Lesa ‘Alacita Ifikalamba’—Icalengele Njishibe Ifi

Abashimika ili lyashi ni ba Maurice Raj

Ulupwa lwesu na bantu bambi abengi abafumine ku fyalo fimbi twalifulumwike pa kuti tupusuke ukwipayaulwa kwabipisha ukwaliko mu Nkondo ya Calo iya Bubili. Pa nshiku ishingi, twalepita fye mu mutengo, kabili ubushiku twalelaala mwi samba lya miti. Nali fye ne myaka 9. Nalipaapile ne cifulukutu mu numa, umwali ifintu fyandi fyonse. Ifi fine e fyo amafya yatendeke.

ICI cacitike mu 1942, ilyo kwali inkondo mu calo conse, kabili twalebutuka abashilika abena Japan abasanshile icalo ca Burma ico beta nomba ati Myanmar. Tapakokwele, abashilika balipokele ifishiba fya mafuta ifya mwi tauni lya Yenangyaung. Ilyo tushilafika ku mupaka wa calo ca India, abashilika abena Japan balitusangile no kutupatikisha ukubwelela uko twafumine.

Ilyo nali umwaice, twaleikala ku Yenangyaung, uko batata balebomba mu Burmah Oil Company. Ilyo abena Japan bapokele ifishiba fya mafuta ifya mu Yenangyaung, indeke sha nkondo isha bena Britain shatendeke ukupuulishapo amabomba ayengi nga nshi. Inshita imo, ilyo amabomba yalepuulika, ulupwa lwesu lwabeleme mu cibwendo pa nshiku shitatu. Mu kulekelesha, twabomfeshe ubwato no kubutukila ku Sale, itauni ilinono ilyaba pa mumana wa Ayeyarwady, nelyo Irrawaddy. E fyo twapuswike, kabili uku kwine e ko twaikele mpaka ne nkondo yapwa.

Amacushi Yalenga Nasambilila Icine

Umwaice wandi umwaume afyelwe mu 1945 ilyo Inkondo ya Calo iya Bubili yapwile. Batata balitemenwe nga nshi ukukwata umwana wa mu bukote. Lelo insansa shabo tashatwalilile, pantu pa numa fye ya myeshi itatu, umwaice wandi alifwile. Tapakokwele, batata nabo balifwile ku cikonko.

Pa kunsansamusha, abanandi balenjeba ukuti Lesa e wasendele batata no mwaice wandi ku muulu pa kuti abe nabo. Nalefuluka sana ukuba nabo! Twalepepa ku Katolika uko nasambilile amafundisho ya kubalilapo. Bansambilishe ukuti abapatili na ba sista nga bafwa, baya ku muulu, lelo abashala, babala bapita ku mutwala, uko bacula pa nshita inono pa kuti imembu shabo shisambwe. Apo nalefwaisha ukuba na batata no mwaice wandi, napangile ukuti mfwile ukuya ku seminario ya baKatolika iyalebela mu Maymyo, iyo nomba beta ati Pyin Oo Lwin, apaba amakilomita 210 ukufuma uko naleikala.

Pa kuti umuntu bamusuminishe ukuya ku seminario, alingile ukuba uwasambilila. Apo nafumine ku calo cimbi, nasambilile fye isukulu imyaka ibili. Lyena amasukulu yonse baliyesele ilyo kwali inkondo. Nangu ca kutila balishileisula amasukulu, bamayo tabakwete indalama sha kuntwalila ku sukulu pantu balesunga fwe bana babo batatu, e lyo na bana batatu aba baice babo abafwile. Kanshi tabakwete indalama sha kusambilishishamo fwe balumendo.

Umukalamba wandi umwaume alitendeke ukubomba, lelo ine nali fye ne myaka 13, kanshi nali nshilakula uwa kuti ndebomba. Batata mwaice, ba Manuel Nathan, baleikala mwi tauni lya Chauk, mupepi na ku Sale. Natontonkenye ukuti, ‘nga nafuma  pa ng’anda, kuti nayangushishako bamayo incito ya kulisha ulupwa.’ E ico naile ku Chauk mu kwikala na batata mwaice.

