Syap Refo iso raryur ro syap ḇesren ri 66, sfas na ro swaf taun ri 1.600. Refo naser ’Allah wos Ḇyedi’.​—1 Tesalonika 2:13.

Fawar ine dawosḇair:

•  Roi ḇekaku ḇekur Refo ya?

•  Refo iso syap ḇefawaro?

•  Anun ḇero Refo sfadwer na kwar ke?

•  Rosai ḇefnai fa sifrur Refo ro wos ḇebor?

•  Mansei ḇeyapḇair syap risai monda ḇesun ro Refo ya?

•  Bar ono ro Refo napromes kwar ke?

•  Nyan fa wasrow mnuk-mnuk ro Refo ya

•  Sasyos syap-syap ḇero Refo ya

•  Mansei ḇefas Refo ya? Refo ine Allah Wos Ḇyenari, imbape Iwan snon ri 40 fa siso ḇefas Refo ya. Snon ansine siso Moses, Raja Daud, Matius, Markus, Lukas, ma Yohanes. a Manseren Allah fyarkin bar snon ansine fa sfas kakara Ḇyena.​—2 Timotius 3:16.

   Rupa ra dine, amber ḇeba oso dor manfasfas ḇyedi fa fyas syapram oso. Amber ine ikofenḇair monda bar ḇefandun ro syapram ani ḇe manfasfas ḇyedi. Snonggaku ḇese siso ḇefas syapram ani, mboi wos ḇero dorina sifawi ndramuma ro amber ḇyani. Rarirya kako, Refo ine snonggaku siso ḇesfas na, imboi anun ḇero dorina ndramuma ro Manseren I kukro iso Ḇena kakara sfas ro Refo ya.

•   Rosai knam ro wos ”Refo”? Wos ”Refo” ḇaido ”Alkitab” ndramuma ro wos Arab, knam ya iso ”syap”. Ro wos Inggris ”Refo” ido Bible. Bible ndramuma ro wos Yunani biblia, isone kyur ḇe syap-syap kasun. Ḇarpur mura, wos biblia kyurfasnai ḇe raryur ro syap-sap ḇekasun na kirine kofawi na ḇe Refo ya.

•   Fafisu risai sfas Refo ya? Refo ine sfas na ro swaf taun ri 1.600, sfas randak na ro taun 1513 MḆ isof ro indokada taun 98 M.

•   Refo ya fasfas ḇekaku ḇyena naisya kaker ke? Isof ro kirine, Refo ya fasfas ḇekaku ḇyena smam na ḇa, kukro randak iwara sfas na ro roi ḇepokem fasaw na raris papirus ma perkamen. Imbape taun utin ḇe utin, snonggaku ono sisya sfas kaḇer wos ḇero Refo ya kuker aunos kaku. Rarirya, Refo ine snonggaku ḇebor bisa siwasya na.

•   Rosai sor ḇe ”Babeasas Ḇekwar” ma ”Ḇaḇeasas Babo”? Bar ro Refo sap ker ḇe Ḇabeasas Ḇekwar kyurfasnai ḇe syap-syap ḇebor ḇero Refo sfas na ro wos Ibrani. b Bar ro Refo ine kako sifawi na ḇe Syap-Syap Ibrani. Imbape, bar ro Refo sap ḇe Ḇabeasas Babo kyurfasnai ḇe syap-syap ḇero Refo sfas na ro wos Yunani. Sifawi kako na ḇe Syap-Syap Yunani Kristen. Refo, ḇaido Syap Ḇesren, ima raryur ro bar risuru ansuya. c

•   Rosai roi sfas ro Refo ya? Refo iser fawar sarisa, sasoser, bardadi, puisi, wos sarber, doya, ma syapram.​—Mam ” Daftar buku-buku Alkitab”.

 Ro bar ḇerandak ya, Refo fyawarḇair moḇsa Allah Ḇepoik Syadi ifrur supswan ma farsyos. Allah imarisen snonggaku sya smamḇir I. Inja, roro Refo ya, ikofenḇair ḇe ko snonsnon Ḇyedi, isoine Yahwe.​—Mazmur 83:18

 Refo ikofenḇair snonggaku ḇebor sya sna kakara ḇesasar ḇekur Manseren Allah. Refo ya kako fyasnaiḇair moḇsa na Allah ifrur fa snonsnon ḇepyum Ḇyedi sisandik i.

