Rwa ḇeri ḇe roi swewar na

Rwa ḇeri ḇe sasyos sarser

Elias Hutter ma Refo Wos Ibrani Ḇepyum Kaku Ḇyedi

Elias Hutter ma Refo Wos Ibrani Ḇepyum Kaku Ḇyedi

WAFAWI wawasya Refo ro wos Ibrani ke? Imbude na oroḇa. Ma na wakmam ḇaim Refo Wos Ibrani ya kako. Mboi, rofyor wafawi Elias Hutter, sarjana ro abad ḇe 16 ma edisi risuru Refo wos Ibrani ifrur kwar na ido, nari ḇesyowi kaku Refo mankun Beja.

Elias Hutter ḇyeḇeaḇen ro 1553 ro Görlitz, kota kasun ḇefanam ḇe sup Jerman, kirine isya ro moḇ ḇerwas sup Polandia ma Republik Ceko. Hutter fyarkor wos Ibrani ma Aram ro Lutheran University ro Jena. Fyor ḇyeumur 24, sikanow i ḇe profesor wos Ibrani ro Leipzig. Iso ḇefrur fararwe ro ḇar pendidikan raris, ḇyawes rumfarkor oser ro Nuremberg. Rodiwa ḇefarkor sya bisa sfarkor wos Ibrani, Yunani, Latin, ma Jerman ro swaf pasi barek rifyak. Rumfarkor ḇaido universitas ḇesena ro fafisuya sakfrur roi ḇeradine ḇa.

”PAYAMYUM RO EDISI INE”

Ram ḇarpon ro Hutter Refo Ibrani ḇyedi ro 1587

Ro 1587 ya, Hutter ifrur edisi Refo wos Ibrani, sifawina ḇe Ḇaḇeasas Ḇekwar. Edisi ine judul ḇyeja Derekh ha-Kodesh, sunna ro Yesaya 35:8 ma knam ya iso, ”Nyan Saranden”. Snar fyas Refo ine kuker huruf ḇepduk kaku, inja nafrur fa snonkaku sya soḇe ”nanekam nfasnai payamyum ro edisi ine”. Ḇape, roi oso ḇefrur fa Refo ine ipyum kaku iso, ifnoḇek romawa farkor sya fa sḇukifarkor wos Ibrani.

Insama wafawi rosai ḇefrur fa Refo wos Ibrani Hutter ḇyedine ḇyefainda kaku, kwarapan roi risuru suine ḇedwarek romawa farkor sya rofyor siwasya Refo ro wos Ibrani. Oser ya, huruf-huruf ḇyena neḇeseyae ma sifawi pyum na ḇa. Suru ya, wos ḇena awalan ma akhiran ḇaido wos ḇewarpu ro randak ma pupesya nafrur fa wos knam ya syamswen fa sifawi na. Rupa ra, wos Ibrani נפשׁ (se-terjemahkan na ḇe ne’fes), knam ya iso ”jiwa”. Ro Yehezkiel 18:4, wos ine nya wos ḇewarpu ro randak isoine ה (ha), inja ḇye wos oser הנפשׁ (han·ne’fes). Faro snonkaku ḇemam nanem ḇaim sya, na smam wos הנפשׁ (han·ne’fes) ine iḇese kaku ro wos נפשׁ (ne’fes).

Insama Hutter ifnoḇek romawa farkor ḇyesi, ifrur Refo ḇyedi kuker nyan ḇepyum kaku, isoine ḇyuk huruf Ibrani ḇekpor ma ḇeba. Ifrur wos knam nakam kuker huruf ḇekpor. Faro wos knam ḇena randak ma pupes, ḇyuk huruf ḇekpor ḇa. Ine nafrur fa romawa farkor sya napyan syadi fa smamḇir wos knam Ibrani, inja fasaw kaku fa sfarkor wos anna. New World Translation of the Holy Scriptures—With References (Kitab Suci Terjemahan Dunia Baru—dengan Referensi) ḇyuk nyan ine kako ro fasfas kasun ro sop na. Sfas wos knam ya kuker huruf ḇekpor, ḇape wos knam ḇena randak ma pupesya, sfas na kuker huruf ḇekpor ḇa. Sonin ḇero ḇoiyasne fyasnaiḇair huruf Hutter dun ro Yehezkiel 18:4 ma Reference Bible ḇyuk nyan ine kako.

