BUSHE Thomas Emlyn aali ni nani, kabili cinshi calengele ukuti afwaishe ukwishiba icine? Finshi acitile ifingafwa na ifwe?

Pa kuti twasuke ifi ifipusho, natulande pa fyacitike mu England na mu Ireland ku kupwa kwa myaka ya ba 1600 na ku kutendeka kwa myaka ya ba 1700. Icalici lya Church of England lyalikwete sana amaka. Utubungwe tumbi utwa baProtestanti e lyo na bantu, tabaleumfwana na ba mu Church of England.

Ilyo ifi fyalecitika, e lyo Thomas Emlyn afyelwe pa 27 May, mu 1663 ku Stamford ku Lincolnshire, mu England. Apepeshe abantu pa muku wa kubalilapo ilyo ali ne myaka 19. Pa numa, aishileba shimapepo mu London, na mu kuya kwa nshita, akuukile ku Belfast, ku Ireland.

Ku Belfast, Emlyn ilingi line aleshimikila mu calici, lelo asukile atendeka no kushimikila na mu fifulo ifingi ukubikako fye na mu Dablin.

Pali ilya nshita, Emlyn alesambilila Baibolo. Ifyo alesambilila fyalengele atendeke ukutwishika icisambilisho ca kuti muli Lesa umo mwaba abene batatu, nangu ca kuti e fyo asumine kale. Ilyo afwailishe mu mabuuku ya Mbila Nsuma, asangile ukuti nayo tayalanda ukuti muli Lesa umo mwaba batatu.

Emlyn tatendeke ukweba abantu ilyo line fye ifyo asangile. Lelo bamo mu calici aleyako mu Dublin, balimwene ukuti alilekele ukulanda pali balesa batatu nga alepepesha. Apo alishibe ukuti abantu tabakasumine ifyo asangile, alembele ukuti: “Nshakatwalilile ukuba shimapepo nga nalanda icine ico nsangile.” Mu June, mu 1702, abo alepepa nabo babili balimwipwishe ico ashalelandila pali Balesa Batatu nga alepepesha. Emlyn tapitile mu mbali, alibelele ukuti tasumine ukuti muli Lesa umo mwaba batatu kabili alombele no kuti aleke bushimapepo.

Pa numa ya nshiku fye ishinono, afumine mu Dublin, ku Ireland no kuya ku England. Lelo pa numa ya milungu 10, alibwelele ku Dublin ku kuyapwishishisha fimo pa kuti akelilile ku London. Ilyo ali kulya, afwaile ukuti abantu beshibe ukuti ifyo alelanda fya cine. E ico alembele ulupapulo ulwalelanda pa fyo afwailishe mu Malembo pali Yesu Kristu. Muli ulu ulupapulo alilondolwele bwino sana ico Yesu ashingabela Lesa Wapulamo. Ici calikalifye sana abalepepa na Emlyn mu Dublin kabili balitwele no mulandu ku cilye.

Emlyn balimukakile kabili bamutwele ku cilye ca Queen’s Bench Court, mu Dublin pa 4 June, mu 1703. Mu citabo ca True Narrative of the Proceedings, Emlyn atile balimukakile “pantu alilembele no kupulinta ibuuku umo alandile ukuti balimubepesha no kumupeela umulandu wa kuti aliponteele Lesa e lyo ne milandu imbi. Muli ili ibuuku alembelemo no kuti Yesu Kristu talingana na Lesa, Wishi.” Pa kupingula uyu mulandu balimufyengele. Ilyo bakapingula balemulubulwisha, bali na bashikofu  7 aba ku Church of Ireland. Emlyn tabamusuminishe ukulandapo ilyo balemulubulwisha. Richard Levins, loya uwalumbuka aebele Emlyn ukuti fyalamubipiila sana ifintu. Pa numa ya kulubulwisha Emlyn, Kapingula Mukalamba uwa ku Ireland, Richard Pyne aebele abalekutika kuli uyu mulandu ukuti nga tabapingwile ukulingana ne fyo alefwaya, “alikwete bacilolo na bashikofu.” Nalimo aloseshe mu kuti abalekutika ku mulandu bali no kukandwa nga bapingula fimbi.

