Pashanyeni Icitetekelo Cabo

Alilandiileko Abantu ba kwa Lesa

ESTERE alishipile pa kuti engile mu lubansa lwe sano lya mu Shushani. Ili isano baliliyemfeshe nga nshi, ku cibumba bakuulileko imboo ne nkalamo isho bapentele amalangi yalekanalekana, kabili balengeleko na bantu abalepoosa imifwi. Ku nceshi kwali ne fimpashanya ifyalemoneka bwino sana. Ili sano lyali apasansama mupepi no lupili lwa Zagros, apaleba imfula yabuuta, kabili lyali mupepi no mumana wa Choaspes. Tacayangwike ukuya kuli ili isano, pantu ukumona fye ifyo lyapangilwe ne fyaliko, bonse abaleyako baleishiba ukuti umwine we sano uwaleilumba ukuti “imfumu nkalamba,” alikwete sana amaka. Uyu wine e o Estere aleya mu kumona, na kuba e wali umulume wakwe.

Uyu umulume wa kwa Estere, Ahasuerusi alipusene sana ku fyo abaume abaYuda balingile ukuba! * Talepashanya abantu pamo nga Abrahamu, uwali uwaicefya no kumfwila ifyo Lesa amwebele ukuti omfwe ku mukashi wakwe, Sara. (Ukutendeka 21:12) Imfumu Ahasuerusi tayaishibepo nangu cimo pali Yehova, Lesa uo Estere alepepa na pa Mafunde yakwe, kabili nga yalishibepo fimo ninshi finono sana. Iyi mfumu yaishibe fye amafunde ya bena Persia, ukubikako ne funde ilyakenye ifyo Estere alefwaya ukucita. Lifunde nshi ili line? Ifunde lyatile umuntu onse uwaya kwi sano ukwabula ukumwita ku mfumu afwile ukwipaiwa. Estere tabamwitile, lelo aliile mu kumona imfumu. Ilyo alepalamina mu lubansa lwe sano umo imfumu ingamumona apo ikele, afwile aletontonkanya ukuti aleitwala fye ku mfwa.—Estere 4:11; 5:1.

Mulandu nshi Estere aibikile mu kapoosa mweo? Kabili finshi twingasambilila kuli uyu mwanakashi wa citetekelo? Intanshi, natumone ifyo cali pa kuti Estere abe namfumu mu Persia.

Aali “Umusuma mu Kumoneka”

Estere ali mwana wa nshiwa. Baibolo tayalandapo pa bafyashi bakwe abamwinike ishina lya kuti Hadasa, ishiwi lya ciHebere ilipilibula ukuti “umuhadasi,” iluba ilisuma ilibalula amaluba yabuuta. Ilyo abafyashi ba kwa Estere bafwile, lupwa lwakwe umo uwali ne cikuuku, Mordekai, alimusendele. Bawishi ba kwa Mordekai na bawishi ba kwa Estere bali ni bamunyina, kabili Mordekai ali mukalamba sana pali Estere. Mordekai alesunga Estere ngo mwana fye wa kuifyalila.—Estere 2:5-7, 15.

Mordekai na Estere bali baYuda abasha kabili baleikala muli ulya musumba ukalamba uwa buteko bwa Persia. Abantu ba muli uyu musumba balibapatile pa mulandu wa mipepele yabo e lyo na Mafunde balekonka. Ukwabula no kutwishika, bucibusa pali Estere na Mordekai bwalekoselako pa mulandu wa kutila alemusambilisha pali Yehova, Lesa uwa nkumbu uwapuswishe abantu bakwe pa miku iingi, kabili ali no kubapususha na kabili. (Ubwina Lebi 26:44, 45) Estere na Mordekai balitemwanene nga nshi kabili bali ne cishinka kuli umo no munankwe.

Mordekai afwile alikwete icifulo icikalamba mwi sano lya mu Shushani, lyonse aleikala pa  mpongolo pamo na babomfi bambi aba mfumu. (Estere 2:19, 21; 3:3) Baibolo tayatweba ifyo Estere alecita ilyo alekula, lelo kuti twatila alesunga bwino Mordekai no kusakamana ing’anda iinono iyo baleikalamo iyabelele mu musumba umwaleikala abapiina, bushilya bwa mumana. Estere afwile alitemenwe ukuya ku maliketi mu Shushani uko bashimakwebo baleshitisha ifibeekobeeko ifyo balepangila na golde, silfere, e lyo ne fintu fimbi. Estere taletontonkanyapo no kuti kasuba kamo akakwata ifyuma fya musango yu; taishibe ifyo ifintu fyali no kuba ku ntanshi.

