Bushe Ukutamba Ifye Shiku Kwaliba fye Bwino?
ICIPANDE ICIKALAMBA
Bushe Ukutamba Ifye Shiku Kwaliba fye Bwino?
Abantu abengi muno nshiku balatamba sana ifye shiku ukucila ne fyo cali kale. * Balafitamba mu fya makwebo ifyo basabankanya, mu mafashoni, mu mafilimu, mu nyimbo, muli bamagazini, pa T.V, mu fyangalo fya pa vidio, pa mafoni, mu fya kumfwaninamo fimbi ifya kwenda na fyo, na pa Intaneti apo inshita shimo abantu batumishanya ifikope. Na kabili abantu abaletamba ifye shiku mu ncende shalekanalekana baleya balefulilako fye.—Belengeni akabokoshi akaleti “Ifyo Balandapo pa Fye Shiku.”
Ifye shiku ifyo abantu baletamba muno nshiku nafibipa sana. Profesa Gail Dines alembele ukuti: “Ifikope ifyo abantu baalemona kale ukuti fya nsoni sana, e fyo abengi muno nshiku batemwa sana ukutamba kabili bafimona kwati fyaliba fye bwino.”
Bushe mumfwa shani nga mwamona ifyo abantu batemenwe sana ifye shiku? Bushe umuntu afwile ukumona ifye shiku ukuti fyakuleseshamo fye icitendwe, ukuti tafyabipa sana, nelyo bushe afwile ukufimona ukuti fyalibipa sana? Yesu atile: “Umuti onse uusuma utwala ifisabo ifisuma, lelo umuti onse uubi utwala ifisabo ifibi.” (Mateo 7:17) Bushe mafya nshi umuntu uutamba ifye shiku akwata? Pa kuti twishibe amafya umuntu akwata natubale tulande pa fipusho fitatu.
Mafya nshi umuntu engakwata nga ca kuti aletamba ifye shiku?
IFYO ABASOMA BALANDAPO: Umuntu nga aletamba ifye shiku alakunkuma sana. E mulandu wine badokota na basoma pa fye shiku bamwena ukuti ifyo umuntu uupeepa miti ikola akunkuma, e fyo no utamba ifye shiku na o akunkuma.
Ba Brian, * abatemenwe sana ukutamba ifye shiku batile: “Nga ndetamba ifye shiku nalesendwa sana ica kuti nshalefwaya no wa kundesha. Ifyo naletamba fyalelenga ndetutuma kabili nalelwala no mutwe. Pa myaka iingi nalefwaisha ukuleka ukutamba ifi fintu lelo nalifililwe.”
Ilingi line abantu abatemwa ukutamba ifye shiku balaba aba bumbimunda, tabafwaya abantu bambi ukwishiba ifyo bacita. Abengi tabafwaya ukuba na bantu bambi, balalwala amasakamika, balaba aba nsoni kabili abakali, bamo balafwaya no ukuipaya. Ba Serge abalekopolwela ifye shiku muli foni cila bushiku batile: “Naleumfwa uwapelelwa, uushacindama kabili nshalefwaya ukuba na bantu bambi. Na kabili nalemona kwati nshakaleke ukutamba ifye shiku kabili kampingu yalencusha. Nalefwaya ukuti abantu bangafwe, lelo naleumfwa umwenso ne nsoni ukubebako ifyo nalecita.”
Umuntu nga atamba ifye shiku panono nelyo ukwabula ukwenekela, kuti aba mu bwafya. Ilyo badokota Judith Reisman, abasoma sana pa fye shiku balelanda ku kabungwe ka U.S. Senate committee pa fyo umuntu engonaika nga aletamba ifye shiku, batile: ‘Umuntu nga atamba ifikope fye shiku, ifikope filekalilila kuli bongo bongo ica kuti alafitontonkanyapo na lintu ashilefwaya.’ Susan uuli ne myaka 19 uwaletamba sana ifye shiku pa Intaneti atile: “Nshalaba ifikope fye shiku ifyo naletamba, limo nsanga fye ndefitontonkanyapo. Nalyesha na maka ukuleka ukufitontonkanyapo, lelo imona kwati tafyakafume mu mutwe.”
