Ifingalenga Ulupwa Ukuba Ne Nsansa

Ifya Kucita nga Muli ne Nkongole

Ba Giannis: * “Ubukwebo bwandi bwaliwile ilyo kwali amafya ya ndalama mu Greece. Nomba twalefilwa no kulipila indalama twakongwele pa kushitamo ing’anda ne nkongole fye shimbi. Pa mulandu wa bwafya ubu, utulo tatwalemoneka.”

Ba Katerina: “Twalitemenwe sana ing’anda yesu kabili nshalefwaya ukuti bakatupoke. Ine na ba Giannis twaleumana sana pa fyo twali no kucita pa kupwisha inkongole.”

INKONGOLE kuti shaleta amafya nelyo ukonaula ulupwa. Jeffrey Dew, uufwailisha pa fintu asanga ukuti abaupana abakwata inkongole bakwata fye inshita iinono iya kuba pamo, ilingi line balalwa sana kabili tababa ne nsansa. Nga kulinganya ku malyashi yambi, ukukansana pa fya nkongole ne ndalama kulakokola sana, kabili kulalenga abaupana ukupaatilana no kulwa kabili ilingi line kulalenga batendeka no kumana pa fintu fimbi. Te kuti tupape ukuti indalama e shilenga abengi abaupana ukulekana.

Ukukwata inkongole ishingi kulaleta amasanso ku mubili. Kulalenga umuntu ukulwala ubulwele bwa kufufiwa utulo, umutwe, mu mala, ubulwele bwa ku mutima, e lyo no kulwala amatontonkanyo. Ba Marta abaupwa batile: “Abena mwandi ba Luís, balisakamikwe sana pa mulandu wa nkongole ica kuti balelala fye akasuba konse. Ebo nashintililepo sana, nomba tabakwete amaka ya kungafwa.” Abantu bamo balafilwa ukushipikisha ubwafya bwa nkongole. Ku ca kumwenako, pa mulabasa wa BBC balandile pa mwanakashi umo uwaupwa, uwa ku India, uwayipeye pantu alifililwe ukulipila loni ya ndalama sha madola ya ku America 840 (Ama kwacha 4,284,000.00) ukulingana ne fyo bapangene. Indalama akongwele shali sha kulipilila umwana wakwe uwalwele ku cipatala.

 Inga ca kuti mu lupwa lwenu muli amafya pa mulandu ne nkongole? Natulande pa mafya yaseeka abaupana bakwata nga bali ne nkongole e lyo tulande na pa kufunda kwa mu Baibolo ukwingamwafwa nga ca kuti na imwe mwakwata ubu bwafya.

UBWAFYA BWA KUBALILAPO: Tulaipeela imilandu.

Ba Lukasz batile, “Nalepeela umukashi wandi umulandu wa kuti alonaula sana indalama, e lyo na o aleti indalama shali ishinono pantu nalebomba incito ya kuwayawaya fye.” Bushe abaupana kuti bacita shani pa kuti inkongole tashilebalenga ukulapusana?

Icingamwafwa: Bombeleni pamo pa kupwisha inkongole. Nangu ca kuti te imwe mwakongwele, ukufulilwa abena mwenu teti kupwishe ubwafya bwa nkongole. Apo namwingila kale mu nkongole, amashiwi ya mu Baibolo aya kufunda ayaba pa Abena Efese 4:31 e lyo nomba yengamwafwa sana. Yatila: “Mwilaba ne mpatila ku banenu, muleke icipyu no bukali no kootoka no musaalula pamo no bubi bonse.”

Lwisheni ukupwisha inkongole ukucila ukulapeelana imilandu. Ba Stephanos, balondolola ifyo bena na bena mwabo bacitile pa kupwisha inkongole. Batila: “Twalemona inkongole ukuti bwafya bwesu bonse babili.” Ukumona ifintu muli uyu musango kulomfwana na Amapinda 13:10 ayatila: “Abepushanya balikwata amano.” Mu nshita ya kumona kwati kuti mwapwisha ubwafya mweka, mu bufumacumi lanshanyeni pa fyo mulingile ukucita pa kupwisha inkongole kabili bombeleni pamo.

Abana benu na bo kuti mwabasanshamo pa kupwisha ubu bwafya. Ba Edgardo aba ku Argentina balondolola ifyo cali mu lupwa lwabo: “Umwana wandi umunono alefwaya ukumushitila incinga iipya. Lelo twalimulondolwelele umulandu twafililwe ukushita. E co, twamupeele incinga iyo bawishikulu balebomfya, kabili alitemenwe nga nshi. Nalisambilile ifyo cawama ukubombela pamo ngo lupwa.”

ESHENIKO IFI: Sangeni inshita ya kulanshanya pa nkongole mu bufumacumi kabili mu mutekatima. Nga ca kuti ni mwe mwalufyenye, sumineni fye. Mu nshita ya kulalanda pa fyapita, lanshanyeni pa kufunda kwa mu Baibolo ukukamwafwa ku ntanshi nga mwakwata ubwafya bwa kupingulapo mu fya ndalama.—Amalumbo 37:21; Luka 12:15.