Namfumu Bamupyana

Bushiku bumo, mu Shushani mwali amang’umfung’umfu ya kutila mu ng’anda ya mfumu mwali ubwafya. Ilyo kwali umutebeto uukalamba uo Ahasuerusi apekanishishe ababomfi bakwe ukwali ifya kulya ifisuma no mwangashi, imfumu yaitile namfumu Bashti uwali uwayemba. Pali iyi nshita namfumu Bashti na o ali no mutebeto na banakashi banankwe. Bashti alikeene ukuya ilyo imfumu yamwitile. Ifyo Bashti acitile fyaliseebenye imfumu kabili yalifulilwe nga nshi, e co yaipwishe impanda mano sha iko pa fyo ingacita kuli Bashti. Cinshi cacitike? Imfumu yalimufumishe pali bunamfumu, kabili ababomfi ba mfumu batendeke ukufwaya abakashana banacisungu abasuma mu kumoneka mu fitungu fyonse; pali aba e po imfumu yali no kusala namfumu uwa kupyana Bashti.—Estere 1:1–2:4.

Kuti twaelenganya ifyo Mordekai aleumfwa bwino nga alolesha ifyo Estere akulile ne fyo ayembele. Nga amulolesha, afwile aleumfwa icilumba lelo pa nshita imo ine alesakamikwa. Baibolo itila: “Umukashana aali uwayemba kabili umusuma mu kumoneka.” (Estere 2:7) Ukuyemba kwaliwama, lelo umuntu uwayemba alingile ukuicefya no kuba na mano. Nga te ifyo, ukuyemba kwakwe kuti kwamulenga ukuba na matutumuko, icilumba e lyo ne mibele imbi iyabipa. (Amapinda 11:22) Bushe tamulesumina ukuti ica musango yu cilacitika? Bushe filya Estere ali uwayemba fyali no kumulenga ukuba uwaicefya nelyo uwa matutumuko? Ifyali no kucitika ku ntanshi e fyali no kulanga.

Ababomfi ba mfumu balisangile Estere. Bamubikile pa bakashana na bambi abo basangile, balimusendele ukumufumya pa ng’anda ya kwa Mordekai no kumutwala kwi sano ilyali bushilya bwa mumana. (Estere 2:8) Cifwile calikosele sana pa kuti Estere na Mordekai balekane, pantu bali kwati ni wishi no mwana. Mordekai talefwaya Estere ukuupwa ku muntu uushalepepa Yehova, nelyo fye ni ku mfumu, lelo takwete amaka ya kucitapo icili conse. Ilyo Estere bashilamusenda, afwile alikutikishe ilyo Mordekai alemupanda amano! Ilyo balemutwala kwi sano ku Shushani, fingi afwile aletontonkanyapo. Bushe ifintu fyali no kuba shani?

“Abantu Bonse Abalemona Estere Balemutemwa”

Ifyo Estere asangile uko bamutwele fyalipusene sana ne fyo aleikala. Ali pa “bakashana  abengi” abo bafumishe mu fyalo fyalekanalekana ifyaletekwa na bena Persia. Intambi shabo, imitundu, ne mibele fifwile fyalipusene sana. Uwaleangalila aba bakashana bonse ni Hegee, kabili bali no kulabasuba amafuta ayasuma nga nshi kabili ayanunkila aya kubayemfya, pa mwaka uutuntulu. (Estere 2:8, 12) Imikalile ya musango yu nalimo yalengele abakashana ukupoosa fye amano ku kuiyemfya, ku kucimfyanya, e lyo no kubalenga ukuba ne cilumba. Bushe cali shani kuli Estere?

Takwali umuntu nangu umo uwalesakamikwa sana pali Estere nga Mordekai. Baibolo itila, cila bushiku, Mordekai alepitila mupepi ne ng’anda ya banakashi pa kuti eshibe ifyo Estere ali. (Estere 2:11) Mordekai afwile aleumfwa icilumba ilyo balemwebako fimo pa fyo Estere ali, nalimo abalemweba babomfi abalebombela mu ng’anda ya banakashi. Mulandu nshi?