”ḆAḆEASAS BABO” EDISI WOS IBRANI

Hutter ifrur kako Ḇaḇeasas Babo ro wos ri 12. Edisi ine sifrurna ro Nuremberg ro 1599 ma sifawi na ḇe Poliglot Nuremberg. Hutter imarisen insama Syap-Syap Yunani Kristen isya kako ro wos Ibrani. Ḇape ikofen bo doḇe ”imbe ḇyak snonkaku ḇena mon” faro fararur ine, mboi nari nefromo monda. * Inja, dun snemuk fa demir ḇye-terjemahkan Ḇaḇeasas Babo wos Yunani ḇe wos Ibrani. Snar Hutter ryir fararur ḇese ḇyena, inja fararur terjemahan ḇyedine imnai ro swaf wampasi wambarek oser monda!

Syap-Syap Yunani Kristen wos Ibrani Hutter ḇye-terjemahkan kwar ani ipyum ke? Ro 1891 ya, sarjana wos Ibrani oso ḇenir ḇe Franz Delitzsch fyas, ”Terjemahan wos Ibrani ḇyedine fyasnaiḇair snar ima ifawi pyum kaku wos ani. Snonkaku Kristen ḇefrur roi inema sibor ḇa. Snonkaku sya sḇuk kaker Refo ḇyedine ḇe knam fa sfarkor, snar kyinfir pyum wos ḇemnis kaku.”

FAINDA ḆYENA NAKAIN FYORO

Hutter nya kumpan nabor ḇa snar terjemahan ḇyanine. Ine snar Refo ḇyena sikoḇes mnis na ḇa. Ḇape, rosai ifrurna nefandun kaku ma nun fainda ḇekain fyoro. Imnis raris, Ḇaḇeasas Babo wos Ibrani ifrur kwar anna, William Robertson ḇye-revisi ma ifrur kaḇer na ro 1661. Ro 1798 Richard Caddick dakfrurna wer. Rofyor Hutter ḇye-terjemahkan ro wos Yunani, fyas mnis kaku nasan Kyrios (Tuan) ma Theos (Allah) ḇe ”Jehovah” (יהוה, JHVH). Ifrur rarirya rofyor dun mnuk-mnuk ḇero Syap-Syap Ibrani ḇaido rofyor myam nasan anna nkur ḇe Yahwe I. Roi ine nefandun kaku snar terjemahan ḇebor ro Ḇaḇeasas Babo sfas Allah snonsnon Ḇyedi ḇa. Inja, Hutter terjemahan ḇyedine fyasnaiḇair snar Allah snonsnon Ḇyedi isya kako ro Syap-Syap Yunani Kristen.

Inja, nari ras oso rofyor mam Allah snonsnon Ḇyedi, Yahwe, isya ro Syap-Syap Yunani Kristen ido, waswarepen mura ro Elias Hutter fararur marḇak ḇyena ma Refo wos Ibrani ḇepyum kaku ḇyedi.

^ par. 9 Kaku ya, sarjana ḇeḇeso se-terjemahkan ḇepon kwar Ḇaḇeasas Babo ro wos Ibrani. Oserya iso Simon Atoumanos, biarawan oso ro fafisu Bizantium ro 1360 ḇebo ya. Ḇeseya wer iso Oswald Schreckenfuchs, sarjana Jerman oso ro 1565 ya. Terjemahan anine sifrurna ḇaḇeri ma fafisu ine napromes kwar.