Muno nshiku, kwaliba amabuuku ayengi ayalanda pa fyo bamukaana Lesa balandapo pa fintu fimo. Abantu abengi balitemwa aya amabuuku kabili ifyo babelenga fyalilenga balalanda ifyalekanalekana. Sayantisti umo, David Eagleman, alembele ati: “Bamo ababelenga aya amabuuku . . . batontonkanya ukuti basayantisti balishiba ifintu ifingi sana.” Alandile no kuti, “Basayantisti abasuma tabapampamina fye pa fyo baishiba, lelo balafwaya ukwishibilapo na fimbi kabili fimo ifyo beshiba filabapapusha.”

Pa myaka iingi, basayantisti abaishiba sana ifintu, balifwailishapo sana pa bubumbo kabili balishiba ifintu ifingi ifyo bashaleenekela. Na lyo line, basayantisti bamo balafilwa ukusanga ifishinka pa fintu fimo ifyo bafwailishapo. Isaac Newton, ali ni sayantisti uwaishibe sana ifintu. Alilondolwele ifyo amaka yatinta yaikatanya amaplaneti, intanda ne fipinda bushiku ifyaba mu muulu. E wabalilepo no kwishiba insamushi isho babomfya pa kupanga kompyuta, pa kwishiba ifyo ifya mulwelele fyenda, e lyo ne fyo bacita pa kupanga amabomba. Isaac Newton, alefwaya fye no kwishiba ifyo abantu bacita nga balebuka pantu alefwaya ukulaalula umutofwe ne fyela fimbi ukuba golde.

Ptolemy, sayantisti umuGriki uwaliko imyaka ukucila pali 1,500 ilyo Isaac Newton ashilabako, alisambilile pa fyo ifya mu muulu fyaikala nga alelolekesha fye na menso. Alelolekesha ifyo amaplaneti yaikala kabili alishibe sana ukupanga ama mapu. Na lyo line, asumiine ukuti icalo e caba pa kati ka maplaneti. Uwasambilila sayansi, Carl Sagan alandile pali Ptolemy ati: “Ifyo aishibe pa fyo icalo caba pa myaka 1,500 fitulanga fye ukuti limo ifyo umuntu wa mano engeshiba pa myaka iingi te kuti fibe ifya cine.”

Muno nshiku, basayantisti nabo balakwata amafya yamo yene ilyo balefwailisha pa fintu. Bushe bakatala abeshiba fyonse pa fyo imyulu yabumbwa? Nangu ca kuti tulatasha pa fyo basayantisti basanga kabili ifyo basanga filatwafwa, tufwile ukwishiba ukuti te fyonse ifyo bengeshiba. Uwasambilila ifya sayansi, Paul Davies, atile: “Takwaba uwingalondolola bwino bwino ifyo ifya mu muulu fyapangwa ica kuti fyaumfwana ne fyo bambi balandapo.” Ifyo alandile filanga fye ukuti: Abantu te kuti beshibe bwino fyonse pa fintu ifyabumbwa. Kanshi nangu ca kuti abantu bamo bamona ukuti sayansi kuti yalondolola fyonse, tatufwile ukucetekela fye fyonse ifyo yalanda.

Baibolo ilanda pa fyo Lesa abumba ati: “Mona! Utu nalanda tunono fye utwa micitile yakwe [Lesa], kabili tumfwa fye ukutepelesha kwakwe!” (Yobo 26:14) Kwaliba ifintu ifingi ifyo abantu bafilwa ukumfwikisha kabili ifyo bashingeshiba. Amashiwi ayo umutumwa Paulo alembele imyaka 2,000 iyapitapo ya cine, pantu yatila: “Iye amapaalo ubwingi ayafuma kuli Lesa! Yangu ifyo akwatisha amano! We fintu ubwingi ifyo aishibisha! Takuli nangu umo uwingeluka ubupingushi bwakwe ne mibele yakwe!”—Abena Roma 11:33.