Bamukamfwilwa—Finshi Bakabila? Kuti Mwabafwa Shani?

Ba Jeanne bali mu ng’anda yabo iinono, baumfwa insala kabili bapekanya ifya kulya. Lintu balolesha pa tebulo, basanga ukuti babikilepo imbale shibili . . . awe e fyo batendeka no kuloosha. Pa mulandu wa kuti balibeleshe, ba Jeanne bacipekanya ifya kulya ifya bantu babili! Napapita imyaka ibili apo abena mwabo bafwila.

ABASHAFWILWAPO te kuti beshibe ifyo abafwilwa abena mwabo bakalipwa. Na kuba, palapita sana inshita pa kuti umuntu asumine ukuti umwina mwakwe uo atemenwe nga nshi alifwa. Ba Beryl, abali ne myaka 72, balifililwe ukusumina ilyo abena mwabo bafwile mu kupumikisha. Batile: “Nalemona kwati ndelota fye. Nalifililwe ukusumina ukuti tabakatale ababwela ku ng’anda na kabili.”

Abo baputula ukuulu nelyo ukuboko limo bomfwa kwati e ko kuli. E fyo ciba na ku baleloosha abena mwabo, limo nga bali mu cintubwingi balamona abena mwabo nelyo basanga ukuti balesosha abena mwabo!

Ilingi line balupwa ne fibusa tabeshiba ifya kucita umuntu batemwa nga afwilwa umwina mwakwe. Bushe mwalishibapo abafwilwa abena mwabo? Bushe kuti mwabafwa shani? Finshi mufwile ukwishiba pa kuti mwafwe bamukamfwilwa ilyo baleloosha? Bushe kuti mwa-afwa shani abaleloosha pa kuti mu kuya kwa nshita bakabe ne nsansa na kabili?

Ifyo Tushifwile Ukucita

Balupwa ne fibusa balasakamikwa nga ca kuti uo batemwa aleba sana no bulanda kabili nga papita fye inshita iinono ukutula apo abena mwakwe bafwila, kuti balamukoselesha ukuti aleke ukuloosha. Lelo ilyo uufwailisha pa fintu alanshenye na bamukamfwilwa 700, alembele ukuti: “Takwaba inshita mwingatila e yo umuntu afwile ukulekelapo ukuloosha.” E ico, mu nshita ya kulesha uufwililwe ukulila, mufwile ukumuleka aleloosha pa kuti ubulanda bulecepako.—Ukutendeka 37:34, 35; Yobo 10:1.

 Kwena kuti caba fye bwino ukwafwilisha ukupekanya ifikumine icililo, lelo tamulingile ukulatontonkanya ukuti ni mwe mufwile ukucita fyonse fye. Ba Paul, abali ne myaka 49, batile: “Nalitemenwe pantu abalengafwa balenjipusha ifya kucita pa kupekanya ifya cililo. Nalefwaya ukuti fyonse fyende bwino pa cililo ca mukashi wandi. Nalemona ukuti e cintu cacindama ico nali no kucita pa kulanga ukuti nalimutemenwe icine cine kabili nalimucindike.”

Kwena abengi balatemwa sana ukubafwa. Ba Eileen, abali ne myaka 68, batile: “Ukupekanya ifya cililo no kulembesha ifya kulembesha kwalinkosele pantu nalipelenganishiwe. Lelo, umwana wandi no mukashi wakwe balingafwile nga nshi.”

E lyo kabili mwilaumfwa umwenso wa kulanda pa ufwile. Ba Beryl, abo tulandilepo, batile: “Abanandi balingafwile sana. Lelo, abengi tabalefwaya ukulanda pa balume bandi, ba John. Cali fye kwati tabatalile ababa nako, kabili ici calenkalipa.” Nga papita inshita, abafwililwe kuti batemwa sana ukulanda pa bena mwabo. Bushe mulebukishako fimo pa fyo bali nelyo ifisuma fimo ifyo bacitilepo? Nga e fyo, mwilatiina ukushimikilako abena mwabo. Nga kuti batemwa ukumfwa, landeni ifyo mwatemenwe pali bena nelyo ifyo mubebukishishapo sana. Ukucite fi kuti kwalenga abafwililwe ukwishiba ukuti muleloosesha fye pamo nabo.—Abena Roma 12:15.

