“Icalo Umwaba Umukaka no Buci”

ILYO Yehova Lesa alubwile abena Israele mu Egupti, abalaile ukuti ali no kubatwala ku “calo icisuma kabili icapabuka, icalo umwaba umukaka no buci.”—Ukufuma 3:8.

Ilyo abena Israele bali mu Calo ca Bulayo, balitekele ing’ombe, impaanga, ne mbushi, kanshi balekwata umukaka uwingi. Inga ubuci, bushe ni kwi balefumya? Bamo batila ubu tabwali buci bwa cine cine, lelo fya kunwa fye ifyalowa ifyo balepanga ku fisabo fya tuncindu, imikunyu, nelyo imyangashi. Kabili imiku iingi iyo Baibolo ilanda pa buci, ilanda pa buci bwa mu mpanga, te pa fya kunwa fyalowa ifyo balepanga ku fisabo. (Abapingushi 14:8, 9; 1 Samwele 14:27; Mateo 3:1, 4) Bushe ca cine mu calo ‘mwali’ ubuci no mukaka?

Ifyo bashulile nomba line mu calo ca Israel filanga ukuti ubuci e mo bwali. Profesa (Amihai) Mazar uwa pa Hebrew University alandile pa fyo basangile ukuti: “Ifi e filunda fya kutekamo inshimu ifya kale sana ifyo basanga mu fyalo fya ku Kabanga. Balefibomfya mu myaka ya ba 900 B.C.E. na ku kutendeka kwa ba 800 B.C.E.”

Abashula ifya mu mushili basangile ifilunda fya kutekamo inshimu ukucila pali 30, ifyo batantika mu milaini itatu, kabili baletunganya ukuti pali iyi ncende pali ifilunda nalimo mupepi na 100. Ilyo abashula bamwene mu kati ka filunda balisangile inshimu ishafwila mu kati ne fipeepe fya buci. Abasoma batunganya ukuti “muli ifi filunda balefumyamo ubuci ubwingi nga nshi cila mwaka.”

Kale sana, ubuci bwali fya kulya ifisuma, kabili ifipeepe fya buci balefibomfya mu fikuulwa umo balesungulwila ifyela no mo balepangila impapa. E lyo kabili balesungulula ifipeepe no kufumyako ipula ilyo baleshinga pa fipampa fya mbao ifya kulembapo, kabili nga balefwaya ukulembapo ifyebo fimbi, balelisungulula. Finshi abashula ifya mu mushili balandapo pali ifi basanga?

Batila: “Nangu ca kutila Baibolo tayalandapo ukuti abena Israele baleteka inshimu pali ilya nshita, ifilunda basanga mu Tel Rehov filanga ukuti pa nshita bakuulile Itempele lya Kubalilapo [ilya kwa Solomone] ninshi abena Israele balateka sana inshimu, ukupanda ubuci, no kufumyako ubupula. Kanshi ishiwi lyaba mu Baibolo ilya kuti ‘ubuci’ lilosha ku buci bwa nshimu.”

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 15]

Institute of Archaeology/Hebrew University © Tel Rehov Excavations