ICO MUFWILE UKWISHIBA: Umuntu nga aletamba ifye shiku alatekwa ubusha kabili ifyo aletamba kuti fyamuletela amafya.—2 Petro 2:19.
Mafya nshi ayengaba mu lupwa nga ca kuti umuntu aletamba ifye shiku?
IFYO ABASOMA BALANDAPO: “Ukutamba ifye shiku kulalenga ifyupo ukupwa e lyo ne ndupwa ukonaika.”—E fyalanda icitabo ca The Porn Trap, icalembwa na ba Wendy na ba Larry Maltz.
Ukutamba ifye shiku kulonaula ifyupo ne ndupwa pa mulandu wa kutila
▪ Kuti kwalenga umulume no mukashi ukukanacetekelana no kukanatemwana.—Amapinda 2:12-17.
▪ Kuti kwalenga umuntu ukuitemwa, ukukanabika amano ku mwina mwakwe e lyo no kukanamutemwa.—Abena Efese 5:28, 29.
▪ Kuti kwalenga umuntu aba no lunkumbwa e lyo no kulatontonkanya pa kulaala no uushili mwina mwakwe.—2 Petro 2:14.
▪ Kuti kwalenga umuntu ukulapatikisha umwina mwakwe ukulafwaya ukwampana kwa mu cupo ukushili kwa cifyalilwa.—Abena Efese 5:3, 4.
▪ Kuti kwalenga umuntu ukulakumbwa bambi no kukanaba uwa cishinka ku mwina mwakwe.—Mateo 5:28.
Baibolo ifunda abalume na bakashi ukuti tabafwile ‘ukulafyenga’ abena mwabo. (Malaki 2:16) Umuntu nga tali uwa cishinka ku mwina mwakwe kuti alenga mu cupo mwaba amafya ica kutila kuti bapatukana nelyo fye ukulekana. Ukupatukana nelyo ukulekana kulalenga abana ukulaculilamo.
Umufyashi nga aletamba ifye shiku, kuti alenga na bana na bo batendeka ukutamba ifye shiku. Ba Brian abo tulandilepo kale batile: “Ilyo nali ne myaka 10, ninshi tuleangala ubwangalo bwa kufisama, umo nailefisama e mo nasangile bamagazini ba batata umwali ifye shiku. Natampile ukutamba aba bamagazini mu bumfisolo, kabili nshaishibe icalengele ukuti njatemwe. Apa pene e po natendekele ukutamba ifye shiku mpaka nakula.” Abasoma pa fye shiku batila ukutamba ifye shiku kuti kwalenga umusepela ukulacita ubulalelale, ukucenda abantu ku maka e lyo no kuba umukali no kukanafwaya ukuba na bantu bambi.
ICO MUFWILE UKWISHIBA: Ukutamba ifye shiku kuti kwalenga aba mu lupwa ukuleka ukulaumfwana kabili kuti bakwata amafya.—Amapinda 6:27.
Finshi Baibolo ilanda pa kutamba ifye shiku?
ICEBO CA KWA LESA CITILA: “E ico, ipayeni ifilundwa fya mubili wenu umumonekela imibele yabipa, e kutila ubulalelale, ukukowela, insuuna, ulunkumbwa, no mufimbila, pantu ukuba ne yi mibele e kupepa utulubi.”—Abena Kolose 3:5.
Kanshi Yehova * Lesa alipata ukutamba ifye shiku. Lelo ici tacipilibula ukuti Lesa alikaanya abaupana ukula-ampana. Apangile ifya mfwalo pa kuti abaupana balelanga icitemwiko e lyo no kulafyala abana.—Yakobo 1:17.
Mulandu nshi twingalandila ukuti Yehova alipata sana ifye shiku? Natulande pa fintu fimo ifilanga ukuti alipata ifye shiku.
▪ Alishiba ukuti ukutamba ifye shiku kuti kwaonaula umuntu.—Abena Efese 4:17-19.
▪ Alitutemwa kabili alafwaya ukutucingilila ku fingatuletela amafya.—Esaya 48:17, 18.
