Pashanyeni Icitetekelo Cabo

“Uko Mwakulaya E ko Nakulaya”

RUTI na Naomi baali pa lwendo, babomfeshe umusebo uwapitile mu ciswebebe ca Moabu, umwalepuupa sana umwela. Baali fye babili muli ici ciswebebe icikalamba. Elenganyeni Ruti amona akasuba kaya kalewa, alolesha nafyala kabili atendeka ukutontonkanya nga ca kutila alingile ukufwaya apa kuti basendame. Ruti alitemenwe sana Naomi kabili ali-ipeeleshe ukumusakamana muli fyonse.

Bonse babili, Ruti na Naomi bali no bulanda icine cine. Naomi aali ni mukamfwilwa pa myaka iingi, lelo nomba aleloosha na bana bakwe babili abafwile nomba line, Kilyone na Maalone. Ruti na o aleloosha umulume wakwe Maalone. Ruti na Naomi baleya ku Betelehemu, itauni lyali mu Israele. Uko Ruti aleya teshibeko, teshibe ne fyo ifintu fili no kuyaba. Nasha balupwa lwakwe, icalo cakwe ne ntambi e lyo na balesa bakwe. Lelo Naomi ena alebwelelamo ku calo ca ku mwabo, uko afumine.—Ruti 1:3-6.

Cinshi calengele uyu mukashana, Ruti, ukucita ica musango yu? Bushe akacita shani pa kusanga imikalile e lyo no kulasakamana Naomi? Ifyasuko kuli aya mepusho fyalatwafwa ukwishiba ifyo twingapashanya icitetekelo ca kwa Ruti, umwina Moabu. Intanshi, natulande ifyo cali pa kuti aba banakashi babili beme ubulendo bwalepa ubwa kuya ku Betelehemu.

Amacushi Yasha Ulupwa mu Bulanda Ubukalamba

Ruti akuliile ku Moabu, icalo icinono icabelele ku kabanga ka Bemba Wafwa. Ici calo cali icabatama, tamwali sana imiti kabili calikwete ne mikonko. Incende iikalamba iya “calo ca bena Moabu” yali iyafunda, na lintu mu Israele mwali icipowe. Ici na kuba, e calengele ukuti Ruti eshibe Maalone no lupwa lwakwe.—Ruti 1:1.

Icipowe icaponene mu Israele calengele ukuti Elimeleke, umulume wa kwa Naomi, akuukile ku calo ca nabene ica Moabu, uko asendele umukashi na bana bakwe abaume babili. Ici cifwile calyeseshe icitetekelo ca bonse mu lupwa, pantu apo bali bena Israele, balingile lyonse ukulapepela pa cifulo ca mushilo ico Yehova asalile. (Amalango 16:16, 17) Naomi alitwalilile uwa citetekelo. Na lyo line, alishileba sana no bulanda ilyo umulume afwile.—Ruti 1:2, 3.

Na kabili, ubulanda bufwile bwalikuliileko ilyo abana bakwe baupile abanakashi abena Moabu. (Ruti 1:4) Naomi alishibe ukuti, Abrahamu, icikolwe ca luko lwa bena Israele, alibombele apapelele amaka yakwe ukufwaila umwana wakwe Isaki umwanakashi pa bantu bakwe, abalepepa Yehova. (Ukutendeka 24:3, 4) Pa numa, mu Mafunde ya kwa Mose, Lesa alikeenye abena Israele ukuti tabafwile ukuleka abana babo ukuupwa nelyo ukuupa abena fyalo pantu bali no kulenga abantu ba kwa Lesa ukutendeka ukulapepa balesa bambi.—Amalango 7:3, 4. *

Na lyo line, Maalone na Kilyone balyupile  abanakashi abena Moabu. Nalimo ici calengele Naomi ukumfwa ububi, lelo nangu cali ifi afwile ale-esha na maka yakwe yonse ukutemwa banafyala no kuba ne cikuuku kuli bena. Afwile alesubila ukuti kasuba kamo nabo bene bakatendeka ukupepa Yehova. Te mulandu ne fyo cali, Olipa na Ruti balitemenwe sana Naomi. Bucibusa busuma ubo bakwete bwalibafwile ilyo baponenwe na macushi. Ilyo Olipa na Ruti tabalati no kukwatapo umwana, bonse babili balifwililwe abalume.—Ruti 1:5.

