lyali mu ciHebere.” Lelo, na mashina yambi aya mu Baibolo pamo nga Yeremia, Esaya, na Yesu na yo yalembwa ifyapusana ne fyo yaba mu ciHebere (mu ciHebere baleyalemba ati Yir·meyahʹ, Yesha·yaʹhu, e lyo na Yehoh·shuʹa). Apo “Yehova” e nshila isuma iya kulembelamo ishina lya kwa Lesa, kabili ilyo abengi baishiba, abakaana ati te fyo lifwile ukuba baicusha fye. Kanshi icilenga abantu balekaana ukubomfya ishina lya kwa Lesa, te kutila  balisambilila sana iyo, ni co fye tabalitemwa kabili tabalifwaya.

Nomba tatulelanda pa fya kusambilila iyo. Ku ca kumwenako, uulandilako akabungwe ka UBS mu India alilanda pa fyacitika pa mulandu wa kufumya ishina lya kwa Lesa mu maBaibolo umo yali kale. Atile: “AbaHindu tabafwaya fye ilumbo lya kwa Lesa; bafwaya ukwishiba ishina lya kwa Lesa, kabili nga tabalishibe te kuti bafwaye ukulapepa uyo Lesa.” E lyo ifi fine fye e fyo caba kuli bonse abafwaya ukwishiba Lesa. Ukwishiba ishina lya kwa Lesa kwalicindama nga tulefwaya ukwishiba bwino ukuti e ko aba, kabili kuti twamwishiba bwino bwino. (Ukufuma 34:6, 7) E co Baibolo ilandila ukutila: “Onse uwalilila kwi shina lya kwa Yehova akapusuka.” (Abena Roma 10:13) Abapepa Lesa bafwile ukulabomfya ishina lyakwe!

Baibolo Iicindika Lesa

Kanshi mwandini caliweme nga nshi mu 1950 ilyo Baibolo ya ciNgeleshi iya New World Translation of the Christian Greek Scriptures yafumine umuku ya kubalilapo. Mu myaka 10 iyakonkelepo, ifiputulwa fya co bamo beta ati Icipangano ca Kale, nelyo Amalembo ya CiHebere, fyalefuma panono panono. Mu 1961 Baibolo yonse iya mu ciNgeleshi yalifumine. Icacindama ca kuti Baibolo ya New World Translation yalibikamo ishina Yehova monse umo lifwile ukuba mu Cipangano ca Kale, pamo lyabamo nalimo imiku 7,000. E lyo kabili balibweseshamo ne shina lya kwa Lesa imiku 237 mu co bamo beta ati Icipangano Cipya, nelyo Amalembo ya CiGriki.

Ukubweseshamo ili ishina kulacindika Lesa no kwafwilisha abantu ukumfwikisha bwino ifintu fimo. Natulangilile. AmaBaibolo ayengi yapilibula Mateo 22:44 ati: “Shikulu aebele Shikulu.” Bushe batini ni nani alandile aya mashiwi e lyo ale-eba nani? Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya yena yapilibula ici cikomo ati, “Yehova aebele Shikulu,” nga filya fine yaba pa Amalumbo 110:1. Ici kuti ca-afwa abalebelenga ukulekanya Yehova Lesa no Mwana wakwe.

Ni Bani Bapilibula iyi Baibolo?

Abapilibula Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya ni ba Watch Tower Bible and Tract Society, akabungwe ako Inte sha kwa Yehova babomfya. Pa myaka ukucila 100 nomba, aka kabungwe kalipulinta no kusabankanya amaBaibolo mu calo conse. Baibolo ya mu ciNgeleshi iya New World Translation of the Holy Scriptures yapilibwilwe ne bumba lya Bena Kristu ilyo beta ati New World Bible Translation Committee. Abali muli ili ibumba tabalefwaya ukulumbuka iyo, lelo balombele ukuti amashina yabo yekasokololwa nangu fye ni lintu bafwa.—Linganyeniko 1 Abena Korinti 10:31.

Nomba cinshi bainikile iyi Baibolo ati Amalembo ya Calo Cipya? Aya mashiwi yalanga ukucetekela kwa kuti abantunse “bali mupepi no kwingila mu calo cipya” ico batulaya pali 2 Petro 3:13. Nge fyo abapilibwile iyi Baibolo balembele, muli ino “nshita ilyo kuli ukwaluka ukufuma muli cino calo ca kale,” nacicindama sana ukuti amaBaibolo ayalepilibulwa yalelenga “icine casanguluka ica mu Cebo ca kwa Lesa” ukubalika.

Baibolo Iyapilibulwa Bwino

Kwali ukubombesha pa kuti bapilibule ifya cine. Abapilibwile iyi Baibolo mu ciNgeleshi balebomfya iciHebere, iciAramaic, ne ciGriki, ukubomfya ifyalembwa ifisuma ifyaliko ilya nshita. * Kabili balibikileko sana amano pa kuti bapilibule ukukonka filya fine fyali, lelo ukubomfya amashiwi ayo abantu bengomfwa muno nshiku.

Kanshi te kuti tupape ifi abasambilila  bamo batila Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya yalipilibulwa bwino nga nshi. Umo uwasambilila sana iciHebere mu Israel, Benjamini Kedar, mu 1989 atile: “Nga ndefwaya ukwishiba fimo pa ciHebere caba mu Baibolo nangu mu fitabo fye fimbi, ilingi mona muli Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya iya ciNgeleshi. Ici cilanenga ukushininkisha ukutila abapilibwile iyi Baibolo balyumfwikishe sana ifyo balebombelapo kabili balipilibwile bwino.”