UBWAFYA BWALENGA BUBILI: Cilemoneka kwati tatwakapwishe ukulipila inkongole.

Ba Enrique batile, “Ubukwebo nalecita bwalengele nkwate inkongole ishingi maka maka lintu kwaishileba amafya ya ndalama mu Argentina. Umwina mwandi alilwele kabili alekabila ukuya ku opareshoni. Namwene fye ati inkongole tashakapwe. Cali kwati naikatwa muli tandabube.” Indalama shonse isho ba Roberto, aba ku Brazil basungile shalipwile lintu ubukwebo bwabo bwawile kabili baisangile ne nkongole ku ma banki 12. Batile: “Nga nakumanya abanandi nalefwaya ukwingila pa nshi ku nsoni. Namwene fye kwati calala capwa, nshakatale njima.”

Kuti mwacita shani nga ca kuti mulecula na matontonkanyo nangu muleumfwa insoni pa mulandu wa nkongole?

Icingamwafwa: Ishibeni ifya kubomfya indalama. *

1. Moneni ifyo mulebomfya indalama pali ino nshita. Lembeni indalama mubomfya ne sho mupanga pa milungu ibili nelyo pa mweshi umo, nga ca kuti ifi kuti fyabomba bwino. Pa cipendo ca sho mubomfya lundenipo ne sha kulipilila umusonko, inshuwalansi ne sha fya kufwala kabili mwakanye ici cipendo ukulingana na avareji ya mweshi umo.

2. Fwailenipo indalama na shimbi. Kuti mwalashitishako tumo tumo nelyo kuti mulepangako utwa kupangapanga nangu fye ukuyalimina nelyo ukusekwilila mu nshita ya mainsa. Cenjeleni: Te kwesha ukuleka incito ukulamusendela sana inshita ica kuti mwalekelesha ne fintu fyacindama, pamo nge fya kwa Lesa.

3. Cefyeniko ifya kushitashita. Muleshita fye ifintu ifyo mulekabila te kushita fye pantu balefishitisha. (Amapinda 21:5) Ba Enrique abo tulandilepo pa muulu batile, “Ukutekanya kusuma, pantu kuti kwamwafwa ukupingulapo bwino nga cine cine  mulekabila ukushita ico cintu.” Moneni na fimbi ifingamwafwa ukupingulapo bwino.

● Ing’anda: Nga cingacitika, kuukileni mu ng’anda iinono iicepeleko umutengo pa ndalama musonkela cila mweshi. Cefyeniko ifya kulipilalipila pa kubomfya bwino amalaiti na menshi.

● Ifya kulya: Mu nshita ya kuya libili libili mu kulya ku fifulo bashitisha ifya kulya, kuti cawama ukusenda ifya kulya ifyaipikilwa limo ukufuma ku ng’anda. Ba Joelma, aba ku Brazil batile, “Nasanga ukuti nshipoosa sana indalama nga naya mu kushita ifisabo no musalu pa maliketi lilya kwashala inshita iinono ukuti abashitisha besale pantu umutengo ulabwelela pa nshi.”

● Imyendele: Shitisheni imyotoka mushibomfya sana, kabili mulesunga bwino motoka mwakwata ukucila ukufwaya ukulashita iipya lyonse fye. Muleninako na basi nangu ukwenda fye pa makasa nga kuti mwaenda.

Nga mwacefyako ifya kushitashita, mukalabomfya bwino indalama isho mushelepo na sho.

4. Ishibeni inkongole mukwete kabili citenipo cimo. Ica kubalilapo, mufwile ukwishiba indalama mwakongwele no kwishiba bwino isho mukalundapo pa kubwesha, ishibeni isho mukalabwesha, icikacitika nga ca kuti tamulipiile bwangu nelyo mwapishapo inshita iikulu ukwabula ukulipila ukulingana ne fyo mwapangene. Mufwile ukulolekesha bwino ifyo balemba pa fipepala fya loni pantu abakongwesha indalama limo limo balaba no bucenjeshi. Ku ca kumwenako, ku America, abalepeela ama loni batile pa kubwesha loni, umuntu afwile ukubikapo indalama na shimbi amapesenti 24, ilyo kanshi isha kubikapo shali mapesenti 400.

Icalenga bubili, mulingile ukumona ni nkongole nshi mwalabalilapo ukulipila. Nalimo kuti mwabalilapo ukulipila inkongole isho bamwebele ukubikapo nsonsela iikulu. Inshila na imbi, kutendeka ukulipila inkongole ishinono shinono pantu nga mwacefyako inkongole kuti calenga mwafwaisha no kupwisha ukulipila ishashala. Nga ca kuti ama loni mwapoka ya kubikapo indalama ishingi pa kubwesha, nalimo kuti cawama mwapoka loni imbi iyo pa kubwesha mukalipila fye indalama ishinono lyena mwalipilila ama loni mwapokele intanshi.