Bushe imipepele Ruti akuliilemo yalimwafwile ukwishiba ifya kucita pa bwafya bwa musango yu? Ifwile tayamwafwile. Abena Moabu balepepa balesa abengi, kabili umukalamba pali aba balesa ali ni Kemoshe. (Impendwa 21:29) Cimoneka kwati mu mipepele ya bena Moabu mwali ifintu ifya bukatu ifyalecitika ne fintu fimbi ifyabipa ifyaseekele pali ilya nshita, pamo nga ukutuula abana amalambo. Ukwabula no kutwishika, conse ico Ruti asambilile kuli Maalone nelyo kuli Naomi pali Yehova, Lesa uwa luse uwa bena Israele, calengele amone ifyo uyu Lesa apusene na balesa alepepa. Mu fyo Yehova ale-eba abantu ukucita, mwali ukutemwa, tamwali ubunkalwe iyo! (Amalango 6:5) Ilyo Ruti alecula pa mulandu wa kufwilwa umulume, afwile e lyo apaleme sana kuli Naomi kabili alekutikisha  ku fyo alemweba pali Yehova Lesa, uwa maka yonse, pa fyo aba no kutemwa, ifyo aba no luse ku bantu bakwe, na pa milimo yakwe iisuma.

Naomi ena, alefwaisha ukumfwa ifyalecitika ku calo ca ku mwabo. Bushiku bumo, aumfwile ukuti icipowe mu Israele calipwa. Nalimo shimakwebo e wamwebele. Yehova alitendeke ukwafwa abantu bakwe. Mu Betelehemu nomba mwalifulile ifya kulya, nga mulya mwine mwalola ishina lya kuti Betelehemu, ilipilibula “Ing’anda ya fya Kulya.” Naomi apingwilepo ukubwelelamo ku calo ca ku mwabo.—Ruti 1:6.

Bushe Ruti na Olipa bali no kucita shani? (Ruti 1:7) Apo balifwililwe, calengele ukuti bapalame sana kuli Naomi, na o uwafwililwe umulume. Cimoneka kwati, Ruti ena alitemenwe Naomi pa mulandu wa cikuuku akwete e lyo na pa fyo atetekele sana Yehova. Aba bamukamfwilwa batatu baimine ubulendo ubwa kuya ku Yuda.

Ilyashi lyaba mwi buuku lya kwa Ruti lilanga ukuti amacushi kuti yaponena abantu fye bonse, abasuma kabili aba cishinka e lyo na bantu babipa bene. (Lukala Milandu 9:2, 11) Lilanga no kuti nga twakwata amafya ayatwansha amaka, kuti cawama ukufwaya icisansamushi ku bantu bambi, maka maka kuli balya abooba muli Yehova, Lesa uo Naomi alepepa.—Amapinda 17:17.

Ruti Aali no Kutemwa kwa Cine Cine

Ilyo aba bamukamfwilwa batatu baendele intamfu iitali, kwali cimo icatendeke ukucusha Naomi. Aletontonkanya pali aba bakashana babili ifyo bamutemenwe, ne fyo batemenwe abana bakwe. Talefwaya ukubalundilapo ubucushi na bumbi. Nga ca kutila bafuma ku calo ca ku mwabo no kumukonka ku Betelehemu, finshi ali no kubacitila?

Awe Naomi asukile aeba banafyala ati: “Kabiyeni, bwelelenimo, cila muntu aye kuli banyina. Lekeni Yehova abe ne cikuuku kuli imwe, ifyo mwali ne cikuuku ku balume benu abafwa e lyo na kuli ine wine.” Kabili abebele no kuti Yehova aali no kubapeela cila muntu umulume wakwe. Baibolo itila: “E lyo abatomwene, na bo basanswile amashiwi yabo no kulila.” Natupwa no kwishiba umulandu Ruti na Olipa batemenwe uyu mwanakashi uwali no mutima uusuma kabili uushali na bukaitemwe. Lelo bonse bakoselepo fye ukumweba ukuti: “Nakalya, tuleya fye nenu ku bantu benu.”—Ruti 1:8-10.

Lelo Naomi alikoselepo fye ukuti babwelelemo. Alibalondolwelele ukuti tapali ifyo aali no kubacitila mu Israele pantu takwete umwaume  uwa kulabasakamana, takwete na bana abaume abengaboopa, kabili ne subilo lya kutila kuti aupwa akwata na bana, takwali. Abebele ukuti aleumfwa sana ububi pantu takwete amaka ya kubasakamana.—Ruti 1:11-13.

