“Umuntu wa Mano Takalipa Bwangu”
Uukansha abateya umupila bamutamfya incito pa mulandu wa kukalipa sana.
Umwana aleyafya pantu tabamusuminishe ukucita ifyo alefwaya.
Umufyashi umwanakashi no mwana baleumana pa mulandu wa kuti umwana nalamfya mu muputule wakwe.
BONSE twalimonapo uko abantu bakalipa, kabili na ifwe bene twalikalipapo. Nalimo kuti twatila te cisuma umuntu ukukalipa, lelo ilingi line tumona ukuti caliba fye bwino ukukalipa, maka maka nga batufyenga. Icipande calembele akabungwe ka American Psychological Association calandile ukutila “cacifyalilwa umuntu ukukalipa, kabili ukukalipa kulanga fye ukuti umuntu alatontonkanya bwino.”
Ifi icipande calandile kuti fyaumfwika ukuti fya cine nga twatontonkanya pa fyo umutumwa Paulo, uwali Umwina Kristu alembele. Apo Paulo alishibe ukuti kulaba inshita ilyo umuntu engakalipa, atile: “Kalipeni, lelo mwibembuka; mwileka akasuba kawe mucili abakalipa.” (Abena Efese 4:26) Ukulingana ne fi Paulo alandile, bushe tufwile ukulanga ukuti natukalipa, nelyo tufwile ukucitapo cimo pa kuti tatulangile ukuti natukalipa?
BUSHE TULINGILE UKULAKALIPA?
Ilyo Paulo alandile pa kukalipa, nalimo aletontonkanya pa mashiwi yaba mu Amalumbo ayatila: “Nga ca kuti mwakalipa, mwileka ubukali bwenu bumulenge ukubembuka.” (Amalumbo 4:4) Cinshi Paulo alandiile aya amashiwi ayafumine kuli Lesa? Alandile no kuti: “Mwilaba ne mpatila ku banenu, muleke icipyu no bukali no kootoka no musaalula pamo no bubi bonse.” (Abena Efese 4:31) Paulo talelanda ukuti tulingile ukukalipa, lelo alesambilisha Abena Kristu ukuti nga bakalipa, tabalingile ukucita icabipa. Icipande ca kabungwe ka American Psychological Association calandile no kuti: “Ifyo bafwailisha filanga ukuti umuntu umukali, alaba sana ne cipyu kabili ukuba ne cipyu takupwisha ubwafya.”
Nomba finshi tulingile ukucita pa kuti ‘twilaba’ no bukali kabili twilacita fyonse ificita umuntu uukalipe? Imfumu ya mano Solomone yatile: “Umuntu wa mano takalipa bwangu, kabili atemwa ukusuulako fye ku filubo.” (Amapinda 19:11) Bushe ukuba na “mano” kwafwa shani umuntu nga akalipa?
IFYO UKUBA NA MANO KWAFWA UMUNTU UKUKANAKALIPA BWANGU
Umuntu wa mano aleshiba ifingafuma mu fyo alefwaya ukucita. Bushe ukuba na mano kuti kwatwafwa shani nga ca kuti kwaba abatukalifya?
Nga twamona abo bafyenga, kuti nalimo twaumfwa ububi. Lelo nga twakonkelela ifyo tuleumfwa no kukalipa sana, ifintu te kuti fiwame. Filya fine umulilo wingoca ing’anda, e fyo no bukali bwabipa bwingonaula ishina lyesu. Kuti bwalenga twaleka ukumfwana na banensu, e lyo kuti bwaonaula na bucibusa bwesu na Lesa. Eco nga twamona ukuti twalakalipa, tufwile ukutontonkanya pa ficitike pantu ukucita ifi kuti kwalenga twanashako ubukali.
Kwashele fye panono, Imfumu Davidi, wishi wa kwa Solomone, nga alipeye Nabali, lelo balimusokele pa bubi ubwali mu fyo alefwaya ukucita. Davidi na baume bakwe balicingilile impaanga sha kwa Nabali ilyo bali mu matololo ya ku Yudea. Ilyo inshita ya kubeya impaanga yafikile, Davidi alombele Nabali ifya kulya. Nabali ayaswike ati: “Bushe mbuule ifya kulya fyandi na menshi yandi ne nama isho njipaile abalebeya impaanga shandi no kupeela ku bantu abo nshishibe no ko bafumine?” Ala aya amashiwi tayaweme! Ilyo Davidi aumfwile aya amashiwi, aile na baume 400 ku kwipaya Nabali no lupwa lwakwe.—1 Samwele 25:4-13.
Ilyo Abigaili, umukashi wa kwa Nabali aumfwile icacitike, aile kuli Davidi. Ilyo asangile Davidi na bantu bakwe, alifukeme no kusosa ukuti: “Shi lekeni umubomfi wenu asose mu matwi yenu, kabili umfweni amashiwi ya mubomfi wenu.” Abigaili aebele Davidi ukuti Nabali cipumbu kabili alandile no kuti te kuti ciwame Davidi nga alandula no kusuumya umulopa.—1 Samwele 25:24-31.
Finshi Davidi asambilile ku mashiwi Abigaili amwebele ifyalengele ukuti ecita icabipa? Davidi alimwene ukuti Nabali cipumbu kabili alimwene no kutila kuti aba no mulandu wa mulopa nga alilandwile. Nga filya cali kuli Davidi, na imwe kuti kwaba fimo ifingamukalifya. Finshi mufwile ukucita? Icipande calembele ba Mayo Clinic pa bukali ne fyo twingabupwisha calanda ukuti: “Umuntu nga afulwa afwile ukutekanya no kupenda mu mutima ukufika pa 10.” Ukucita ifi kuti kwalenga atontonkanya bwino pa bwafya bulipo, e lyo ne fingafuma mu fyo alefwaya ukucita. Kanshi ukuba na mano kuti kwalenga twacefyako ubukali.—1 Samwele 25:32-35.
Na muno nshiku mwine, abantu abengi balisambilila ifyo bengacefyako ubukali. Ba Sebastian abali mu cifungo mu Poland ninshi bali ne myaka 23, balandile ukuti basambilile ifya kucefyako ubukali ilyo ba Nte balebasambilisha ifya mu Baibolo. Batile: “Mbalilapo ukutontonkanya pa bwafya nkwete, e lyo nakonka ne fyo Baibolo yalanda. Nasanga ukuti Baibolo e citabo icingatwafwa.”
Ukukonka ifyo Baibolo ilanda kuti kwamwafwa ukucefyako ubukali
Ifi fine e fyo na ba Setsuo bacita. Batile: “Abo nalebomba nabo nga bandufyanya, nalebakalipila sana. Lelo ifi nasambilila Baibolo, ilyo nshilakalipa ndayipusha ukuti: ‘Bushe nani alufyenye? Bushe nine nengele pabe ubwafya?’” Ukutontonkanya pali aya amepusho kulabafwa ukucefyako ubukali.
Umuntu nangu akalipe shani, Icebo ca kwa Lesa kuti camwalula pantu calikwata amaka. Kanshi nga mulekonka ifyo Baibolo ilanda e lyo mulepepa ukuti Lesa alemwafwa, kuti mulecefyako ubukali.