▪ Yehova tafwaya ifyupo ne ndupwa ukonaika.—Mateo 19:4-6.
▪ Alafwaya ukuti tuleba ne mibele isuma kabili twilafyenga abantu bambi.—1 Abena Tesalonika 4:3-6.
▪ Afwaya ukuti twilabomfya ifya mfwalo icibomfyebomfye.—AbaHebere 13:4.
▪ Yehova alishiba ukuti ifye shiku kuti fyalenga umuntu ukuitemwa no kulacita ifya nsoni ifyalekanalekana nge fyo Satana afwaya.—Ukutendeka 6:2; Yuda 6, 7.
ICO MUFWILE UKWISHIBA: Umuntu nga aletamba ifye shiku, taba cibusa wa kwa Lesa.—Abena Roma 1:24.
Nangu cibe ifyo Yehova kuti aelela umuntu onse uulefwaisha ukuleka ukutamba ifye shiku. Baibolo itila: “Yehova wa nkumbu kabili wa mutembo, alakokola ukukalipa kabili afulisha icikuuku. Pantu umwine alishiba bwino ifyo twapangwa, alebukisha ukuti tuli lukungu.” (Amalumbo 103:8, 14) Alafwaisha abantu abaicefya ‘ukupokelela uluse no kusanga icikuuku ca kwa Lesa pa kuti abafwe pa nshita balekabila ubwafwilisho.’—AbaHebere 4:16; belengeni akabokoshi kaleti “Ifyo Umuntu Afwile Ukucita pa Kuti Aleke Ukutamba Ifye Shiku.”
Lesa alyafwa abengi ukuleka ukucita ifyabipa. Bushe abo Lesa aafwa balaleka ukucita ifyabipa? Belengeni ifyo Baibolo ilanda pa bantu bamo abalekele ukucita ifyabipa. Itila: “Mwalisambwa, . . . mwalisangululwa, . . . ukulungamikilwa mwi shina lya kwa Shikulwifwe Yesu Kristu na mu mupashi wa kwa Lesa wesu.” (1 Abena Korinti 6:11) Nga fintu cali ku mutumwa Paulo, na bo kuti basosa amashiwi nga yalya alandile ilyo atile: “Muli fyonse ndi na maka pantu kuli uulenkosha.”—Abena Filipi 4:13.
Susan uwatemenwe sana ukutamba ifye shiku atile: “Ni Yehova fye e wingafwa umuntu ukuleka ukutamba ifye shiku. Nga mwamulomba ukuti amwafwe e lyo mwakonka ne fyo Baibolo ilanda, ukumwafwa kwena akamwafwa kabili kuti mwaba cibusa wakwe.”
[Amafutunoti]
^ para. 3 Ishiwi lya kuti “ifye shiku” lilosha ku fya nsoni ifingi ifyo abantu batamba, ukubelenga, nelyo ukukutikako, ifibalenga balafwaisha ukucita ubulalelale.
^ para. 8 Natwalula amashina yali muli cino cipande.
^ para. 25 Baibolo itila ishina lya kwa Lesa ni Yehova.
[Akabokoshi pe bula 5]
IFYO BALANDAPO PA FYE SHIKU
CILA SEKONDI:
Abantu mupepi na 30,000 balatamba ifye shiku pa Intaneti.
CILA MINETI:
Ababomfya Intaneti balatuma amameseji umuba ifye shiku ukucila pali 1.7 MILIONI.
MWI AWALA LIMO:
Ku America balafumya amavidio mupepi na YABILI umuba ifye shiku ifyabipisha.
CILA BUSHIKU:
Ku America, abantu balashima amafilimu ukucila pali 2 MILIONI umuba ifye shiku.
CILA MWESHI:
Ku America, pa balumendo 10, abali 9 balatamba ifye shiku e lyo pa bakashana 10, batatu e batamba ifye shiku.
CILA MWAKA:
Mu calo conse, abalemba amabuuku no kupanga amafilimu ya fye shiku balakwata indalama nalimo amadola ya ku America AMABILIONI 100. (500 bilioni kwacha)
[Akabokoshi pe bula 7]
Ifyo Umuntu Afwile Ukucita pa Kuti Aleke Ukutamba Ifye Shiku
Bushe mwalishibako bamo abafwaya sana ukuleka ukutamba ifye shiku lelo balifilwa? Natulande pa fintu ifya-afwa abengi ukuleka ukutamba ifye shiku.
