Rwa ḇeri ḇe roi swewar na

Rosai Sfarkor ro Roi Ḇekenem ḇero Supswan?

Rosai Sfarkor ro Roi Ḇekenem ḇero Supswan?

Rosai Sfarkor ro Roi Ḇekenem ḇero Supswan?

Wafuken faro aiwan sya, ma nari sfarkor au. Faro man ḇero farsyos sya kako, ma nari sikofenḇair ḇe au. Ḇaido mamepen supswan, ma iso nari ḇefarkor au, ma in ḇero soren sya kako nari sikofenḇair ḇe au.”​AYUB 12:7, 8.

RO TAUN ḇarpur ine, manfawawi ḇebor sya smam ma sfarkor ḇeri ro rokaker ma aiwan sya. Sfarkor ma sfarari roi ḇepyum ro roi ḇekenem ḇebor ansi fa sbukifrur roiebor ḇebabo ma sikfrur mesin ḇekwar na insama nambran pyum syadi wer. Fawawi nane sor na ḇe biomimetika. Rofyor mam roi riḇeso nane, kwarapan, ’Mansei ḇesrow kaku fa ḇesmai syowi ma sanandik faro roi ḇepyum komam ro roi ḇekenem na?’

Sfarkor ro Saroi Ḇraper Ḇyena

Snonggaku ḇefrur udara rosai sfarkor ro saroi sya? Na sfarkor roi nabor ḇae. Saroi ḇeba marḇak ḇyena fanam ton ri 30, ine imnis trek ḇeyun roi nabor kaku. Baken ḇyeja iwawa manggun ḇa ma nya ḇraper ḇeba ri suru. Kanggwan ḇyeja meter ri 12, mboi daron fasaw kaku. Rupa ra, fafisu saroi oso syewar roḇean ido, na daron yaryar ḇe bo ro krustasea ḇaido in ḇefanjur imbe dan ansi sop sena. Mura, isasyar kababus ro war ya dori. Kababus nane swaf ḇyena meter peser ri oser, inja nadenem in ansi ro war ya bori. Inja napyan fa saroi ani dan in ansi.

Manfawawi sya sikmom rosai ḇefrur fa in ḇena baken ḇewawa manggun ḇa ine bisa daron yaryar imnis radineni. Ḇarpur mura sifawi roi ḇefnai ya naisya ro ḇraper ḇyena. Ḇraper ḇyena ḇarponi namyaren ḇa imnis ḇraper ro udara beroḇ, mboi nepurpur, sor na ḇe tuberkel.

Fyor saroi ani daron bo irwas war ya, tuberkel anna nafnoḇek i fa dek ḇe bo ma israwen syadi. Kofawi na ro? Syap Natural History doḇe tuberkel anna nafrur fa war na nadaf fasaw ma nayar pyum kaku roro ḇraper ḇyena, isyadi wer fafisu saroi ani daron aḇyoḇer ḇe bo ḇa. Ḇraper ḇyena ḇarponi namyaren ido, na jadi fa daron yaryar ḇe bo ḇa kukro war na nepambarbar ro ḇraper ḇyena ḇarpuri monda, inja ḇraper ḇyena nasaramper i fa dek ḇa.

Sisrow roi nane kwar inja payamyum rosai sismai faro ras-ras ḇarpon ya? Fawawi nane newar fa sifrur ḇraper ro udara beroḇ imnis ḇraper saroi ine, inja udara ani fyandun ḇraper nabor wer ḇa ḇaido roiebor fa fyadwer dafdaf ro wam ya. Ḇraper ine ipyum syadi ma napyan fa smamwarek na. Ḇefawinanem ro biomekanik ḇenir ḇe John Long ikyar fyoro wer ḇa udara sor ḇe ”pesawat jet nakam ḇraper ḇyena nari sifrur na fa nepurpur raris ḇraper ro saroi na”.

Sfarari Manine Ḇraper Ḇyena

Komam kada, manfawawi sya sifrur ḇraper ro udara na fa namnis ḇraper ro man sya moḇ sisnai raya. Ḇape baboine, roi ono naisya sfarari na wer. Syap New Scientist ikofen radine, ”Manfawawi ro University of Florida sifrur roi sor ḇe drone isoine udara kasun nari sfara i ro moḇ ḇeḇinggwan. Nya samambraḇ raris manine fa iroḇ ro moḇ oser, syobom, ma dek fasaw ḇe bo.”