Ilyo Emlyn bamupeele umulandu, loya mukalamba amwebele ukuti abwelele ku fyo asumine kale. Emlyn alikeene. Bamupingwile ukulipila indalama no kukakwa pa mwaka umo. Apo alifililwe ukulipila indalama, aikele mu cifungo pa myaka ibili mpaka umunakwe aeba abalashi ukucefyako indalama alingile ukulipila. Emlyn afumine mu cifungo pa July 21, mu 1705. Umuseebanya apitilemo walengele alande amashiwi tulandilepo kale aya kuti: “Ndecula pa mulandu wa kulanda icine no kucindika Lesa.”

Emlyn akuukile ku London uko ailekumana na William Whiston, umusambi wa Baibolo na umbi uo abantu bapatile pa mulandu wa kulemba ifyo aishibe ukuti e cine ca mu Baibolo. Whiston alicindike sana Emlyn, alemwita ati: “Uwabalilepo ukulanga ukuti mwina Kristu mwine mwine.”

Nga filya cali kuli William Whiston na Isaac Newton, Emlyn na o alimwene ukuti Baibolo tailandapo pali Balesa Batatu nga fintu ulupapulo lwa Athanasian Creed lulanda. Atile: “Pa numa ya kutontonkanyapo sana no kusambilila Amalembo ya mushilo, . . . nasangile ukuti . . . nshifwile ukutwalilila ukusumina ukuti muli Lesa umo mwaba batatu.” Asondwelele ukuti, “Lesa kabili Wishi wa kwa Yesu Kristu e Lesa fye Uwapulamo.”

Cinshi calengele Emlyn ukulanda ifi? Alisangile amalembo ayengi ayalanga ukuti Yesu na Wishi tabalingana. Moneni amalembo yamo ayalanga ukuti tabalingana. (Amashiwi Emlyn alandilepo yali mu filembo ifipindeme):

•  Yohane 17:3: “Amalembo tayalandapo ukuti Kristu na o ni Lesa nelyo ukuti e Lesa eka fye.” Wishi e ‘Lesa wa cine eka.’

•  Yohane 5:30: “Umwana tacita ukufwaya kwakwe, lelo acita ukufwaya kwa kwa Wishi.”

•  Yohane 5:26: “Uwamupeele ubumi ni Wishi.”

• Efese 1:3:“Twita Yesu Kristu ukuti Umwana wa kwa Lesa, lelo Wishi tatumwitapo ukuti Wishi wa kwa Lesa, nangu ca kuti ilingi tulamwita ukuti Wishi wa kwa kwa Shikulu Yesu.”

Ilyo Emlyn atontonkenye pali aya amalembo, atile: “Tamwaba ilembo nangu limo muli Baibolo ililanda ukuti Wishi, Umwana no Mupashi wa Mushilo ni balesa batatu ababa muli Lesa umo.”

Abantu abengi balatiina ukukonka ifyo Amalembo yalanda. Lelo Emlyn ena tatiinine ukukonka ifyo Baibolo ilanda. Aipwishe ukuti, “Umuntu nga alatiina ukulanda pa cine icacindama kabili icalondololwa bwino mu Malembo ya mushilo, ninshi mulandu nshi engalabelengela no kufwailisha icine mu malembo?” E co Emlyn tafililwe ukulanda pa cine ico asangile.

Ifyo Emlyn na bantu bambi bacitile kuti fyatwafwa ukumona nga tulafwaya ukutungilila icine nangu ca kuti abantu balesuusha ifyo twasumina. Na ifwe kuti twayipusha ati, ‘Cinshi nacindamika, bushe kupelwa umucinshi ku bantu nelyo mfwaya bacindika icine icaba mu Cebo ca kwa Lesa?’