Hegee aishiletemwa sana Estere ica kuti aishileba ne cikuuku kuli ena no kumupeela abakashana 7 aba kumubombela kabili amupeele incende iyawamisha mu ng’anda ya banakashi. Baibolo ilanda no kuti: “Awe abantu bonse abalemona Estere balemutemwa.” (Estere 2:9, 15) Bushe kuyemba fye kwa kwa Estere e kwalengele abantu bonse ukumutemwa? Iyo, kwali na fimbi ifyalengele.

Ku ca kumwenako, tubelenga ukuti: “Estere talandilepo nangu cimo pa bantu bakwe nelyo pali balupwa lwakwe, pantu Mordekai amukonkomeshe ukukanalanda.” (Estere 2:10) Mordekai akonkomeshe Estere ukukanalanda ukuti ali muYuda; ukwabula no kutwishika alishibe ukuti aba mu bufumu bwa Persia balipatile abaYuda. Ala alitemenwe nga nshi ukwishiba ukuti nangu ca kutila Estere ali kumbi, alitwalilile ukuba uwa mano ne cumfwila!

Na muno nshiku mwine, abacaice kuti balenga umutima wa bafyashi babo nelyo ababasunga ukusekelela. Na lintu bashili na bafyashi babo, lelo bali na bantu abawelewele, aba misango yabipa, nelyo abankalwe, kuti bakaana ukucitako ifyo balecita no kutwalilila ukukonka amafunde ya kwa Lesa ayo baishiba ukuti yalilungama. Nga balecita ifi, ninshi balelenga umutima wa kwa Shifwe wa ku muulu ukusekelela, nga filya fine Estere acitile.—Amapinda 27:11.

Ilyo inshita yafikile iya kuti Estere aye ku mfumu, balimupeele insambu sha kuisalila ifya kufwala ne fintu fimbi fya kuiyemfeshako, nalimo ifyali no kulenga ukuti ayembe sana. Lelo Estere  talombele nangu cimo ukucila pa fyo bamupeele kuli Hegee. (Estere 2:15) Afwile alishibe ukuti ukuyemba fye kweka takwali no kulenga imfumu ukumutemwa; lelo ukuicefya e kwali ukwacindama nga nshi pantu abengi te fyo bali. Bushe ifyo aletontonkanya fyali fye bwino?

Baibolo ilanda ukuti: “Kabili imfumu yatemenwe Estere ukucila abanakashi bambi, ica kuti e o yalatembatemba no kuba ne cikuuku kuli ena ukucila banacisungu bambi. Na yo yamufwikile ica kufimba ku mutwe ica bufumu no kumucita namfumu ukupyana pali Bashti.” (Estere 2:17) Cifwile calikosele sana kuli uyu mukashana umuYuda uwaicefya ukwaluka mu mikalile yakwe, pantu nomba ali e namfumu, umukashi wa mfumu yakwatishe amaka pali ilya nshita! Bushe nomba ali no kuba ne cilumba pantu e wali namfumu?

Awe nakalya! Estere atwalilile fye ukuba ne cumfwila kuli Mordekai. Taebeleko uuli onse ukuti ali mu Yuda. Na kabili ilyo Mordekai asokolwele kuli Estere amapange ya balefwaya ukwipaya Ahasuerusi, Estere alifishishe aya mashiwi ya kusoka ku mfumu ayafumine kuli Mordekai, kabili abalefwaya ukwipaya imfumu balibakandile. (Estere 2:20-23) Alitwalilile ukuba ne citetekelo kuli Lesa wakwe pa kuba uwaicefya kabili uwa cumfwila. Abantu abengi muno nshiku tabamona ukuti ukuba ne cumfwila kusuma; bucintomfwa na bucipondoka e fyaseeka. Lelo abantu abakwata icitetekelo cine cine baliba ne cumfwila, nga filya fine Estere ali.