Manin ansine siroḇ sifnak pyum kaku ro farsyos iyaswa kuker siyer ḇraper sena ḇe erdai ma siku sena. Manfawawi sya bisa sfarari moḇ manine ḇraper sena sifnak rai. Syap ani ikofen, ”Udara drone ḇena kanggwan sentimeter ri 60 ani ḇyepake mesin kasun fa byukifara ḇraper sifrur ro logam insama bisa iwawa.” Ḇraper sifrur nane nafrur fa udara kasun anya bisa iroḇ ma syobom ro aidoram ḇekaki na. Angkatan Udara AS simarisen siḇe sifrur udara kasun anine fa ipyum syadi wer fa syewar senjata kimia ḇaido biologi ḇero kota-kota ḇeba na.

Sfarari Manggnaw ḇaido Kabikakor Wemin Ḇyena

Sfarkor nabor kako ro aiwan ḇero bonde sya. Oser ya iso, aiwan ḇeyanawer sor ḇe manggnaw ḇaido kabikakor. Manggnaw anine ifawi danawer ro ander ma pyof pambar ro plafon na. Ro fafisu sfas Refo ya, sifawi kwar samambraḇ ro aiwan sya. (Amsal 30:28) Rosai ḇefrur fa manggnaw anine ipok isapi ḇa snar gravitasi ya?

Manggnaw ansine bisa spof ro rosaser ḇeyakyuk raris gelas kaca kukro nya bur ḇemyaren kaku sesyaran ro webam sena nasiper sor ḇe seta. Sakna lem ro webam sena ḇa, ḇesyabo sbuk samambraḇ molekuler ḇekasun syadi na. Molekul ḇero manggnaw ansi webam sena ma moḇ spof ro na nefesepen kukro samambraḇ ḇeyer ḇekasun naisya, sor na ḇe van der Waals. Inja, gravitasi syambraḇ syadi ro samambraḇ ḇeyer anna, iso ḇefnai fa koma jadi fa kek ander karui na kuker kopom monda ḇrampin koḇena ḇa. Ḇape, rofyor manggnaw ansya spof ro ander karui, seta-seta anna nafrur fa webam sena naba syadi. Fafisu manggnaw ansi sḇe samambraḇ van der Waals fa sibor syadi roro seta syaran ḇero webam sena ido, na nafnai fa samambraḇ ḇeyer ḇeba syadi naisya fa nadwarek si insama sisapi ḇa.

Payamyum risai manfawawi sya sismai kukro sisrow roi nane? Smam ro manggnaw webam sena, inja sisrow roi fa sbukifrur roi sor ḇe Velcro—ine kako siso farari ro roi ḇekenem na. * Syap The Economist dap kaḇer manfawawi oso roi ikofen na, doḇe roi sor ḇe ’pita perekat ro manggnaw’ nefainda kako ”faro ḇefararur ro bar medis na fafisu jadi fa sbuk perekat ro bahan kimia na ḇa”.

Mansei Ḇesrow Kaku fa Ḇesmai Syowi ma Sanandik ya?

Baboine, Badan Antariksa AS sisya sifrur robot ḇena wemin sibor ḇembran imnis ra manora. Manfawawi ḇero Finlandia sya sakfrur traktor ḇena wemin ri wonem bisa dekdofen roi ḇedwarek, raris bumbum ḇebamantar oso. Manfawawi ḇesesya sifrur srei ḇeḇenunef bisa byase ma isosef raris cemara knam. Pabrik oso ḇefrur oto isya ifrur oto ḇefrar pyum ḇesnai ra in apupu. Manfawawi ḇese sya wer sfarkor ro ram abalone kif ḇyena kukro syambraḇ fa idwarek i roi ḇemun na. Smam na fa sikfrur sansun ḇenako, mboi nasrawen fa sbukidwarek ander na.