Ica kulekelesha, nga mwasanga ukuti camukosela ukubwesha inkongole, lanshanyeni cipya cipya na bamukongweshe pa fyo mukabwesha iyo misha. Nalimo kuti mwalomba ukuti bamupeeleko inshita na kabili nelyo ukuti bamubwesesheko icipimo ca ndalama mulingile ukubikapo pa kubwesha. Abakongwesha indalama bamo limbi kuti bamweba ukubwesha fye ishinono nga ca kuti mwabeba ukuti mwalalipila shonse ishisheleko pa muku fye umo. Mufwile ukulanda mu bufumacumi no kuba no mucinshi ilyo mulelondolola ubwafya bwenu. (Abena Kolose 4:6; AbaHebere 13:18) Lembeni fyonse ifyo mwasuminishanya. Nangu ca kuti bamukaanina pa muku wa kubalilapo, paapaateni mu mukoosha ukuti bamubwesesheko nelyo bamupeeleko inshiku na shimbi.—Amapinda 6:1-5.

Kwena mufwile ukwishiba ifya kubomfya bwino indalama. Pa mulandu no kukanapwililika, te lyonse  ifyo mupanga ukucita ifingatunguluka “pantu icuma cilamena amapindo nga kapumpe no kupupuka caya.”—Amapinda 23:4, 5.

ESHENIKO IFI: Nga mwalemba ifyo mukabomfya indalama, lanshanyeni ifyo bonse mu lupwa mulingile ukucita pa kusangilapo indalama na shimbi no kucefyako ifya kushitashita. Ukumona ifyo bambi mu lupwa baleipeelesha kuti kwamwafwa ukubombela pamo pa kupwisha inkongole.

UBWAFYA BWALENGA BUTATU: Inkongole shalitupesha amano.

Ukutontonkanya sana pa fya kubwesha inkongole kuti kwalenga twaleka ukubika amano ku fintu fyacindama. Ba Georgios batile, “ubwafya ubukalamba twakwete bwa kuti twaletontonkanya fye pa nkongole twakwete. Twalilekele ukubika amano ku fintu fyacindama.”

Icingamwafwa: Mwilabika sana amano ku ndalama. Te mulandu ne fyo mwingabombesha, limo kuti papita imyaka iingi mulipila fye aba nkongole. Nampo nga inkongole shilamusakamika sana nelyo iyo, cishintilile pali imwe. Mu nshita ya kusakamikwa sana pa lwa ndalama, kuti cawama ukukonka ifyo Baibolo ifunda. Itila: “Pa kuba ne fya kulya ne fya kufwala no mwa kwikala, tuteke imitima kuli ifi fine.”—1 Timote 6:8.

Ukuteka umutima mu fya ndalama kukamwafwa “ukwishiba bwino bwino ifyacilapo ukucindama.” (Abena Filipi 1:10) Pa fintu “ifyacilapo ukucindama” paba no kuba ifibusa na Lesa e lyo na ba mu lupwa lwenu. Ba Georgios, abo tulandilepo kale batile: “Nangu ca kuti tatulapwisha ukulipila inkongole shonse, tatusakamikwa sana no bu bwafya. Twaliba ne nsansa mu cupo cesu pantu tulakwata inshita iikalamba iya kuba babili, ukuba na bana besu e lyo no kubombela pamo mu fya kwa Lesa.”

ESHENIKO IFI: Lembeni ifintu ifyo mumona ukuti fyalicindama lelo ifyo mushingashita mu ndalama. Lyena moneni ifyo mwingalundako inshita na maka pa kucita ifyo mulembele pa mutande wenu.

Ukuba ne nkongole kulasakamika kabili pa kushipwisha kano namuipeelesha; lelo nga mwabombesha mulafuma ifisuma. Ba Andrzej, aba ku Poland, batile: “Ifintu fyalibipile sana mu ng’anda mu mwesu lintu umwanakashi uo umukashi wandi aiminineko pa kupoka loni abutwike.” Ba Andrzej balondolola ifyo bena na bena mwabo bacitile, batila: “Twalikatene sana pa kuti tubombele pamo ku kupwisha ubu bwafya.”

[Amafutunoti]

MUIPUSHE AMUTI . . .

▪ Finshi ningacita pa kwafwa ulupwa lwesu ukulipila inkongole?

▪ Bushe kuti twacita shani pa kuti inkongole tashitutekele ubusha nangu fye ukonaula bucibusa bwesu?

[Icikope pe bula 18]

Inkongole kuti shaleta amafya nelyo ukonaula ulupwa

[Icikope pe bula 20]

Fwayeni inshila sha kupwishishamo inkongole

[Icikope pe bula 21]

Ukuteka umutima e kulenga twaba ne nsansa ukucila ifikwatwa