Ukupilibula mu Ndimi Shimbi

Kanshi calilinga ukuti Inte sha kwa Yehova bapilibule Baibolo ya ciNgeleshi iya New World Translation mu ndimi shimbi. Pali ino nshita yalipilibulwa yonse mu ndimi shimo, e lyo muli shimbi yapilibulwa fye mu Malembo ya ciGriki. Yonse pamo yaba mu ndimi 67. Pa kwangushako uyu muli, ba Watch Tower Society balipangako inshila ya kupilibwilamo Baibolo ukubomfya amakompyuta. Balipanga ne cipani ico beta ati Translation Services, icaba ku Patterson, mu New York, ica kwafwilisha bakapilibula. Ibumba Litungulula ilya Nte sha kwa Yehova e bangalila abapilibula amaBaibolo ukubomfya akabungwe aketwa ati Writing Committee. Bushe uyu wine mulimo ubombwa shani?

Intanshi, balasala ibumba lya Bena Kristu baipeelesha aba kuti balepilibula. Ilingi line, bakapilibula nga balebombela pamo, balapilibula bwino ukucila nga balepilibula umo umo. (Linganyeniko Amapinda 11:14) Kabili abengi pali aba bakapilibula balibomba uyu mulimo wa kupilibula impapulo sha ba Nte pa myaka iingi. E lyo nomba ababa muli ili ibumba lya kupilibula Baibolo balabasambilisha bwino sana ifya kupilibula Baibolo e lyo ne fya kubomfya amaprogramu ayasuma aya pa kompyuta aya kubomfya pa kubomba uyu mulimo.

Aba bakapilibula babeba ukupilibula Baibolo (1) umwaba ifya cine, (2) ukulapilibula amashiwi yamo yamo mu nshila imo ine, (3) ukulakonka filya fine fili, na (4) ukupilibula ifyo abantu bonse bengomfwa. Bushe ciba shani pa kuti bacite ifi? Tontonkanyeni pali iyi Baibolo iyafumine nomba line. Intanshi bakapilibula balifwaile amashiwi aya kubomfya pa kupilibula amashiwi ya ciNgeleshi ayacindama aya mu Baibolo. Kwaliba programu ya pa kompyuta iya kwafwa bakapilibula ukwishiba amashiwi ya mu Baibolo ayapalana. E lyo ilalanga na mashiwi ya ciHebere ne ciGriki ayo babomfeshe pa kupilibula iciNgeleshi pa kuti kapilibula asambilila ifyo ayo mashiwi ya ciGriki yapilibwilwe mu fikomo fimbi. Fyonse ifi fyalyafwile sana ukusanga amashiwi ya Cibemba ayengalinga ukubomfya. Ilyo bakapilibula basuminishenye pali ayo mashiwi, balitendeke ukupilibula Baibolo, ukubomfya kompyuta ukubalanga amashiwi ya Cibemba ilyo balepilibula cila cikomo.

Nomba umulimo wa kupilibula te kufwaya fye amashiwi aya kubika pa mashiwi yali mu lulimi lumbi. Kwali ukubombesha pa kushininkisha ukuti amashiwi ya Cibemba ayo basala yalelondolola bwino icine ca mu Baibolo. Kabili balibikileko amano pa kuti Icibemba cileumfwika fye filya fine tucilanda. Nga mwabelenga iyi Baibolo kuti mwamona ukuti ca cine balibombeshe. Baibolo ya Cibemba iya Amalembo ya Calo Cipya yalyanguka ukubelenga kabili ilomfwika, kabili yaba filya fine Baibolo yali ilyo bailembele.

Tulemukoselesha ukuimwena mwe bene ifyo Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya yaba. Kuti mwalombako imo ku balemba ino magazini nangu ku cilonganino ca Nte sha kwa Yehova icabele mupepi no ko mwikala. Kuti mwaibelenga no kucetekela ukuti balipilibula bwino amashiwi ya kwa Lesa mu lulimi lwenu. Mwe bene fye mukasumina ukuti ifi iyi Baibolo iipya ifumine, cine cine icintu icacindama nacicitika mu mulimo wa kwa Lesa!

[Futunoti]

 Fimo Fimo Ifyaba Muli Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya

Ifilembo fikulu kabili filamoneka

Ifikomo fyaba mu ma Paragrafu: Ukucila cila cikomo ukuikwatila paragrafu, ifikomo fimo filakonkana fyapanga paragrafu imo. Ici kuti ca-afwa uulebelenga ukumfwikisha bwino ifyo alebelenga.

Utumashiwi twa pa muulu: Utu twaba pa muulu wa mabula, kabili tulafwilisha umuntu ukusanga bwangu amalyashi ya mu Baibolo ayo alefwaya.

Amalembo Ayapalana: Pa kati ke bula lyonse paliba amalembo mwingabelenga nga mulefwaya ukwishiba amalembo yambi ayalanda pa lyashi mulebelenga.

Icisontelelo: Kwaba iciputulwa lwa ku mpela ya iyi Baibolo icitwa ati “Icisontelelo ca Mashiwi Yali mu Baibolo.” Balibikako amashiwi yamo aya mu Baibolo na po yasangwa, no kulembapo amashiwi yamo ayaba pali ifyo fikomo.

Ifyebo Fyalundwako: Ifi fipande ifipi ifilanda pa masambililo yacindama aya mu Baibolo e lyo na malyashi yambi.