Olipa alimwene ukuti amashiwi Naomi abebele yali ya cine. Alikwete balupwa lwakwe ku Moabu, banyina, e lyo ne ng’anda. Amwene ukutila kuti cawamapo ukushala ku Moabu. E ico bulanda bulanda, Olipa atomwene Naomi kabili e fyo abwelelemo.—Ruti 1:14.

Inga Ruti ena acitile shani? Ifyo Naomi aebele Olipa na o wine fyalimukumine. Baibolo itila: “Lelo Ruti, akoneene fye kuli ena.” Nalimo Naomi alikonkenyepo ukwenda e lyo aishilemona ukuti Ruti alemukonka mu numa. Amwebele ati: “Mona! Cufi munobe mukamfwilwa nabwelelamo ku bantu bakwe na kuli tulesa twakwe. Bwelelamo na cufi munobe.” (Ruti 1:15) Amashiwi Naomi alandile yalesokolola icishinka cimo icacindama. Olipa alibwelelemo, te ku bantu bakwe fye iyo, lelo na mu kupepa “tulesa twakwe.” Tamwenemo ububi mu kutwalilila ukulapepa Kemoshe na tulesa tumbi utwa bufi. Bushe Ruti na o e fyo alemona?

Ilyo Ruti alelanshanya na Naomi mu musebo ninshi bali fye babili, alishininkishe ukuti ifyo apingwilepo fyali fye bwino. Ruti alitemenwe sana Naomi, alitemenwe na Lesa wa kwa Naomi. E ico amwebele ukuti: “Mwimpatikisha ukumusha, no kubwelelamo ukuti ndeke ukumukonka; pantu uko mwakulaya e ko nakulaya, no ko mwakulasendama e ko nakulasendama. Abantu benu bakaba e bantu bandi, na Lesa wenu e Lesa wandi. Uko mukafwila e ko nkafwila, kabili e ko nkashiikwa. Yehova nancite ifyo alefwaya no kucishapo nga ca kuti cimbi catulekanya nenu kano fye imfwa yeka.”—Ruti 1:16, 17.

Aya mashiwi Ruti alandile yalicindama sana ica kuti yalishibikwa na muno nshiku nangu ca kutila palipita ne myaka 3,000 ukutula apo ayalandile. Aya mashiwi yasokolola imibele iisuma nga nshi iyo akwete, e kutila ukutemwa kwa cine cine. Ruti alitemenwe sana Naomi ica kuti talefwaya ukumusha. Ni mfwa fye e yali no kubalekanya. Abantu ba kwa Naomi e bali no kuba abantu bakwe, pantu Ruti ali-itemenwe ukusha fyonse ifya mu Moabu, ukubikako fye na tulesa twa bena Moabu. Ruti taali nga Olipa, pantu ena alilandile ukufuma pa nshi ya mutima ukuti alefwaya Lesa wa kwa Naomi, Yehova, ukuti na o abe Lesa wakwe. *

E ico balikonkenyepo ulwendo ulutali ulwa kuya ku Betelehemu, ninshi bali fye babili. Catunganishiwa ukuti nalimo baendele umulungu umo pa kuti bayefika. Ukwabula no kutwishika, bafwile balesansamushanya mu bulanda bwabo.

Abantu abengi muno calo balaba no bulanda. Muli shino nshiku isho Baibolo ita ukuti, “inshita ishayafya nga nshi,” tulakwata amafya ayengi ayatulenga ukuba no bulanda. (2 Timote 3:1) Kanshi ino nshita nacicindama sana ukukwata imibele ya kutemwa kwa cine cine iyo Ruti  akweteko. Umuntu uwaba no kutemwa kwa cine cine, alakakatila ku cintu nangu ifintu fyafye shani, kabili ukutemwa kwa musango yu kulatwafwa sana muli cino calo umushaba ukutemwa. Kulafwaikwa mu cupo, mu lupwa, mu fibusa, e lyo na mu cilonganino ca Bena Kristu. Nga ca kutila tule-esha na maka ukukwata uku ukutemwa, ninshi tulepashanya ica kumwenako icisuma ica kwa Ruti.

Ruti na Naomi Bafika mu Betelehemu

Calyanguka ukulanda ukuti twaliba no kutemwa kwa cine cine lelo calyafya ukukulanga mu fyo tucita. Ruti alikwete ishuko lya kulanga ukutemwa kwa cine cine kuli Naomi e lyo na kuli Lesa, Yehova, uo asalile ukulapepa.

