Bushe Mufwile Ukuba Aba Cishinka Lyonse Fye?

UMUNTU onse limo alaba ne cishinka; abengi nalimo baleshako ukuba ne cishinka ilingi. Nomba bantu banga mwaishiba abesha ukuba aba cishinka lyonse fye?

Muno nshiku, abantu abengi tababa ne cishinka mu fintu ifingi. Na lyo line, ifyo Lesa alanda pa kuba ne cishinka fyalishibikwa fye bwino bwino. Ica kumwenako, abantu abengi balishiba ifunde lyalenga 8 pa Mafunde Ikumi ilitila: “Wilaiba.” (Ukufuma 20:15) Lelo abengi batontonkanya ukuti limo caliba fye bwino ukwiba nelyo ukukanaba ne cishinka pa mulandu wa fyo umuntu alepitamo. Natulande pa fintu fitatu ifyo abengi batila umuntu nga aiba ninshi talufyenye.

Bushe Caliba fye Bwino Ukwiba pa Mulandu wa Bupiina?

Shimucindikwa umo umwina Roma atile: “Ubupiina e bulenga abantu ukucita ifyabipa.” Umupiina kuti atontonkanya ukuti caliba fye bwino ukwiba pantu mupiina. Na bambi kuti bamusuminisha ukuti caliba fye bwino. Inga Yesu ena alemona shani? Aleumfwila inkumbu abapiina. ‘Alebomfwila uluse.’ (Mateo 9:36) Na lyo line tatalile asuminisha ukwiba. Nomba cinshi umupiina engacita?

Lesa aliba no luse ku bantu abamumfwila ukufuma pa nshi ya mutima, kabili alabapaala ilyo bale-esha ukubombesha pa kusanga ifyo balekabila. (Amalumbo 37:25) Baibolo yalaya ukuti: “Yehova takaleke umulungami ukuba ne nsala, lelo akatandula ififwaisha ababifi.” (Amapinda 10:3) Bushe umuntu umupiina kuti asumina ukuti aya mashiwi ya cine? Ba Victorine balisumina ukuti ya cine.

Imikalile ya ba Victorine yalyafya pantu ni bamukamfwilwa kabili balikwata na bana basano abaya ku sukulu. Icalo bekalamo cipiina kabili te lingi ubuteko bubafwilisha. Ilingi line babombela mu cifulo ca kuti te kuti cafye ukwiba. Lelo ba Victorine tabeba, bashitisha fye mu musebo pa kuti basange umwa kuliila. Mulandu nshi batwalilila fye aba cishinka?

Batile: “Ica kubalilapo, nalicetekela ukuti Lesa wa cishinka kabili akaba ne cishinka kuli ine nga ca kutila ndemupashanya. Ica bubili ca kutila, nga ndi ne cishinka abana bandi nabo bakasambilila ukuba aba cishinka.”

Nomba imikalile yabo yaba shani? Batile: “Tulakwata ifya kulya, twalikwata ifya kufwala no mwa kwikala. Nomba limo tatukwata indalama, maka maka nga kwaisa ifya kupumikisha  ifilekabila indalama pamo ngo kulwala, nga caba ifi ndalomba abanandi ukuti bangafwilisheko. Lyonse balampeela ifyo ndekabila. Mulandu nshi? Pantu abanandi baleshiba ukuti nga naya mu kulomba ninshi cine cine nimpelelwa, te kufwaya fye ukubaliila.

“Abana na bo balesambilila ukuba ne cishinka. Tapapitile sana inshita ilyo umwina mupalamano wesu amwene indalama pe tebulo kabili anjipwishe nga ca kuti nshaletiina ukuti abana kuti basenda indalama. Tasumine ilyo namwebele ukuti abana bandi te kuti bebe. Ukwabula ine ukwishiba, aishilesha indalama mu ng’anda pa kuti amone nga ca kutila abana te kuti bebe. Ilyo aishile ubushiku bwakonkelepo, alipapile sana ukusanga indalama palya pene ashishile. Ukukwata abana aba cishinka kwaliwamapo ukucila ukukwata ifyuma ifingi.”