Icitetekelo ca kwa Estere Caeshiwa

Imfumu Ahasuerusi yasumbwile umuntu umo uwe shina lya kuti Hamani pa cifulo ca pa muulu mwi sano lyakwe. Yamusontele ukuba cilolo mukalamba, e waishileba mpanda mano wakwe umukalamba pali bonse, kabili bamupeele icifulo ca bubili mu bufumu bwa bena Persia. Imfumu yabikileko ne funde lya kuti onse afwile ukulakontamina uyu cilolo. (Estere 3:1-4) Ili ifunde lyalikoseele sana Mordekai. Alishibe ukuti alingile ukulaumfwila imfumu lelo talingile ukupula mu mafunde ya kwa Lesa. Uyu Hamani ali mwina “Agagi.” Kanshi afumine mu lupwa lwa kwa Agagi, imfumu ya bena Amaleke uo kasesema wa kwa Lesa Samwele aipeye. (1 Samwele 15:33) Abena Amaleke bali bantu ababipa nga nshi kabili ici calengele babe abalwani ba kwa Yehova na ba bena Israele. Kanshi Lesa tatemenwe uluko lonse ulwa bena Amaleke. * (Amalango 25:19) Bushe cali no kuba fye bwino ku muYuda wa cishinka ukukontamina umwina Amaleke? Mordekai alikeene ukukontamina Hamani umwina Amaleke. Ukufika fye na muno nshiku, ababomfi ba cishinka aba kwa Yehova balaibika mu kapoosa mweo pa kuti bomfwile ili funde lya kuti: “Tufwile ukunakila Lesa ukucila ukunakila abantu.”—Imilimo 5:29.

Hamani alifulilwe nga nshi. Lelo talefwaya fye ukwipaya Mordekai eka, alefwaya ukulofya na bantu bakwe bonse! Hamani ailesosa ifyabipa pa baYuda ku mfumu. Lelo tabalumbwile, alandile fye ukuti kuli ibumba lya bantu “ilyasalanganina mu bantu na bantu,” ukupilibula ukuti aba bantu tabacindeme. Ne cabipishe ca kuti atile tabaleumfwila amafunde ya mfumu; kanshi bali ni bacipondoka. Aebele imfumu ukuti ali no kulipila indalama shonse ishalekabilwa pa kwipaya abaYuda bonse abali mu Persia kabili ishi ndalama ali no kushibika mu cipao ca mfumu. * Ahasuerusi apeele Hamani inindaminwe yakwe iya kufwatikilako pa kuti akafwatike pe funde lyonse ilyo alefwaya ukupanga.—Estere 3:5-10.

Tapakokwele, inkombe shaninine bakabalwe no kuya shilebutukisha mu ncende shonse isha Persia, ukutwala icipope ca kuti abaYuda bonse bepaiwe. Elenganyeni ifyo abaYuda abali mu Yerusalemu, abafumine mu busha mu Babiloni, baumfwile ilyo iyi mbila yafikile mu Yerusalemu pa nshita bale-esha ukukuula cipya cipya umusumba uushakwete ilinga lya kubacingilila. Ilyo Mordekai aumfwile ili lyashi ilibi, afwile  aletontonkanya pali aba bantu bali mu Yerusalemu na pali balupwa lwakwe ne fibusa abali mu Shushani. Mordekai alyumfwile sana ububi ica kuti alepwile ifya kufwala fyakwe, afwele insamu, aikubile imito mu mutwe, kabili aile mu kati ka musumba no kulila umusowa uukalamba. Hamani ena taleumfwa no luse pa fyo acitile ifyalengele abaYuda ne fibusa fyabo abali mu Shushani ukuba no bulanda, lelo aikele ne mfumu no kutendeka ukunwa.—Estere 3:12–4:1.

Mordekai alishibe ukuti alingile ukucitapo cimo. Nomba cinshi ali no kucita? Ilyo Estere aumfwile pa fyo Mordekai ali no bulanda, amutumine ifya kufwala, lelo Mordekai alikeene kabili atwalilile fye ukuba no bulanda. Nalimo aletontonkanya umulandu Lesa wakwe, Yehova, asuminishishe ukuti basende Estere uo atemenwe no kumulenga ukuba namfumu wa kwa kateka uushalepepa Yehova. Nomba umulandu Lesa asuminishishe ica musango yu ukucitika nalimo walitendeke ukwishibikwa. Mordekai atumine amashiwi kuli namfumu Estere, ukumweba ukuti apapaate imfumu no kulombelako “abantu bakwe.”—Estere 4:4-8.