 Refo ya kako ikofenḇair roi nari Manseren Allah ifrur na faro snonggaku sya ma supswan ine. Refo ya kako ikofenḇair ḇe ko moḇsa nari Allah ipyos kandera nakam ro fafisu iyama.

 Refo ya kako byuk wos ananun ḇe ko ḇeyun payamyum faro kankenem koḇena ras ḇe ras. Rupa ra:

•   Kokain pyum kuker ḇesesya. ”Roi ḇeḇor mkomarisen insa snonkaku sifrur faro mko, rarirya mkakfrur faro si kako.”​—Matius 7:12.

   Farkarkor ya: Fandun fa kofrur pyum snonggaku ḇesesya imnis moḇ komarisen sifrur pyum ko raya.

•   Koḇor famfnom ro samswen koḇena ḇa. ”Inja mkomkakwarek awer meserdi, snar meserdi nya ananjar ḇardi. Ananjar ro ras-ras imnis faro ras ani.”​—Matius 6:34.

   Farkarkor ya: Komgakwarek awer roi na ḇejadi ro ras iyama na. Kombran kankenem koḇena faro ras iser ḇe iser.

•   Kosmai payamyum ro farḇakḇuk koḇena. ”Ḇape rariso wer kako snon mko oser-oser: iswar swari imnis iswar mankundi ma bin oser-oser iḇye kada ḇyesyowi swa ḇyedi.”​—Efesus 5:33.

   Farkarkor ya: Imḇeswa ḇefarḇuk suya na susmai aski fafisu suswar ma suḇesyowiyae su.

 Oroḇa. Ḇefawinanem Refo ya smamkara fasfas Refo ḇekwar, sor ḇe manuskrip, kuker Refo ḇero ḇaboine. Rosai sismai ya? Smam mboi anun ḇero dori na namnis kaker. Ine rarirya ḇae, kukro Allah imarisen kowasya ma komambir pyum Refo ya ido, nari fyaduru kaku roi ḇero dori na insama sfadwer awer na. d—Yesaya 40:8.

 Snonggaku ḇebor ro kirine sya sifawimnis wos sbuki fas Refo ya ḇa. Imbape, Refo ya naser angginem ḇebye faro snonggaku ḇeraker ”er oser-oser, keret, wos, ma kawasa”. (Wahyu 14:6) Iso ḇefnai fa, snonggaku sya sfandun terjemahan Refo ro wos sifawi kaku na insama bisa siwasya ma sifawimnis kaku wos anun ḇeramuma ro Manseren Allah.

 Nyan ri kyor sifrur terjemahan Refo ya:

•   Seterjemahkan wos na eser-eser, ḇaido imnis kaku fasfas byena.

•   Seterjemahkan imnis knam ḇyena isoine sbuk wos ḇesrow fa nfasnaiḇair knam kaku ro wos bekaku ḇyena.

•   Seterjemahkan wos na eser-eser ḇa isoine sifrur na namnis kaku fasfas ḇekaku ḇyena ba ma sfadwer wos ḇyena insama napyan fa siwasya na. Ḇape, terjemahan ine imbude nafrur fa ḇewasya sya sifawi mnis knam kaku ro fasfas ḇekaku ḇyena ḇa.

 Terjemahan Refo ḇepyum syadi na sbuk wos ma apap ḇemnis raris wos ḇekaku ḇyena. Rarirya, fyasnai anun ḇeramuma ro Allah kuker kakaku. Oso wer ido, terjemahan anya kako napyan fa sifawimnis na. e

 Allah Ḇena kakara ro Refo ya, iso na ḇeyapḇair syap risai monda ḇesun ro Refo ya dori. Randak ya, Allah kyinfir er Israel ma ikyar wos ḇesren Ḇyena faro si. Sfaduru syap-syap kirine kofawi na ḇe Syap-Syap Ibrani.​—Roma 3:2.

 Oroḇa. Roi ḇero Refo ya namnis kam kwar bar ono napromes ḇa. Snonggaku ḇeḇeso sikyar syap ḇekwar ḇeḇeso fandun fa nsun kako ro Refo ya. f Imbape kaku ya Refo iso komam ḇepon na. (2 Timotius 1:13) Ine kyurfasnai, anun ro syap-syap ḇero Refo ḇeramuma ro Allah na naḇeseyae ḇa. Syap-syap snonggaku ansya skara fa naksun ro Refo ya ndrarirya ḇa, ma roi ḇero dori na naḇese kuker Refo ya. g