Nshaishibe ukuti batata mwaice balitendeke ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova, kabili baleshimikilako bambi ifyo balesambilila. Balenshimikilako fimo fimo, batampilepo ukunondolwela umwalola ipepo baKatolika beta ati Ipepo lya We Shifwe, ilitendeka na mashiwi ya kuti: “We Shifwe wa mu muulu, ishina lyobe licindikwe.”—Mateo 6:9, 10, Diocese of Mbala.

Batata mwaice balondolwele ukuti, “Lesa alikwata ishina, ni Yehova.” Lyena banangile ishina lya kwa Lesa muli Baibolo. Nalefwaya ukwishibilapo na fimbi. Lelo nshaishibishe ukubelenga, nangu fye ni mu citundu cesu iciTamil, kabili Baibolo ne fitabo filanda pali Baibolo ifyo bakwete fyali fya ciNgeleshi, ico nshaishibe sana. Nangu ca kutila nshasambilile sana, panono panono natampile ukwishiba ifyo Baibolo isambilisha. (Mateo 11:25, 26) Nailwike ukuti ifisumino ifingi ifyo bansambilishe te fya mu Baibolo. Naebele batata mwaice ukuti: “Tata, ici e cine!”

Ilyo nafikile imyaka 16, natendeke ukwebako bambi ifyo nasambilile. Pali iyi nshita, mu calo ca Myanmar mwali fye Inte sha kwa Yehova 77. Tapakokwele, ba Robert Kirk, ba mishonari ukufuma ku musumba ukalamba uwa Rangoon, uo nomba beta ati Yangon, balitandalile batata mwaice. Naebele ba Robert ukuti nali-ipeela kuli Yehova. E ico pa 24 December, mu 1949, nalibatishiwe mu mumana wa Ayeyarwady, ku kulanga ukuti nali-ipeele kuli Lesa.

Ukushipikisha Amafya

Pa numa, naile ku Mandalay, ku kufwaya incito. Ico nalefwaisha, kuba painiya, e fyo Inte sha kwa Yehova beta abashimikila sana imbila nsuma. Bushiku bumo ilyo naletamba umupila, naliponene pa nshi no kutendeka ukufulukuta. Nalilwele ubulwele bwa cipumputu kabili nabwelele kuli bamayo pa kuti balensakamana.

Ubu bulwele bwalincushishe pa myaka 8. Ilyo naumfwileko bwino, nalingile incito. Nangu ca kutila bamayo tabalefwaya ukuti ntendeke umulimo wa kushimikila sana imbila nsuma pa mulandu no bulwele bwandi, bushiku bumo nabebele ukuti: “Mfwile fye ukwamba ili line, Yehova akalansakamana!”

Mu 1957, nakuukile ku Yangon kabili nalitendeke bupainiya. Icampapwishe ca kutila, ubulwele bwandi tabwanjiketepo mpaka mu 2007, ilyo papitile imyaka 50. Nomba ndanwa umuti lyonse pa kuti bwilanjikata sana. Mu 1958, balinsontele ukuba painiya waibela, ukulabomba ama-awala 150 cila mweshi mu mulimo wa kushimikila.

Uko babalile ukuntuma ni ku mushi wa Kyonsha, apaba amakilomita 110, lwa ku kapinda ka ku kuso aka Yangon. Muli uyu mushi mwali bamo ababelengelepo impapulo shesu ishilanda pali Baibolo kabili balefwaya ukwishibilapo na fimbi. Ilyo ine na ba Robert twaileko, ibumba ilikalamba lyalilongene. Twalyaswike amepusho ayengi ayo batwipwishe, kabili twalibalangile ne fyo tulongana. Tapapoosele inshita, bamo balitendeke ukuya pamo na ifwe mu kushimikila. E fyo bantumine mu kubombela muli uyu wine mushi. Mu myeshi fye iinono, ibumba ilyali fye ilinono, lyalikulile no kupanga icilonganino icalekulilako fye. Fino tulelanda, muli uyu mushi mwaba baNte ukucila 150.