Ilyo mulebafwa, tamufwile ukulabapanda amano muli fyonse ifyo balefwaya ukucita. Kabili tamufwile ukulabapatikisha ukupingula bwangu ifya kucita. * Lelo, mufwile ukulailuka no kuipusha amuti, ‘Finshi ningacita pa kwafwa umunandi nelyo lupwa ilyo alepita muli ubu bwafya ubukalamba nga nshi?’

Ifyo Tufwile Ukucita

Nga kwaba icililo, uufwililwe alakabila sana  ukumwafwa. Bushe te kuti mumupekanishisheko ifya kulya, ukusungako balupwa abeshile mu kuloosha, nelyo ukuba pamo nankwe?

Na kabili mulingile ukwishiba ukuti ifyo abaume bacita pa kucefyako ubulanda no kutalalilwa filapusana ne fyo abanakashi bacita. Ku ca kumwenako, mu fyalo fimo ukucila pali hafu ya baume abafwilwa, balopa mu myeshi fye 18, lelo te fyo ciba ku banakashi. Mulandu nshi pabela ubupusano?

Ukupusanako ne fyo abengi batontonkanya, icilenga abaume ukuupa te kutila bafwaya fye uwa kubasakamana nelyo ukupanga icupo. Icilenga ca kuti, abaume abaupa bebako fye abakashi ifili ku mutima. E co umukashi nga afwa, balatalalilwa sana. Lelo, abanakashi ilingi line cilabangukila ukusanga abo bengebako ifili ku mutima nangu cingati limo tabatwalilila ukula-ampana ne fibusa fya balume. Ifi abaume baba e filenga ukuti nga bafwilwa baletontonkanya ukuti ukuupa na kabili e kwingalenga belatalalilwa, nangu cingati ukwangufyanya ukuupa ilingi kuti kwaleta amafya mu cupo. Kanshi abanakashi baleshiba ifya kushipikisha ukutalalilwa.

Nampo uufwililwe mwaume nelyo mwanakashi, finshi mwingacita pa kumwafwa ukucefyako ukutalalilwa? Ba Helen, abali ne myaka 49, batile: “Abengi balafwaya ukwafwa nomba tabaitendekelako. Ilingi basosa ukuti, ‘Nga pali ifyo ningamwafwako, kuti mwanjeba.’ Lelo, naletemwa nga banjeba fye ukuti, ‘Naya mu kushitako fimo. Bushe te kuti tuye bonse?’” Ba Paul, abo abakashi bafwile kuli kansa, balondolola umulandu baletemenwa nga ca kuti abanabo babeta ukuti baye nabo kumo. Batile: “Limo nalefwaya fye ukuba neka nelyo ukwikala tondolo. Lelo nga nayaishako na banandi, naleumfwa bwino; nshaletalalilwa sana. Nalemona ukuti abantu balensakamana, kabili ici calelenga ukuti nilaba sana no bulanda.” *

Ilyo Uufwililwe Akabila Sana Ukumusansamusha

Ba Helen basangile ukuti balekabila sana aba kubasansamusha ilyo balupwa lwabo abengi babwelelemo. Batile: “Ilyo icililo cacitika fye, balupwa balafwilisha sana, nomba icililo nga capwa, balabwelelamo ku mwabo. Nomba iwe ninshi e lyo cabipa.” Nga ca kuti ifibusa fya cine cine fyaishiba ukuti ifi e fyo  ciba, fikatwalilila ukutandalila no kwafwilisha uufwililwe.

Nalimo mukamfwilwa kuti akabila ukuba nankwe pa bushiku baupene no mwina mwakwe nelyo pa bushiku umwina mwakwe afwile. Ba Eileen, abo tulandilepo, batile umwana wabo umukalamba alabasansamusha pa bushiku ubo baupaninepo na bawishi. Balandile ukuti: “Cila mwaka ubushiku twaupaninepo nga bwafika, umwana wandi Kevin alansenda. Tulaliila pamo ica kulya.” Nga mwalikwata cibusa nangu lupwa uwafwilwa, kuti cawama ukulemba ishi nshiku. Lyena kuti mwapekanya ukuya nankwe pali ubu bushiku ilyo aba sana no bulanda nelyo kuti mwaeba bambi ukucite fyo.—Amapinda 17:17.

