Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Ukulunda pa mwangashi, fya kunwa nshi fimbi ifikola ifyo balepanga mu nshita sha Baibolo?

▪ Ilingi line “umwangashi ne fya kunwa ifikola” bafilumbwila pamo mu Baibolo. (Amalango 14:26; Luka 1:15) Amashiwi ya kuti “ifya kunwa ifikola,” tayalola mu kuti aba kale balebomfya inshila nge shi babomfya lelo pa kupanga ubwalwa bwakalipisha, pantu inshila babomfya lelo shaishilebako pa numa. Ifya kunwa fikola tabalefipangila fye ku myangashi, amakunyu, ama-apele, na mapomegranate lelo balefipangila na ku buci.

Ishiwi lya ciHebere ilyo bapilibula ati “ifya kunwa ifikola” lyalipalana ne shiwi lya ciAkkadia ilyo babomfya nga balelanda pa bwalwa bwa mu Mesopotamia ubo bapangila kuli barle. Ubu bwalwa tabwalekola sana lelo umuntu nga abunwa sana bwalekola icipesha amano. (Amapinda 20:1) Mu nshiishi sha kale isha ku Egypt, balisangamo ifimpashanya fye bumba ifya fikuulwa ifyo balekumbilamo ubwalwa e lyo ne fikope fya bantu balekumba ubwalwa. Mu Babiloni, ubwalwa balebunwa fye lyonse mu masano na mu mayanda ya bapiina. AbaPelishiti na bo balenwa ubu bwine bwalwa balepangila kuli barle. Mu Palestine monse, abemba mu mushili pa kuti basangemo fimo balisanga inongo ishakwete ifya kusuushilako. Ishi nongo baleshibomfya ukusuushilako ubwalwa, pa kuti abalenwa belanwena kumo na mashi ya barle iyo balebomfya pa kukumba ubu bwalwa.

Mu nshita sha mutumwa Paulo, mulandu nshi ulwendo lwa pa menshi lwalebela ulwa busanso mu nshita shimo isha mwaka?

▪ Pa mulandu wa cimwela icikalamba icali pali bemba, umutumwa Paulo na bantu ali na bo mu bwato, balikokwele sana pali bemba, baleesha ukooba ubwato ukukonka ululamba lwa Asia Minor ukulola ku masamba. Baibolo isosa ukuti ilyo bafikile pa ncende imo, “ulwendo lwali ulwa busanso pantu ne nshita ya kuleka ukulya iya mu lusuba ninshi naipita kale.” Paulo aebele abantu ali na bo mu bwato ukuti nga batwalilila ulwendo, bali no kuba mu busanso ica kuti ‘ifipe ifingi fyali no konaika pamo no bwato ukubikako na bantu bene.’—Imilimo 27:4-10.

Inshita ya Kuleka Ukulya yalebako ku kupwa kwa September nelyo ku kutendeka kwa October. Bakensha ba mato abena Roma baishibe ukuti ukwenda pali bemba kwaleba bwino ukutendeka pa 27 May ukufika pa 14 September. Ukutendeka pa 14 September ukufika pa 11 November ukwenda pali bemba kwaleleta amasanso, e lyo nga kutendeka pa 11 November ukwisashinta pa 10 March amasanso yalecilanamo. Cimo icalelenga amasanso ca kuti imiceele yalealukaaluka, kabili icacitikile Paulo inshita imo cilashininkisha ukuti cine cine e fyo caleba. (Imilimo 27:13-44) Kwaleba icikuuku ca mwela icikalamba nga nshi ne mfula kabili ukooba ubwato kwaleyafya nga nshi. Akasuba takalemoneka ku mulandu na makumbi kabili mu nshita ya bushiku namo intanda tashalemoneka. Imfula na fubefube fyalelenga ukuti belamona ifingaleta amasanso pali bemba.

[Icikope pe bula 23]

Ifimpashanya fya mabotolo ya bwalwa ayo abena Egypt balebomfya

[Abatusuminishe]

Erich Lessing/Art Resource, NY

[Icikope pe bula 23]

Ubwato bwa bena Roma ubwalesenda ifipe C. 100-200 C.E.

[Abatusuminishe]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.