“Bonse Baleba”

Ukwiba pa ncito kwaliseeka nga nshi. Ici calenga abengi baletontonkanya ukuti, “Bonse baleba, nga ine cinshi nshingebila?” Nomba Baibolo itila: “Wilakonka icinabwingi ku fibi.” (Ukufuma 23:2) Ba Victoire balakonka uku kufunda. Bushe mwalifuma ifisuma ifili fyonse?

Ilyo ba Victoire bali ne myaka 19, baingile incito mu fakitari umo balepangila amafuta ya tuncindu. Tapakokwele, baishileishiba ukuti abanakashi 40 abo balebomba nabo, baleibila inseke sha tuncindu mu miseke yabo. Lyonse pa mpela ya mulungu, baleshitisha ishi nseke kabili indalama balepanga shalelingana na malipilo ya nshiku shitatu nangu shine. Ba Victoire batile: “Bonse fye baleiba. E ico balefwaya ukuti na ine ndeiba, lelo nalikeene, nalibebele ukuti te fyo naba. Balempumya kabili balenjeba ukuti nalepanya ishuko.

“Bushiku bumo ilyo twalefuma mu fakitari, ba maneja balishile mu kupumikisha. Batendeke ukupikita mu miseke yesu bonse kabili basangile ukuti nine fye nshaibile inseke. Bonse abaibile bali no kubatamfya incito nelyo ukubaleka ukubomba imilungu ibili ukwabula ukufola. Pa milungu ibili iyo aba banakashi babombele, balishininkishe ukuti nshapanishe ishuko nangu limo.”

“Ukutoola te Kwiba”

Bushe mumfwa shani nga mwatoola icintu ica mutengo? Abengi bamona fye ukuti ninshi cilya cintu cabo, kabili tabatontonkanyapo no kubwesesha umwine. Batontonkanya ukuti, “ukutoola te kwiba.” Bamo batila ukucite fi te kulufyanya, pantu ninshi umwine eshibe ukuti naciluba. Bambi batila te ncito yabo iya kutendeka ukufwaya umwine, pantu uyu mulimo uukalamba.

Inga Lesa ena alandapo shani? Amalango 22:1-3 yalanga ukuti umuntu nga atoola icintu cimo alingile ukucisunga ‘mpaka umwine akacifwaye. Kabili akamubweseshe.’ Nga ca kutila uwatoola fimo talandile, balemupeela umulandu wa kwiba. (Ukufuma 22:9) Bushe ifi fine e fyo caba na lelo? Ba Christine balishininkisha ukuti e fyo caba.

Ba Christine, e bakalamba pe sukulu limo ifi. Ubushiku bumo ubwa pali Citatu, balifolele indalama. Babuulile fye icipo ca ndalama no kucibika mu cola, kabili ifi e fyo abantu abekala ku West Africa bacita ilingi. Lyena baimike honda iya kubasendako, kabili e fyo baile na ku kulongana. Ilyo bafikile, ba Christine bapishishe ukuboko mu cola, no kubuulamo indalama sha kulipila namutekenya. Pa kufumya indalama mu cola, icipo ca ndalama caponene pa nshi, nomba tabaishibe pantu kwalifiitile.

Ilyo papitile inshita, umulumendo umo, ishina lyakwe Blaise uwali ne myaka 19 na o alishile ku kulongana kabili ali fye mweni kuli iyi ncende. Apangene no munankwe ukuti bakakumanine kulya kwine ku kulongana ukwaile na ba Christine. Ilyo afikile amwene icipo ca ndalama kabili alitoolele no kucibika mwi tumba. Lintu bapwishishe ukulongana, aebele umunankwe ukuti alitoolele fimo pa nse kabili  atile nga kwali uwalufishepo fimo kuti amutumina foni no kulondolola ifyo alufishe.

Ilyo ba Christine bafikile ku ng’anda, balipapile ukusanga ukuti indalama shabo shonse isho bafolele tamwali mu cola. Pa numa ya mulungu umo, baebeleko abanabo ba Josephine ukuti balilufishe indalama. Ba Josephine babebele ukuti umweni umo uo bali nankwe ku kulongana alitolelepo fimo. Ba Christine batumine Blaise foni no kumweba indalama balufishe. Ala balitemenwe ilyo Blaise abaleteele indalama shabo. Inga Blaise ena aumfwile shani? Alisungile ishi ndalama pa mulungu umo uutuntulu, lelo atile, “Nalisansamwike ilyo nabweseshe indalama ukucila ilyo naleshisunga.”