Roi ḇepyum nabor naisya manfawawi sya smam ro aiwan sya, inja sikram na ro bank data ma sisyos fawawi ḇekur sistem biologi nane sesyaran. Manfawawi na smam kaḇer bank data ine fa sifawi nyan rariso aiwan sya nafnoḇek si fafisu sifrur roiebor sena raris roi syap The Economist ikofen na. Roi ḇero roi ḇekenem nakam sfasepen ro bank data ine sifawi na ḇe ”paten biologi”. Sifawi kwar, ḇena paten iso snonggaku ḇaido perusahan ḇefas kwar roi skara na ḇaido mesin ḇebabo oso. Syap The Economist dawos ḇekur bank data ine ḇo doḇe, ”Rofyor sap rancangan biomimetik nakam ḇe ’paten biologi’, kaku ya manfawawi sya sfasnaibos ḇena paten ya iso aiwan sya.”

Moḇsa roi ḇekenem na naser roi ḇepyum nane rai? Manfawawi sya soḇe roi ḇepyum anna naisya snar evolusi, isoine fararwei ḇejadi ro swaf taun ri yuta. Mboi manfawawi ansi sna kakara oser ḇa. Manfawawi ro mikrobiologi ḇenir ḇe Michael Behe fyas ro syap The New York Times taun 2005 ḇo doḇe, ”Fararur komambos [ro roi ḇekenem na] nfasnai kakara ḇeba ḇa na, mboi nafrur fa kokyar: fyor oso isnai ḇe bebek, imbran ma dawos ra bebek oso, ma ono naisya namnis kaku radiri ido, kofawi ḇeri ma kokyar ima bebek diri.” Inja manfawawi oso doḇe, ”Komam roi ḇefasnaibos kwar ido, kopok kokara awer ḇo kobo ima isya ro manggundi.”

Snonggaku sya sbuk syowi ma sanandik faro manfawawi ḇekara ma ḇefrur ḇraper ro udara fa napyum syadi. Rarirya, na sbuk sanandik kako faro snonggaku ḇesrow roi sbukipyarekepen par ḇaido roi sbukifrur sansun ḇepyum ḇaido mesin motor ḇefrar pyum na. Fama, snonggaku ḇekaraw snonggaku ḇese fararur sena ḇo sfasnai syowi ma sanandik faro ḇefrur kaku roi anna ḇa ido, kofawi sima snonggaku ḇeḇye ḇa siri.

Manfawawi ḇena fawawi ḇekaki sya sima siso farari monda roi smam ro roi ḇekenem na ḇo sikfrur roi ḇepyum syadi. Mura, soḇe ḇefawinanem syadi ḇefrur roi ḇekenem anna iso evolusi. Inja moḇsa kwara rai, roi sikofen nane nasrow ke? Roi ono monda naisya kukro sia ḇekara ma ḇefrur na, inja roi ḇekenem ḇekaku komam na ryariso? Mansei ḇesyus kaku fa ḇesmai syowi ma sanandik, seniman ḇeba ya ke roma farkor insape ḇeyakfarari nyan ḇyena?

Sun Farkarkor Ḇepyum

Snonggaku ḇebor ḇemam roi ḇepyum ro aiwan sya, sakna kakara oser kuker manfasfas Mazmur ḇeyoḇe, ”Ḇraur ḇramin Bena nabor fafaya ḇa, sye Yahwe! Roi nakam wafrur na kuker fawawi Bena. Supswan ifo kuker roi wafrur kwar na.” (Mazmur 104:24) Manfasfas Refo oso, Paulus i, dakkara radirya kako. Fyas ḇo doḇe, ”Rofyor Allah ifrur supswan ine, Allah rari ḇyena komam ro komkasna ḇana, isoine ḇaḇe Manseren ḇyena ma papoik ḇekain fyoro-fyoro ḇyena, snonkakusya sifawina kwar ro roi ḇeḇor Allah ifrur kwarna.”​—Roma 1:19, 20.

Imbape, snonggaku ḇebor ḇesyowi Refo ma ḇekyar faro Allah sya, skara ḇo soḇe Allah bisa ifrur roi ḇebor ḇepyum ḇero supswan ine roro evolusi. Mboi rosai Refo ikofen kaku ya?