Aba banakashi basukile bafika ku Betelehemu. Uyu mushi wabela ku kapinda ka ku kulyo aka Yerusalemu, kabili ukufuma ku Yerusalemu ukufika kuli uyu mushi paba amakilomita 10. Cimoneka kwati pa nshita imo, Naomi no lupwa lwakwe balilumbwike sana muli uyu mushi, pantu bonse mu mushi balelanda pa kubwela kwakwe. Abanakashi balemulolesha no kwipusha abati: “Bushe uyu ni Naomi?” Ukwabula no kutwishika, ifyo Naomi alemoneka ilyo aile ku Moabu fyalipusene sana ne fyo alemoneka ilyo abwelele. Icinso cakwe calemoneka fye ukuti alipitile mu mafya ayakalamba kabili ali no bulanda.—Ruti 1:19.

Naomi aebele balupwa lwakwe abanakashi na baali abena mupalamano bakwe ifyo aculile. Kabili amwene fye no kuti alingile ukwalula ishina lyakwe. Abebele ukuti belamwita ati Naomi, icalola mu kuti “Ubusuma Bwandi,” lelo balemwita ukuti Mara, icalola mu kuti “Ubulanda.” Ala ifintu fyalimubipiile! Nga filya fine Yobo aletontonkanya, na o alemona kwati Yehova Lesa e waletele amacushi pali ena.—Ruti 1:20, 21; Yobo 2:10; 13:24-26.

Ilyo aba banakashi babili baile balebelesha ukwikala mu Betelehemu, Ruti atendeke ukutontonkanya pa fyo ali no kucita pa kuti alesaikamana no kusakamana Naomi. Alishileishiba ukuti mu Mafunde Yehova apeele abantu bakwe mu Israele, mwali ne funde lya kusakamana abapiina. Balebasuminisha ukulaya mu mabala no kukonka abaleseepa pa numa, pa kuti baletolelesha ifyo baleshamo, ne fyalemena mu mbali ya  mabala. *—Ubwina Lebi 19:9, 10; Amalango 24:19-21.

Ilyo cali pa nshita ya kulobolola barle, nalimo mu mweshi wa April, nga kulingana na kalenda ya muno nshiku, Ruti aile ku mabala pa kuti amone uwali no kumusuminisha ukutolelesha mwi bala lyakwe. Nomba cali fye nkuma ukuti aingile mwi bala lya kwa Boasi, umuntu umukankaala, uwali uwa mu lupwa lwa kwa Elimeleke, umulume wa kwa Naomi. Nangu ca kuti Ruti alikwete insambu sha kutolelesha ifilyo ukulingana ne funde, atalile aipusha umulumendo uwaleangalila abaleseepa nga ca kutila kuti atoleleshamo ifya kulya mwi bala. Alimusuminishe, kabili apo pene Ruti atendeke ukubomba.—Ruti 1:22–2:3, 7.

Elenganyeni Ruti alekonka pa numa ya baleseepa. Ilyo baleputula imitwe ya barle ku cikwakwa, Ruti alekonkamo no kutolelesha barle baleshamo, alekaka imyanshi no kutwala uko balepumina barle akatalamukila. Iyi ncito yalenasha, kabili yalekoselako akasuba nga kabalika kabili pa kuti fye batoleleshe barle iingi palekokola. Lelo Ruti aletwalilila fye ukubomba, nga akontamuka, ninshi alefuuta fye icibe pa menso no kulyako tumo mu musakuta umo ababomfi baletuushisha.

Ruti afwile tale-enekela ukuti kwali uwamubikileko amano ilyo alebomba, lelo e ko ali. Boasi alimumwene kabili aipwishe umulumendo uwaleangalila abaleseepa ukuti, “ngo yu mukashana wa kwa nani?” Umwaume wa citetekelo Boasi aposeshe ababomfi bakwe na mashiwi ya kuti: “Yehova abe nenu.” Nabo bamuposeshe ukubomfya amashiwi yamo yene. Bamo pali aba bafwile bali babomfi abalebombela amalipilo ya bushiku bumo nelyo abena fyalo. Uyu mwaume umukalamba uwali ne citetekelo alitemenwe Ruti ica kuti alemumona fye ngo mwana wakwe.—Ruti 2:4-7.

