ICIPANDE ICIKALAMBA: NI LILALI ILYO KUSHAKABE ULUPATO?

Ulupato Lwaba Fye Mpanga Yonse

BA JONATHAN bafyalilwe ku America kabili abafyashi babo bena Korea. Ilyo baali abaice, abantu balebakankamba pantu baali aba mushobo umbi. Ilyo baleya balekula, batendeke ukutontonkanya pa kuya mu kwikala ku icifulo uko abantu bashali na kubakankamba pa mulandu wa fyo balemoneka nelyo pa mulandu wa mushobo wabo. Baishileba badokota mwi tauni lya mu Alaska, ku America. Abalwele abengi muli ili tauni balemoneka fye ifyo na bo balemoneka. Ba Jonathan baletontonkanya ukuti limbi uku kwena tabakalebakankamba.

Lelo bushiku bumo ilyo ba Jonathan baleundapa umukashana uwali ne myaka 25, icacitike calibaponeshe pa musao. Ilyo umukashana baleundapa apupuutwike pa numa ya kufwa icipuupu, alibaloleshe kabili ilyo amwene ukuti bena Korea, alibasaalwile pantu alipatile sana abena Korea. Ici calikalifye sana ba Jonathan ica kuti batendeke ukumona ukuti kanshi baonawile fye inshita ya kuya ku cifulo cimbi pantu ulupato lwaba fye mpanga yonse.

 Ifyacitikiile ba Jonathan filanga fye ukuti konse uko mwingaya abantu baliba no lupato.

Nangu ca kuti ulupato lwaba fye mpanga yonse, abantu abengi balilupata. Ici cilapapusha abengi, pantu balafilwa ukwishiba umulandu ici ci musango ico abengi bapata caseekela nga nshi. Ilingi line, abantu abashifwaya ulupato tabeshiba no kwishiba ukuti na bo bene baliba no lupato. Bushe na imwe mwaliba no lupato?

BUSHE NALIBA NO LUPATO?

Ala kwena calyafya ukwishiba nampo nga twaliba no lupato nelyo iyo. Baibolo yalilanda umulandu tushishibila ukuti twaliba no lupato. Itila: “Umutima wa kufutika ukucile fintu fyonse.” (Yeremia 17:9, ukulingana na Baibolo ya Cibemba iya mu 1956) Limo, kuti tuleibepa ukuti twalitemwa abantu bonse. E lyo nga ca kuti tatwatemwa abantu bamo, kuti twalailungamika ukuti kwaliba ico tushabatemenwa.

Natulangilile ifyo cayafya ukwishiba nga twalikwata ulupato: Tutile mule-enda mu musebo ubushiku e lyo muli mweka. Mwapulikilwa fye abalumendo babili abo mushaishiba balemukonka pa numa. Balemoneka aba maka kabili umo alemoneka kwati nakwata icintu mu minwe.

Bushe kuti mwatontonkanya ukuti nalimo aba baume balefwaya ukumusansa? Nalimo ifya mucitikilapo kale kuti fyalenga mwafwaya ukucitapo fimo pa kuti muipokolole. Lelo bushe ifi e fingalenga mwatontonkanya ukuti aba balumendo balefwaya ukumusansa? Bushe ilyo mwacilaelenganya, mwacilatontonkanya ukuti aba balumendo batundu nshi? Ifyo mwingasuka ici cipusho e fingalanga nga ca kuti na imwe mwaliba no lupato nelyo iyo.

Ukulanda fye icishinka, bonse twalikwatako ulupato. Nangu fye ni Baibolo yalilandapo ukuti ca cine twalikwatako ulupato. Itila: “Abantu bamona fye ifyo umuntu amoneka.” (1 Samwele 16:7 ukulingana na Baibolo ya Contemporary English Version) Ifwe bonse twalikwatako ulupato pa mulandu wa kuti tuli bantunse kabili ulu lupato e lulenga tulecita ifyabipa. Bushe kwalibako ifyo twingacita pa kuti twilaba no lupato? Kabili bushe kukabako inshita ilyo kushakabe ulupato mu calo conse?

[Akabokoshi pe bula 3]

ULUPATO LWABA FYE MPANGA YONSE

Canada: “Nangu ca kuti muli ici calo mwaliba abantu abalekanalekana e lyo mwaliba na mafunde ayengi ayatungilila insambu sha bantu bonse, ukupata aba mushobo umbi, e bwafya ubukalamba ubwabako.”—E fyo akabungwe ka Amnesty International kalandile pa calo ca Canada, mu 2012.

Europe: “[Abengi aba ku Bulaya] batontonkanya ukuti ubuteko tabwabikako sana amano ku kulesha abantu ukuba na kapaatulula.”—E fyali muli lipoti ya ku Bulaya iya mu 2011 iyalandile pa Kapaatulula, Ulupato no Musobolola.

Africa: “Ukupuma abanakashi e lyo na kapaatulula e bwafya ubukalamba ubucili mu fyalo ifingi.”—E fyali muli lipoti ya mu 2012 iya ba Amnesty International.

Nepal: “AbaDalit, ba Hindi abasuulwa sana kabili abalekeleshiwa sana mu mikalile na mu fya ndalama.”—E fyali muli lipoti ya mu 2012 iya Human Rights Watch World.

Eastern Europe: “Aba Roma abekala ku Eastern Europe e lyo ukubikako fye na baya mu kwikala ku fyalo fimbi, bonse balabakankamba sana, lelo aba mu buteko tababikako amano pa kuti bapwishe ubu bwafya.”—E fyali muli magazini ya The Economist, iyafumine pa September 4, 2010.

[Akabokoshi pe bula 4]

BUSHE ULUPATO CINSHI?

Abasoma abengi balafilwa ukulondolola bwino umwalola ishiwi lya kuti ulupato. Bamo batila, “ulupato kupata umuntu pa mulandu wa fyo aba nelyo ifyo acita mu bwikashi.” Bambi batila icilenga ukupata umuntu “kukanaishiba ifingi pali uyo muntu,” ne ci cilenga ukuti “balemukankamba.” Ifintu fimo pamo nga umushobo, umutundu, nampo umuntu aalina nelyo alyonda, mwaume nelyo mwanakashi, uko apepa, nelyo ifintu fimbi kuti fyalenga abantu ukulakankamba abanabo.

[Icikope pe bula 4]

Bushe kuti mwaumfwa shani nga ca kuti ica musango yu camucitikila?