[Fasfas Kasun]

^ syos 15 Velcro, ḇaido kancing rekat, ima roi sepake ḇe lem ḇena kait ma serabut, sifur na kuker sfarari ro rokaker burdock mor ḇyena.

[Ḇeḇeyap]

Rariso roi ḇekenem naser roi ḇepyum komam na?

[Ḇeḇeyap]

Mansei ḇena paten faro roi ḇekenem na?

[Kotak/​Sonin]

Roi ono monda naisya kukro sia ḇekara ma ḇefrur na, inja roi ḇekenem ḇekaku komam na ryariso?

Udara ḇerow ruren ine fyarari manine ḇraper ḇyena

Manggnaw ḇaido kabikakor wemin sena sisren pdef, wewur sena smam na ḇa, napyan fa spof ro moḇ nakam, mboi Manggesi monda iso jadi fa spof ro na ḇa, ma napyan fa spof ma sper wemin sena. Manfawawi siḇe siso farari na

Sifrur oto ḇefrar pyum kukro smam ro apupu ḇaken ḇyedi moḇ isnai raya

[Kafkofen]

Airplane: Kristen Bartlett/​University of Florida; gecko foot: Breck P. Kent; box fish and car: Mercedes-Benz USA

[Kotak/​Sonin]

MANFARA ḆEFAWINANEM

Aiwan ḇebor sfawinanem kukro sifawi moḇ simbran ro na ro Supswan ḇesiper. (Amsal 30:24, 25) Komam pan aiwan ri suru suine.

Ḇefara Anir ḇaido Arkar Marandan Sena Moḇsa raryur ro anir ḇaido arkar ḇesewar roḇean bisa sifawi nyan fa skaḇer ḇe narem sena rai? Manfawawi ḇeraker Inggris smam mboi anir ansine srir sanarnarem ro nyan simbran ro ya monda ḇa, anir ḇesesya sbuk fawawi geometri fa sikfrur nyan insama napyan fa sibur kaḇer. Rupa ra syap New Scientist doḇe anir firaun sya ”sifrur nyan ḇeḇerwas ḇesnai ḇe snaw-snaw ḇena pum ya derajat ri 50 isof ro 60 ro narem sena ḇe bondi”. Rosai ḇefrur fa roi sifrur nane napyum kaku? Rofyor anir oso imbe ibur ḇe narem ḇyena ma isya kwar ro nyan anya, na ifawi ro manggundi kwar fa imbran ro nyan dawuk ḇera ḇe narem ḇyena. Fasfas ani ikofen wer, ”Geometri ro nyan ḇeḇerwas ine nafnoḇek anir ḇembran mura-muma ro nyan ine sya, inja na sifnak samambraḇ sena ḇa snar simbran sasar.”

Kompas ro Man Sya Man ḇebor sya siroḇ ḇinggwan kaku ro fafisu sairirya, mboi bisa sifawi moḇ imbe sra yoḇ ya. Moḇsa sifawi na rai? Manfawawi sya smam mboi man sya sifawi medan magnet ḇero supswan ine. Imbape syap Science ikofen radine, ”Medan magnet [supswan] ro moḇ nakam namnis kam ḇa ma kyur ker ḇe bar Wambrur ḇa.” Rosai ḇefrur fa man beroḇ ansi sifawi mnis moḇ imbe sra yoḇ ya? Rya man ansine sfasos kompas manggun sena kuker smam ori ya syun ro mandira. Moḇ ori ya syun ro ya naḇesisye imnis garis lintang ma musim, inja manfawawi sya soḇe man ansi bisa siso fararwei ani roro ”jam biologis ḇekofenḇair ḇe si musim ro taun ani”, raris syap Science ikofen na.

Mansei ḇefarkor anir ansi fa sifawi geometri na? Mansei ḇebuk ḇe man ansi kompas ma jam biologis na? Mansei ḇebuk ḇe man ansi akuk ḇefawi roi kompas ma jam biologis sukofenḇair ḇe si na? Evolusi ke? Baido Manḇefrur ḇefawinanem?

[Kafkofen]

© E.J.H. Robinson 2004