Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe abantu abaleikala mu Israele kale balecita shani pa kuti balekwata amenshi ifi imfula iloka fye imyeshi iinono?

Mu Israele, imfula iloka pa kati ka mweshi wa October na April, kabili limo ilalenga kwaba no tumana mainsa. Lelo mu lusuba, utumana mainsa utwingi tulakama, kabili limo palapita imyeshi iingi ukwabula imfula ukuloka. Bushe kale abantu mu Israele balecita shani pa kuti balekwata amenshi?

Pa kuti balekwata amenshi, baleimba imifoolo mu mbali ya mpili pa kuti imfula nga ileloka amenshi yaleya mu fishima ifyo baleimba. Imitenge ya mayanda baleipanga iyasuluka pa kuti imfula nga ileloka, amenshi yaleya mu mifoolo. Indupwa ishingi shali-ikwatile ifishima umo baletapa amenshi ya kunwa.—2 Ishamfumu 18:31; Yeremia 6:7.

Abena Israele balikwete no tumfukumfuku twa menshi. Mu ncende sha mpili, amenshi ya mfula yalengila pa nshi mpaka yafika pa mabwe apakosa, e lyo yayafumina apali utumfukumfuku twa menshi. Cimoneka kwati ilingi line, imishi baleikuulila mupepi no tumfukumfuku twa menshi (mu ciHebere, en), e mulandu wine kwabelele ne fifulo pamo nga Ene-shemeshe, Ene-rogele, na Ene-gedi. (Yoshua 15:7, 62) Mu Yerusalemu, balimbile umufoolo mu mabwe uwa kuleta amenshi mu musumba.—2 Ishamfumu 20:20.

Ukushali utumfukumfuku twa menshi, baleimba fye icishima (mu ciHebere, beʼerʹ), nge co baimbile mu Beere-sheba. (Ukutendeka 26:32, 33) Kalemba umo uwe shina lya André Chouraqui, atile: “Inshila [abena Israele] balebomfya pa kuti bakwate amenshi shaliweme sana kabili na lelo line abantu kuti bashibomfya.”

Bushe ing’anda Abramu (Abrahamu) aleikalamo ifwile yakuulilwe shani?

Abramu no mukashi wakwe baleikala mu musumba uukankala uwa Uri, uwa bena Kaldi. Lelo Lesa abebele ukufuma muli uyu musumba kabili bayambile ukwikala mu matenti. (Ukutendeka 11:31; 13:12) Tontonkanyeni ifyo baipeeleshe pa kuti bacite ifyo Lesa abebele.

Pa kati ka mwaka wa 1922 na 1934, umuntu umo uwe shina lya Leonard Woolley, uwimba ifya mu mushili, alisangile apabelele umusumba wa Uri, mu calo beta ino nshita ati Iraq. Pa fikuulwa ifyo asangile, pali amayanda 73 ayakuulilwe ne njelwa. Imiputule iingi iya aya mayanda, baikuulile ukushinguluka ulubansa ulo bakuulilepo na mabwe ayapapaatala. Pa kati ka lubansa pali apasuluka pa kuti amenshi ya fiko e po yalefumina. Mu mayanda ayakalamba mwaleba imiputule ya beni kabili yaleikwatila ne cimbusu. Imiputule imbi iyali pa nshi, yalikwete no mwa kwipikila, apa kukosesha umulilo, no mwa kusendama abasha. Abene ba mayanda baleikala pa muulu, kabili pa kuyapo balebomfya amatabo. Pa muulu pali icapala ulukungu ico bapangiile ne mbao kabili e pabelele iminshi ya kuya mu miputule iyali pa muulu.

Woolley alembele ati: “Amayanda . . . , ayapentwa bwino ne mpemba, ayakwata ulubansa ulo bakuulililapo na mabwe, ne mifoolo ya kupitamo amenshi, . . . ayakwata imiputule 12 nelyo ukucilapo, ninshi mayanda ya bakankaala. Abaleikala muli aya mayanda . . . bantu abakwete ulupiya, amatuuka, bashimakwebo, bakalemba, na bambipo.”

[Icikope pe bula 19]

Icishima, Horvot Mezada, mu Israele

[Abatusuminishe]

© Masada National Park, Israel Nature and Parks Authority

[Icikope pe bula 19]

Icikope ca ng’anda balekuula pa nshita ABrahamu ali pa calo

[Abatusuminishe]

© Drawing: A. S. Whitburn