Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Ni kwi balefumya amabwe yauma umutengo ayo balebika pali tumba wa pa cifuba ca kwa shimapepo mukalamba uwa mu Israele?

Ilyo abena Israele bafikile mu matololo ukufuma ku Egupti, Lesa alibebele ifya kupanga tumba wa pa cifuba ca kwa shimapepo. (Ukufuma 28:15-21) Pali uyu tumba bali no kubikapo amabwe ya rubi, topasi, emarodi, tokwasi, safiri, yaspi, leshemu, agate, ametusti, krusoliti, shohamu, na yade. * Bushe ca cine ukuti abena Israele balisangile aya mabwe yauma umutengo?

Ku kale abantu balemona amabwe yauma umutengo nge cuma kabili baleyabomfya mu makwebo. Ku ca kumwenako, abena Egupti baleya mu kusenda amabwe yaumo mutengo ku fyalo fya kutali pamo nge fyalo beta muno nshiku ati Iran, Afghanistan, e lyo napamo ne calo ca India. Mu Egupti mwali imikoti umo baleimba amabwe yapusanapusana ayauma umutengo. Bakateka ba bena Egupti e bakwete fye amaka pa bukwebo bwa kwimba ulubwe mu fyalo baleteka. Yobo alilondolwele ifyo abantu ba mu nshiku shakwe baleimba ifilongoma ku kufwailisha amabwe yauma umutengo. Kwali amabwe ayengi ayapusanapusana ayo baleimba. Safiri na topasi e mabwe yamo ayo Yobo alumbulapo mu kulungatika.—Yobo 28:1-11, 19.

Ibuuku lya mu Baibolo ilya Ukufuma, lilanda pa bena Israele ukuti “basendele ifipe fya bena Egupti” ilyo bafumine muli cilya calo. (Ukufuma 12:35, 36) Kanshi abena Israele bafwile basendele amabwe ukufuma ku Egupti ayo babomfeshe pa kupanga tumba wa pa cifuba ca kwa shimapepo mukalamba.

Mulandu nshi kale balebomfesha umwangashi ku kundapilako?

Mu cilangililo cimo, Yesu alandile pa mwaume uo bapumine ku fipondo. Yesu atile umwina Samaria e wa-afwile uyu mwaume. Alimukakile ifilonda no kwitilapo “amafuta no mwangashi.” (Luka 10:30-34) Ilyo umutumwa Paulo alembeele kalata cibusa wakwe Timote, amupandile amano ukuti: “Wilanwa amenshi na kabili, lelo ulenwa umwangashi uunono pa mulandu wa kuti ulalwala mu mala kabili ulalwalilila.” (1 Timote 5:23) Bushe ifyo Yesu no mutumwa Paulo balandile pa kubomfya umwangashi mu kundapa fyali fya cishinka ukulingana ne fyo aba cipatala balanda?

Icitabo citila Ancient Wine calondolola ukuti umwangashi ulabomfiwa ngo muti wa “kucefyako ubukali, uwa kwipailako utushishi, kabili ulabomfiwa na ku fintu fye fimbi ifingi.” Ku kale, abena Egupti, abena Mesopotamia, na bena Siria balebomfya sana umwangashi mu kundapa. Icitabo ca The Oxford Companion to Wine calilandapo pa mwangashi ukuti “muti uwaishibikwa sana ukufuma na kale.” Icitabo ca The Origins and Ancient History of Wine calanda pa fyo Paulo aebele Timote ukuti: “Calisangwa ukuti akashishi akalenga ukupolomya e lyo no tushishi tumbi utuleta amalwele tulafwa bwangu bwangu nga batubika mu mwangashi.” Muno nshiku, abafwailisha pa fintu, basanga ukuti mu mwangashi mwaliba ifintu ifingi ifipaya utushishi kabili filabomfiwa na mu kundapa amalwele ayengi.

[Futunoti]

^ para. 3 Tatwaishiba ifyo aya mabwe bayeta muno nshiku.

[Icikope pe bula 26]

Abalimi balenyantaula imyangashi mu ca kukaminamo, mu nshiishi ya Nakht, mu Thebes, ku Egupti

[Abatusuminishe]

Gianni Dagli Orti/The Art Archive at Art Resource, NY