Pa numa, balinsontele ukulatandalila ifilonganino fya Nte sha kwa Yehova, e lyo na mabumba ya baNte abali mu ncende sha mutali ukushinguluka Myanmar. Nale-enda amakilomita ayengi nga nshi mu misebo ya lukungu ninshi ninina pa muulu wa fimbayambaya ifyalesenda ifipe  ifingi. Nale-enda intamfu iitali ukupita mu mitengo, naleabuka imimana yalekanalekana, kabili nalepita na mu mpili. Nangu ca kutila nshali uwakosa, nalimwene ukuti Yehova alimpeele amaka ya kutwalilila ukubomba umulimo.—Abena Filipi 4:13.

“Yehova Akakwafwa”

Mu 1962, banjitile mu kubombela pa maofeshi ya Nte sha kwa Yehova mu Yangon kabili ba Robert e bansambilishe ifya kubomba umulimo. Papitile fye inshita inono, ubuteko bwaebele bamishonari bonse ukufuma mu Myanmar, kabili mu milungu fye iinono bonse baliile. Nomba icampapwishe ca kutila nine bapeele umulimo wa kushala ndeangalila amaofeshi.

Nalelanguluka nati: ‘Bushe ine kuti nakumanisha ukubomba uyu mulimo? Nshasambilila, kabili nshatalabombapo uyu mulimo.’ Abakalamba abengi balishibe ukuti naleitwishika, kabili banjebele ati: “Maurice, wisakamana, Yehova akakwafwa. Kabili na ifwe tukalakutungilila.” Aya mashiwi yalinkoseshe sana! Pa numa ya myeshi iinono, nalembele lipoti pa fyo Inte sha kwa Yehova mu Myanmar shabombele umulimo wa kushimikila mu 1966 iyali no kuba muli 1967 Yearbook of Jehovah’s Witnesses. Kabili ifi fine e fyo nalecita pa myaka 38. Ifyalecitika ilingi fyalenanga ukuti cine cine Yehova e waletungulula imilimo twalebomba.

Ku ca kumwenako, inshita imo ku numa ilyo nalombele ku buteko ukunsuminisha ukusaina amapepala ya kunjishibisha ukuti ndi mwina Myanmar, banjebele ukulipila 450 kyats, * lelo nshakwete e co natampile ukulolela. Bushiku bumo ilyo nalepita mupepi na pa kampani nalebomba kale, uwali umukalamba wa ncito alimwene, kabili ambilikishe ati: “Ba Raj, iseni musende indalama shenu. Tamwapokele indalama sha penshoni ilyo mwalekele incito.” Ishi ndalama shali 450 kyats.

Ilyo nalefuma mu ofeshi, naletontonkanya pa fyo nali no kucita ne shi ndalama. Nomba apo shalingene ne ndalama shalefwaikwa pa kuti bampeele amapepala ya kunjishibisha ukuti ndi mwina Myanmar, namwene ukuti ni Yehova e wa-asuka ipepo lyandi. Kabili muli ifi napingwilepo ukucita mwalifumine ifisuma. Apo nomba nali umwina Myanmar, nali no kutwalilila ukwikala muli ici cine calo, ukuya uko ndefwaya, ukuorda impapulo, e lyo no kubomba imilimo imbi iyacindama iyakumine umulimo wa kushimikila.

Ukulongana kwa Citungu Ukwabelele ku Kapinda ka ku Kulyo

Ilyo calefika mu 1969, umulimo wa kushimikila walelunduluka sana mwi tauni lya Myitkyina, ilyaba ku kapinda ka ku kuso aka Myanmar. E ico twapingwilepo ukukwatila ukulongana kwa citungu muli ili line tauni. Lelo ubwafya ubukalamba twakwete bwa kupekanya ifyo baNte abaleikala ku kapinda ka ku kulyo aka Myanmar bali no kwenda pa kwisa mu kulongana. Twalipepele kuli Lesa, lyena twalombele aba mu kampani ka mashitima aka Myanmar Railways ukuti batusungileko amatolokoshi 6 aye shitima pa kuti e mo bamunyinefwe bakanine. Twalipapile sana ilyo batusuminishe.

