Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Mulandu nshi aba ku kale balebomfesha amanenekela nge ndaka?

▪ Baibolo yalanda pa balekuula ulupungu lwa Babele ukuti, “injelwa shali e mabwe ya kukuulila, na manenekela yali e ndaka yabo.”—Ukutendeka 11:3.

Amanenekela yafuma kuli oilo iyo beta ukuti petroleum, kabili yalasangwa mu ncende ishingi isha ku Mesopotamia. Aya manenekela yafuma pa nshi, kabili nga yafuma yalatikama pa muulu wa mushili. Aba ku kale balishibe ukuti amanenekela yaba nga glu, yalekatanya ifintu. Icitabo cimo calanda pa manenekela ukuti, “yaliweme sana ukukuulilako ifikuulwa fya njelwa ishaocewa.”

Kalemba umo alilanda pa citantala ca lupungu lwali mu musumba wa kale uwa Uri. Alembele mu cipande cimo muli magazini ya Archaeology ukuti: “Amanenekela baleyabomfya sana ku kapinda ka ku kulyo aka Iraq, kabili na ino nshita yacili yalamoneka pa kati ka njelwa ishaocewa isho bakuulile ulupungu. Kale, amanenekela e yalengele ukuti mu Mesopotamia mube ubuyantanshi, nomba ino nshita yaba pa fintu ifyalenga ukuti mube sana ifimfulunganya. Ukubomfya indaka ya manenekela kwalengele injelwa abena Sumeria balebomfya pa kukuula ifikuulwa no kupanga imisebo ukwikala imyaka iingi nangu ca kutila injelwa balekuulila shali fye sha maloba.”

Bushe ‘amapepala’ balebomfya kale yali ya musango nshi?

▪ Icingalenga twaipusha ici cipusho fintu Yohane uwalembeleko Baibolo alandile. Atile: “Nangu ca kutila ndi ne fingi ifya kumulembela, nshilefwaya ukulemba pe pepala kuli inki.”—2 Yohane 12.

Ishiwi lya ciGriki ilya kuti kharʹtes, ilyo bapilibula ukuti “ipepala,” lipilibula amapepala ayo bapangila ku macinda. Amacinda fimenwa fya mu menshi. Icitabo cimo calilondolola ifyo balecita pa kupanga apa kulemba ukubomfya amacinda. Catila: “Balebuula imikonso ya macinda ayalepele nalimo amamita yatatu, baleyobula no kuyalepaula tunono tunono. Pa numa ya kuyalepaula, baleyakambantanya e lyo bayapapikanya. Pa kuyapapikanya baleyapusanya, yamo yalelosha mu butali e lyo yambi yalelosha mu bwipi. Lyena balepuma amacinda bapaapikenye ukubomfya sando ya cimuti. Na pa kulekelesha baleyatelesha ukubomfya icibashilo.”

Abashula ifya mu mushili balisanga amacinda ayengi aya kale sana mu Egypt na mu ncende iyashinguluka Bemba Wafwa. Amacinda yamo apalembelwe amabuuku ya mu Baibolo ayo basangile muli ishi ncende yali ya mu nshita ya kwa Yesu, nelyo ninshi talafyalwa. Nalimo na mabuuku ya mu Baibolo, pamo nga yalya ayalembele abatumwa, pa kubala bayalembele pali aya yene macinda.

[Abatusuminishe Ukubomfya Ifikope pe bula 11]

Spectrumphotofile/ photographersdirect.com

© FLPA/David Hosking/age fotostock