Boasi aitile Ruti ati “we mwana wandi umwanakashi,” kabili amwebele ukuti aleisa kwi bala lyakwe mu kutolelesha no kuti alepalamina fye ku babomfi bakwe abakashana pa kuti ababomfi bakwe abaume belamukumyamo. Ne cikalamba ca kutila, alimutashishe sana no kumukoselesha. Amukoseleshe shani?—Ruti 2:8, 9, 14.

Ilyo Ruti aipwishe Boasi icalengele ukuti amulange icikuuku nangu ca kutila tali mwina Israele, Boasi atile alyumfwile ifintu ifingi ifisuma ifyo acitiile nafyala, Naomi. Naomi, nga ali na banakashi bambi aba mu Betelehemu, afwile aletatakula Ruti kabili aya mashiwi yalifikile na kuli Boasi. Alishibe no kuti Ruti alitendeke ukupepa Yehova, pantu amwebele ati: “Yehova apaale ifyo ucita, kabili icilambu cobe cibe icikalamba ukufuma kuli Yehova Lesa wa kwa Israele, uo waisa ku kuuba mwi samba lya mapindo yakwe.”—Ruti 2:12.

Aya mashiwi yafwile yalikoseleshe sana Ruti! Na cine, ifi fine e fyo acitile, asalilepo ukuuba mu mapindo ya kwa Yehova Lesa kwati ni filya akaana ka cuni kooba mu mapindo ya kwa nyina. Ruti atashishe Boasi pa mashiwi ya kukoselesha ayo amwebele, kabili atwalilile ukubomba mpaka icungulo.—Ruti 2:13, 17.

Icitetekelo Ruti akwete kuti catukoselesha bonse fwe bapita mu mafya pa kusanga umwa kuliila muli shino nshiku umo imikalile yafishe. Taletontonkanya ukuti abantu e balingile ukumusunga, aletasha pali fyonse ifyo bamupeela. Taleumfwa insoni ukubomba incito ya pa nshi kabili iyakosa pa ma-awala ayengi pa kuti asakamane nafyala, uo atemenwe. Alyumfwile ifyo bamupandileko amano ifyali no kulenga alebomba bwino pa kuti abalumendo belamukumyamo. Ne cacindamisha ca kuti talabile uwali icubo cakwe icikalamba, e kutila, Wishi Yehova Lesa.

Nga tulelanga ukutemwa kwa cine cine nga kulya Ruti akwete no kupashanya ica kumwenako cakwe ica kuicefya, ukubombesha, no kutasha, na ifwe abantu bakalapashanya icitetekelo cesu. Lelo bushe Yehova alepeela shani Ruti na Naomi ifyo balekabila? Tukalanda pali ici cipusho mu cipande icikaba mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulukafuma ku ntanshi.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 26]

Ibuuku Ilinono Umwaba Amasambililo Ayacindama

Ibuuku lya kwa Ruti balilondolola ukuti libuuku ilinono, lelo ifyabamo fisuma sana. Ca cine ukuti ifyalembwa muli ili buuku finono sana nga kufilinganya ku fyaba mwi buuku lya Abapingushi ilyatangilila ibuuku lya kwa Ruti. Ibuuku lya Abapingushi lilatwafwa ukwishiba ilyo ifyalembwa mwi buuku lya kwa Ruti fyacitike. (Ruti 1:1) Aya mabuuku yabili yalembelwe na kasesema Samwele. Nga mwabelenga Baibolo, kuti mwasumina ukuti apabela ibuuku lya kwa Ruti, palilinga sana. Pa numa fye ya kubelenga pa fya nkondo ifyalembwa mwi buuku lya Abapingushi, pakonka ili buuku ilinono ilya kwa Ruti ilitulanga ukuti Yehova talaba ku bantu bakwe abashomboka na mafya cila bushiku. Ilyashi lyalembwa mwi buuku lya kwa Ruti ililanda pa fyacitikile ulupwa lumo, lilatusambilisha amasambililo ayacindama pa kutemwa, pa citetekelo, pa kuba ne cishinka, na pa fyo ciba nga twafwilwa.

[Icikope pe bula 24]

Ruti apaleme kuli Naomi ilyo ali no bulanda pa mulandu wa kufwilwa

[Icikope pe bula 25]

“Abantu benu bakaba e bantu bandi, na Lesa wenu e Lesa wandi”

[Icikope pe bula 27]

Ruti aliitemenwe ukubomba incito ya pa nshi kabili iyakosa pa kuti aleisakamana no kusakamana Naomi