Twalipekenye fyonse ifyalekabilwa pa kulongana kwa citungu. Pa bushiku twale-enekela bamunyinefwe ukwisa, twaliile ku citesheni mu kubakonkela mu nshita ya kasuba, kabili twale-enekela  ishitima ukwisa ne nshita ya 14:30 hrs. Ilyo twalelolela, uubomba pa citesheni atuletele telegramu apo balembele ukuti: “Natukulukulako amatolokoshi 6 ayo ba Watch Tower Society bali no kwendelamo.” Uyu mubomfi atile ishitima talyakwete amaka ya kutinta amatolokoshi ayengi pa kuninika ulupili.

Bushe cinshi twali no kucita? Ico twabalilepo ukutontonkanya kwalula inshiku sha kulongana kwa citungu. Nomba ici nga calolele mu kuti twali no kuya mu kulomba na kabili ku ba buteko pa kuti batusuminishe ukulongana kabili ici cali no kusenda imilungu! Ilyo twalepepa kuli Yehova, ishitima lyalifikile. Ala twalipapile icine cine, mu matolokoshi yonse 6 mwali fye baNte beka beka! Balemoneka fye aba nsansa. Ilyo twabepwishe icacitike, umo alondolwele ukuti, “Bacikulukulako amatolokoshi 6, lelo ayo bacifumyako abacininamo bantu bambi!”

Pa kati ka mwaka wa 1967 na 1971, baNte balifulileko, bafikile 600. Lyena mu 1978, amaofeshi ya Nte sha kwa Yehova bayakuushishe ku cikuulwa icakwete intunti shibili. Ilyo papitile imyaka 20, impendwa ya baNte yalicilile pali 2,500. Balikuulileko ifikuulwa na fimbi kabili pa 22 January, mu 2000, ba John E. Barr, ababa mwi Bumba Litungulula ilya Nte sha kwa Yehova bafumine ku United States ku kwisalanda ilyashi lya kupeela kuli Lesa icikuulwa ca ntunti shitatu e lyo ne ca kwikalamo abantu ico babomfya na ino ine nshita.

Ifyo Napaalwa

Ino nshita, ababombela pa maofeshi ya Nte sha kwa Yehova mu Yangon bali 52, kabili Inte sha kwa Yehova bali 3,500 mu filonganino 74 ukubikako na mabumba ayashilaba ifilonganino. Icisuma cimo icacitike ca kuti mu 1969, bamayo balisangwike Inte ya kwa Yehova ilyo bashilafwa.

Mu ma 1960, Doris Ba Aye, painiya, balimwitile mu kubomba umulimo wa kupilibula impapulo pa maofeshi ya mu Myanmar. Ku kutendeka kwa mwaka wa 1959, Doris alisangilwe kwi Sukulu lya Gileadi ilyalenga 32, uko basambilisha Inte sha kwa Yehova ukuba bamishonari. Nalimutemenwe pantu ali uwayemba, uwasansamuka, kabili alitemenwe Yehova nga nshi. Mu 1970, twalyupene kabili ukufika na lelo, twalitemwana nga nshi kabili twalitemwa na Yehova icine cine.

Ukucila pa myaka 60, nalimona ifyo Lesa atungilila umulimo wa kushimikila muli cino calo. Cine cine, mukalamba kabili alilinga ukumulumbanya. Nali-imwena ne mwine ukuti ‘alacita ifikalamba.’—Amalumbo 106:21.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 27]

Ninshi ndeshimikila mu Rangoon, mu Burma mu 1957

[Icikope pe bula 28]

Ndeya ku kulongana kwa citungu ukwali ku Kalemyo, mu Burma ku kupwa kwa ba 1970

[Icikope pe bula 29]

Umusambo wesu uupya uo balundileko mu 2000

[Icikope pe bula 29]

Ndi na Doris

[Icikope pe bula 29]

Tuleshimikila ku ng’anda ne ng’anda