1. Ukupepa kuli Lesa.
“Ukupepa kuli Yehova kuti kwaafwa sana umuntu ukuleka ukutamba ifye shiku.”—E fyalandile ba Franz.
Yehova kuti apeela umuntu umupashi wa mushilo, uwingamukosha pa kuti aleke ukucita ifyabipa. (Abena Filipi 2:13) Nga ca kuti umuntu akonka ifyo umupashi ulemwafwa kuti aleka ukucita “ififwaya umutima.”—Abena Galatia 5:16, 24.
2. Ukwebako bambi pa kuti bamwafwe.
“Umuntu nga abelesha ukutamba ifye shiku, alomfwa insoni ukwebako bambi ukuti bamwafwe. Amona kwati kuti asuka aleka. Lelo te fyo caba, afwile fye ukwebako abantu bambi pa kuti bamwafwe. Ine natile nga kuseebana, kanseebane fye, e co nalyebeleko umwina mwandi e lyo no munandi uo tumfwana nankwe sana. Ala calyafishe pa kuti mbebe, lelo ilyo nabebele balingafwile sana.”—E fyalandile ba Yoshi.
Umuntu uulefwaya ukuleka ukutamba ifye shiku afwile ukushipa kabili afwile ukukosapo fye pa kuti ebeko bambi ukuti bamwafwe. Ukucita ifi kuti kwalenga aleka ukutamba ifye shiku kabili kuti alaumfwana bwino na ba lupwa ne fibusa. Susan uo tulandilepo kale atile: “Ilyo naebeleko bambi ifyo nalecita, nalyumfwileko bwino. Ala calyafishe pa kuti njebeko bambi, lelo ilyo nabebele kampingu yalilekele ukuncusha kabili nalyumfwile bwino.”—Yakobo 5:16.
3. Ukwishiba ifilenga ukuti aletamba ifye shiku no kufisengauka.
Finshi fingalenga ukuti umuntu alefwaya ukutamba ifye shiku? Bushe fintu amona pa Intaneti, fintu batambisha pa T.V ubushiku sana, ifyo abelenga mu ma magazini, ifyo amona abantu bafwele no kucita nga bali kululamba lwa bemba? Bushe kumfwa insala, kukalipa, kumfwa icitendwe nelyo ukunaka? Ba Sven batile: “Mufwile ukwishiba ifilenga mulefwaya ukutamba ifye shiku no kufisengauka.” Yesu atile: “E ico kanshi ilinso lyobe ilya ku kulyo nga lilekulenga ukulufyanya, lilobole no kulipoosa.”—Mateo 5:29.
Ba Franz batile: “Nga natunkwa ukulolekesha umwanakashi no ku mukumbwa, apo pene fye ndapepa kuli Yehova no kupatikisha amenso yandi ukulolesha kumbi.” Umuntu wa cishinka Yobo atile: “Nimpingana icipangano na menso yandi. Nga kanshi kuti napoosa shani amano ku mukashana?”—Yobo 31:1, e filanda Baibolo ya Today’s English Version.
4. Ukukosha bucibusa bwakwe na Lesa.
Ba Franz balandile no kuti: “Umuntu uulefwaya ukuleka ukutamba ifye shiku afwile ukulatontonkanya pa fintu ifisuma no kulacita ifingalenga apalama kuli Lesa.”
Baibolo itila: “Muletontonkanya pali fyonse ifya cine, pali fyonse ifya mucinshi, pali fyonse ifyalungama, pali fyonse ifyasanguluka, pali fyonse ifyatemwikwa, pali fyonse ifyawama, pali conse icisuma icabako na pali conse ica kutasha icabako, twalilileni ukutontonkanya pali fi fintu . . . , na Lesa wa mutende akaba na imwe.”—Abena Filipi 4:8, 9.
[Icikope]
1
[Icikope]
2
[Icikope]
3
[Icikope]
4