Bamo basanga ukuti abafwilwa abena mwabo kuti basansamusha bambi abafwilwa. Ba Annie, abo nomba papitile ne myaka 8 ukutula apo abena mwabo bafwila, balandile pa fyo bampana na mukamfwilwa umbi ukuti, “Ukushipa kwakwe kwalinkoseshe, kwalengele ukuti imbe uwashipa.”

Umuye nshiku, ilyo ubulanda bwa uufwililwe bwacepako, na o kuti aba na maka ya kusansamushako bambi. Bamukamfwilwa babili abo Baibolo yalandapo, Ruti na nafyala Naomi, balekoshanya. Ili lyashi lya mu Baibolo ilisuma nga nshi lyalondolola ifyo aba banakashi balesansamushanya icalengele no kuti bashipikishe ubulanda na mafya yabako umo nga afwilwa.—Ruti 1:15-17; 3:1; 4:14, 15.

Inshita ya Kuleka Ukuloosha

Pa kuba ne nsansa na kabili, uufwililwe alingile ukwesha na maka ukukanalatontonkanya sana pa fyo ifintu fyali ilyo abena mwakwe tabalafwa. Lelo afwile ukulatontonkanya pa fyo alingile ukulaikala pali nomba. Imfumu ya mano Solomone yalisumine ukuti kwaliba “inshita ya kulila.” Lelo yalandile no kuti kufwile ukuba ne “nshita ya kuundapa.”—Lukala Milandu 3:3, 4.

Ba Paul, abo tulandilepo, balilondolwele ifyo ca-afya ukuleka ukulatontonkanya pa fyo baleikala na bena mwabo. Batile: “Ine no mukashi wandi twali kwati tumuti tubili utwalekulila pamo utwapombana. Nomba ilyo umukashi wandi afwile, cali kwati batemapo kamo e lyo akashala kalamoneka fye cimbi cimbi. Tacali bwino ukushala neka.” Bamo tabafwaya ukuleka ukutontonkanya pa fyo baleikala ilyo bali na bena mwabo pantu bamona kwati nga baleka, cikaba kwati tabali ne cishinka kuli bena. Bambi balasakamikwa ukuti nga balasansamuka kuti caba kwati ni filya ciba umuntu nga apondokela umwina mwakwe, e co balakaana ukulatandalila incende shimo nelyo ukwishibana na bantu bambi. Bushe kuti mwa-afwa shani bamukamfwilwa ukuleka ukutontonkanya sana pa fyo baleikala na bena mwabo, no kutendeka ukutontonkanya pa fyo balingile ukulaikala pali nomba?

Ica ntanshi kukoselesha uufwililwe ukulalanda ifyo aleumfwa. Ba Herbert, abo papita imyaka 6 apo abakashi bafwila, batile: “Naletemwa sana nga ca kuti abantandalile baikala no kulakutika ilyo ndelanda ifyo naleumfwa pali iyo nshita. Ninjishiba ukuti limo tacalebangukila ukuba na ine, lelo naletasha ifyo balenangulukilako.” Ba Paul batile ifyalecita umunabo fyalebafika sana pa mutima pantu aleipusha ifyo baleumfwa. Basosele ukuti, “naletemwa ifyo alenakilila pa kunjipusha ifyo naleumfwa pali iyo nshita kabili ilingi line nalemweba ifyo naleumfwa.”—Amapinda 18:24.

Nga mukamfwilwa alelanda ifyo akalipwa, ifyo alanguluka, ne fyo omfwa ububi pa mfwa ya mwina mwakwe, kuti asuka asumina ukuti te ciloto fye lelo calicitika. Ica-afwile Imfumu Davidi ukukwata amaka ya ‘kwima’  no kusumina ukuti umwana wakwe alifwile, kweba Yehova Lesa, uo ifwe bonse twingacetekela, fyonse ifyali ku mutima wakwe.—2 Samwele 12:19-23.

Nangu cingati pa kubala cilafya, mu kuya kwa nshita uwafwilwa akabila ukutendeka ukulacita ifyo alecita kale pa kuti aleba ne nsansa. Bushe te kuti mubeteko pa kuti mucitile pamo ifintu fimo pamo nga, ukuya mu kushita ifintu nelyo ukuya muleololako amolu icungulo? Bushe te kuti mubepushe ukumwafwako imilimo imo? Ukucita ifi nako kuti kwalenga ukuti belaikala fye beka. Ku ca kumwenako, bushe te kuti mubepushe ukumusungilako abana nelyo ukubeba bamusambilishako ifya kwipika ifya kulya fimo? Bushe te kuti mubepushe ukumwafwako ukuwamya ing’anda? E lyo kabili kuti mulecitila pamo ifintu ifingabasansamusha. Ukucite fi kuti kwalenga balemona ukuti balicindama kuli bambi.