Estere afwile alitiinine sana ilyo aumfwile aya mashiwi. Apa, e po icitetekelo cakwe caeshiwe sana. Ali no mwenso nga nshi, kabili amashiwi ayaswike Mordekai e yalanga. Estere aibukisheko Mordekai ukuti ifunde lya mfumu lyali lya kuti umuntu alingile ukwipaiwa nga aya ku mfumu ukwabula ukumwita. Kano fye nga ca kuti imfumu yamutambika inkonto ya golde e lyo engapusuka. Bushe kwali icali no kulenga Estere ukucetekela ukuti tabamwipaye maka maka nga atontonkanya pa fyacitikile namfumu Bashti, ilyo akeene ukuya ku mfumu ilyo yamwitile? Aebele Mordekai ukuti imfumu tayamwitilepo pa nshiku 30! Ifi imfumu ishamwitile pali ishi nshiku nalimo fyalengele aletontonkanya  ukuti imfumu iyalealuka-aluka yalimusuulile. *—Estere 4:9-11.

Mordekai aebele Estere amashiwi ayakoseshe icitetekelo cakwe. Amwebele ukuti nga ca kutila tacitilepo nangu cimo, ipusukilo lya baYuda lyali no kufuma kumbi. Nomba bushe Estere ena e wali no kupusuka nga ca kutila baipaya abaYuda? Mordekai alangile ukuti ali ne citetekelo icikalamba muli Yehova, uushali no kuleka abantu bakwe ukuloba no kufilwa ukufikilisha amalayo yakwe. (Yoshua 23:14) Lyena Mordekai aipwishe Estere ukuti: “Nani eshibe nga ca kuti ico wafikila kuli bunamfumu mulandu wa kutupususha?” (Estere 4:12-14) Mordekai alicetekele sana Lesa wakwe, Yehova. Bushe na ifwe e fyo twamucetekela?—Amapinda 3:5, 6.

Aali ne Citetekelo Cakosa ica Kuti Tatiinine Ukufwa

Inshita ya kuti Estere acitepo cimo yalifikile. Aebele Mordekai ukulonganya abaYuda bonse mu Shushani ukuti na bo baleke ukulya pa nshiku shitatu, kabili asondwelele na mashiwi ayalanga ifyo ali uwashipa kabili uwa citetekelo, atile: “Nga nafwa, ni fyo fine.” Aya mashiwi abantu abengi balayalanda na muno nshiku. (Estere 4:15-17) Pali ishi nshiku shitatu, afwile alipepele sana ukucila ifyo alepepa lyonse. Awe, ubushiku bwa kuyalanda ne mfumu bwasukile bwafika. Afwele ifya kufwala fya bufumu ifisuma icine cine, kabili ali-iyemfeshe nga nshi pa kuti amoneke bwino ku mfumu. Awe e fyo aile.

Nge fyo tulandile pa kutendeka, Estere aile kwi sano lya mfumu. Kuti twaelenganya ifyo asakamikwe ne fyo alepepa no mukoosha. Aingile mu lubansa lwe sano no kuyaiminina apalungatene ne cipuna ca kwa Ahasuerusi. Estere afwile alelolesha imfumu akatalamukila ifyo yalemoneka pa cinso, icalemoneka bwino nga nshi no mushishi waiko uusuma uwapombana ne myefu iyabeyelwe ubusaka. Nalimo ico alelolesesha imfumu pa cinso kufwaya ukwishiba ifyali mu mutima wa iko. Nga ca kutila ali no kulolela pa kuti imfumu imumone, ninshi afwile aumfwile kwati alilolelele pa nshita ntali. Awe imfumu yasukile yamumona. Imfumu ifwile yalipapile sana, lelo tayakalipe. Yatambike Estere inkonto ya golde!—Estere 5:1, 2.

Imfumu yalikutike kuli Estere. Alilandileko Lesa wakwe na baYuda banankwe. Kabili ukufika fye na muno nshiku, ababomfi ba kwa Lesa aba cishinka balapashanya icitetekelo cakwe. Lelo ifi Estere acitile fyali fye e ntendekelo ya nka ya mulandu. Bushe ali no kushinina shani imfumu ukuti Hamani, impanda mano yakwe iyo acetekele, ali na mapange yabipa? Finshi ali no kucita pa kupususha abantu bakwe? Tukasuka aya mepusho mu cipande ca ku ntanshi.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 19]

Imibele ya kwa Estere iisuma yalengele Mordekai ukulaumfwa icilumba

[Icikope pe bula 20]

Estere alishibe ukuti ukuicefya no kuba na mano fyalicindama nga nshi ukucila ukuyemba

[Icikope pe bula 22, 23]

Estere abikile ubumi bwakwe mu kapoosa mweo pa kuti apusushe abantu ba kwa Lesa