Umulandu Besesha na Maka Ukuba aba Cishinka Lyonse

Ba Victorine, ba Victoire, na Blaise bekala mu ncende shapusanapusana kabili tabaishibana. Lelo bonse ni Nte sha kwa Yehova, abakonka ifyo Baibolo ilanda ukuti tufwile ukuba aba cishinka. Balolela ukufikilishiwa kwa bulayo bwa kwa Lesa ubwe sonde lipya, ubwa kuti: “Tulelolela imyulu ipya ne sonde lipya ifyo Lesa alaya, umukaba ubulungami.” Bonse abakalaikala muli ici calo bakaba abalungami kabili aba cishinka.—2 Petro 3:13.

Ba Victorine balishiba ukuti imikalile yabo ikawama fye ilyo Lesa akawamya ifintu. Nangu bapiina, baliba na bucibusa busuma na Lesa, icintu ico indalama shishingashita. Abana babo ba cishinka kabili baliba ne mibele isuma. Lyonse pa Mulungu ‘balasekelela’ ilyo baleshimikila abantu pa busuma bwa kwa Lesa no kubalondolwela ifyo Lesa akapaala “bonse abalilila kuli ena mu cishinka” no kulinda “bonse abamutemwa.”—Amalumbo 145:7, 18, 20.

Umuya inshiku, ba Victoire balilekele ukubomba mu fakitari balepangila amafuta ya tuncindu. Batendeke ukushitisha pa maliketi ifya kulya beta ati garri (ifyo bapangila kuli kalundwe). Ukuba aba cishinka kwalengele ukuti abantu abengi abaleshita ifyo baleshitisha babatemwe. Na kuba, tapakokwele, batendeke ukubomfya inshita iikalamba mu kushimikila abantu ukuti ku ntanshi abantu bakekala mwi sonde umukaba fye abantu ba cishinka. Pa numa, ba Victoire balyupilwe kabili ino nshita babomba umulimo wa kushimikila imbila nsuma inshita yonse na bena mwabo.

Ba Christine balufiishe indalama shabo pa Ng’anda ya Bufumu iya Nte sha kwa Yehova. Bantu fye abanono abo Blaise aishibe abali pa kulongana, lelo alishibe ukuti bonse bali ba bwananyina, abesha na maka ukuba ne cishinka lyonse.

Bantu banga mwaishiba abesha na maka ukuba aba cishinka lyonse fye? Taleni elenganyeni ukuba pamo na bantu 50, 100, nelyo 200 bonse aba cishinka. Ifi fine e fyo ciba Inte sha kwa Yehova nga nabalongana pa Ng’anda ya Bufumu. Ala kuti cawama nga nshi nga ca kuti mwailelongana nabo pa kuti mwingabeshiba bwino!

[Amashiwi pe bula 12]

“Ukukwata abana aba cishinka kwaliwamapo ukucila ukukwata ifyuma ifingi.”—BA VICTORINE

[Akabokoshi pe bula 14]

Bushe Amapinda 6:30 Yalanga Ukuti Ukwiba Kwaliba fye Bwino?

Amapinda 6:30 yatila: “Umuntu uuli ne nsala nga aiba, abantu tabamusuula iyo.” Bushe aya mashiwi yalanga ukuti ukwiba kwaliba fye bwino? Awe nakalya. Ifyo ilembo lilandapo filanga ukuti Lesa amona uwibile ukuti nalufyanya kabili akamupingwilapo. Icikomo cakonkapo citila: “Lelo kwena nga aikatwa, pa co ebile ali no kulipililapo imiku cinelubali (7), e mu kuti ali no kufutilapo fyonse fye ifyo akwata.” (Amapinda 6:31, The Bible in Bemba iya mu 1983) Nangu ca kutila umupuupu uwibile pa mulandu wa nsala te kuti abipe sana nga ulya uwibile pa mulandu wa bukaitemwe nangu uucenene abo ebile nelyo ukubepaya, na lyo line afwile “ukufutilapo” nelyo ukulipila pa fyo ebile. Bonse abafwaya ukutemwikwa kuli Lesa tabafwile ukwiba nangu ifintu fyafye shani.