Nga ca kuti na kabili ayangukilwa ukulaba pamo na bambi, panono panono uwafwilwa kuti atendeka ukuba ne nsansa kabili kuti alatontonkanya na pa fintu fimbi ifya kucita. Ifi fine e fyo cali kuli ba Yonette, abafyashi abali ne myaka 44. Batile: “Ilyo nafwililwe, calinkosele ukutendeka ukulabomba imilimo iyo nalebomba kale! Caleafya ukubomba imilimo pa ng’anda, ukubomfya bwino indalama, no kusakamana abana batatu.” Lelo mu kuya kwa nshita, ba Yonette basukile baishiba ifya kucita ifi fyonse ne fya kulanshanya na bana. Kabili balimwene ifyo ukwafwiwa ne fibusa kwacindama.

“Ubumi Bwalicindama”

Pa kuti balupwa ne fibusa baleafwilisha bwino uufwililwe, tabakabila ukulaenekela ifyacilamo. Pa myeshi iingi, nelyo fye imyaka, pa nshita shimo uwafwilwa kuti asansamuka e lyo limbi kuti aba sana no bulanda. Ukwabula no kutwishika, “icikalipa mu mutima wakwe” cilakulisha.—1 Ishamfumu 8:38, 39.

Ni pali ishi nshita sha-afya epo uwafwilwa akabila sana ukumukoselesha pa kuti elaitalusha ku banankwe. Ukwafwa kwa musango yu kwalilenga bamukamfwilwa abengi ukukanalaitalusha kuli bambi. Ba Claude, abali ne myaka 60 kabili ababilisha imbila nsuma inshita yonse mu Africa, batile: “Ubumi bwalicindama, nangu fye ni pa numa ya kukalipwa nga nshi pa mulandu wa kufwilwa.”

Umuntu nga afwilwa umwina mwakwe, ifintu filaluka. Na lyo line, abatwalilila ukuba ne nsansa na pa numa ya kufwilwa balakwata ifingi ifya kusambilishako bambi.—Lukala Milandu 11:7, 8.

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 11]

Ifibusa fya cine cine fikatwalilila ukutandalila no kwafwilisha uufwililwe

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 12]

 Bushe Filamwafwa Ukulaibukisha Abena Mwenu Nelyo Filamulenga Ukuba Sana no Bulanda?

Ba Helen, abafwililwe abalume mu myaka ya nomba line batile: “Nalisungile ifintu ifingi ifyo abalume bandi balebomfya. Nasanga ukuti ilyo papita inshita, ifi fintu filalenga ndeibukisha inshita shisuma isho naleipakisha na bena. Nshalefwaya ukupeela icili conse ilyo fye abalume bandi bafwile pantu nga papita inshita ifyo tutontonkanya filaaluka.”

Lelo, ba Claude, abafwililwe abakashi imyaka ukucila pali isano iyapita bena batile: “Pa kwibukisha umukashi wandi, ine nshikabila ukulamona ifyo alebomfya. Imona kwati ukupeela fyonse ifyo alebomfya kwalingafwa ukushininkisha ukuti alifwa kabili kwalenga no kuti nilaba sana no bulanda.”

Ifya kumwenako fili pa muulu filelanga ukuti abafwililwe balapusana mu fyo basalapo ukucita ne fintu ifyalebomfya abena mwabo. E ico, ifibusa fisuma na balupwa tabafwile ukweba uufwililwe ifya kucita ne fintu ifyalebomfya umwina mwakwe.—Abena Galatia 6:2, 5.

[Ifikope pe bula 9]

Bushe kwaliba inshiku shimo mu mwaka isho uwafwilwa engatemwa sana ukuba na imwe?

[Icikope pe bula 9]

Mulebalaalikako

[Ifikope pe bula 10]

Nga namukwata imilimo nelyo mulefwaya ukwangalako, muleitako bamukamfwilwa