Wol Wo Tu i spolem gud ol ples long Yurop. Be long en blong wo, i gat wan gudfala samting i kamaot, hemia se ol Witnes blong Jehova mo plante narafala man oli kam fri long ol rabis kalabus blong ol Nasi. Nating se i olsem, laef blong olgeta i no isi. Ol Witnes blong Jehova tu oli gat ol sem mak trabol olsem ol narafala man, oli sot long kakae, klos, haos, mo ol narafala samting we man i nidim long laef. Sista Karin Hartung i talem se: “From we i no gat naf haos blong evriwan, ol man oli mas givim ples blong slip long ol famle blong olgeta, o oli rentem rum long apatmen blong olgeta i go long ol narafala man.” Sista Gertrud Poetzinger, we i kalabus blong seven yia mo sikis manis, i laef blong smoltaem long wan rum blong putum ol tul, mo i slip long wan jea nomo. a

 Long ol ples we faet i spolem, ?ol Witnes oli mekem wanem blong givim ol samting we ol brata mo sista oli nidim blong laef? ?Mo wanem ol lesen we yumi save lanem long olgeta we oli fesem ol hadtaem afta long wo?

 Ogenaesesen blong Jehova i kwik blong halpem ol man blong God long Yurop. Nathan Knorr mo Milton Henschel we oli stap long wol hedkwota, oli visitim ol Witnes blong faenemaot ol samting we oli nidim. Long 1945, long manis Novemba mo Disemba, oli go long Inglan, Swiselan, Franis, Beljiom, Netalan, Denmak,Swiden, Finlan mo Nowei. Brata Knorr i talem se: “Hemia fastaem we mifala i luk ol bigfala damej we wo i mekem long Yurop.”

 Long taem ya, Brata Knorr i no kasem ol pepa we oli givim raet long hem blong go insaed long Jemani. Be Erich Frost, we i lukaotem branj ofis long Jemani, i aot i kam blong mitim hem. b Erich i talem se: “Brata Knorr i givim ol waes advaes we oli wok gud mo i promes blong sanem ol kakae mo ol klos.” Hem i gohed se: “Smoltaem afta, sip i tekem ol flaoa, oel, ol sid blong kakae, mo plante narafala kakae, i kam long Jemani. Ol brata long ol narafala kantri tu oli sanem ol bigfala bokis blong klos, ol jaket, mo ol sus.” Wota blong ae blong ol brata mo sista i ron, taem oli kasem ol samting ya. Wan ripot i talem se: “I no long taem ya nomo we mifala i kasem help long ol brata mo sista, be ol sip oli gohed blong tu yia mo sikis manis blong karem ol samting i kam.” c

 Taem laef i stap kamgud smol, ol brata oli tingbaot olsem wanem blong stap klosap long Jehova. ?Wanem i givhan long olgeta?

 Oli folem wan gudfala program. (Efesas 5:15, 16) Wo i mekem se i no gat plante buk blong yusum blong stadi Baebol, mo program blong wosip blong ol Witnes i no ron gud. Be afta long wo, ol Kristin miting mo wok blong prij i stat bakegen. Jürgen Rundel, we i laef long Ostria, i tokbaot samting we i hapen, i se: “Informant d mo ol eria elda oli leftemap tingting blong mifala blong folem wan gudfala program long saed blong wosip.” Hem i gohed i se: “Mifala i tingting strong long Jehova, Jisas, stadi wanwan, mo wok blong prij. I no gat wan narafala samting olsem televisen, blong pulum tingting blong mifala.”

 Sista Ulrike Krolop i talem se: “Mi tingbaot yet glad we mi kasem taem mi stadi dip long wan topik long Baebol. Man blong mi i soemaot wan gudfala eksampol. Taem mifala i kasem wan niufala Wajtaoa, hem i lego evri samting i stap, nao i stadi gud long Wajtaoa ya.” Karin, we yumi tokbaot finis, i talem se: “Long taem blong wo, mifala i luksave se ol sas samting oli save lus kwiktaem nomo. Be ol save blong Baebol i stap kam oltaem, nating se i no plante. Jehova i blesem ol man we oli stap tru long hem.”

 Oli stat blong prij bakegen. (Matiu 28:19, 20) Wo i mekem se ol man blong Jehova oli no fri blong joen fulwan long wok blong prij mo tijim man long Baebol. Wan brata, nem blong hem Friedhelm, i tingbaot se, afta long wo, “evriwan oli stat bakegen blong prij.” Ulrike i tingtingbak, i se: “Faswan Witnes we i talemaot gud nius blong Kingdom long famle blong man blong mi, hem i jes kamaot long rabis kalabus mo i werem yet yunifom blong kalabus. I klia nomo se hem i stat blong prij stret afta we hem i kamaot.” Jürgen i talem se: “Afta long wo, bighaf blong ol brata mo sista oli gat strong tingting blong prij. Plante yangfala oli mekem wok blong prij fultaem.”

 Ulrike i talem se: “Laef long ol bigfala taon we ol bom oli spolem, i nogud we i nogud. Plante man oli laef nomo long ol haos we oli brobrok olbaot. ?Ol Witnes oli faenem ol man ya olsem wanem? Ulrike, we famle blong hem i kasem save long trutok afta long wo, i talem se: “Mifala i lukaotem ol ples we laet i saenaot long olgeta, o i gat smok blong faea i kamaot.”

 Oli lefleftemap tingting blong olgeta. (1 Tesalonaeka 5:11) Long taem blong wo, plante man oli mekem i nogud tumas long ol Witnes blong Jehova. Be afta long wo, ol Witnes oli no moa tingting tumas long ol rabis samting we i hapen long olgeta, be oli lefleftemap tingting blong olgeta. “Ol samting blong traem” bilif blong olgeta i kam wan samting we i givim bigfala glad long olgeta. (Jemes 1:2, 3) Johannes, we naoia i laef long Yunaeted Stet, i se: “Eria elda blong mifala, we hem tu i bin stap long rabis kalabus, i talem plante stori we i soemaot olsem wanem Jehova i halpem olgeta. Ol ripot olsem oli mekem bilif i kam strong moa.”

 Johannes i gohed i se, taem wo i finis, ol brata we oli holemstrong long Jehova oli tingbaot “ol rod we Jehova i halpem olgeta long kalabus mo olsem wanem hem i ansarem ol prea blong olgeta.” Olsem yumi talem finis, ol Witnes we oli kamaot long kalabus, oli gohed blong folem wan gudfala program, olsem ridim Baebol oltaem, go long ol Kristin miting, mo joen long wok blong prij. Elisabeth we i bin go long bigfala asembli long Nuremberg long 1946, i tingting bak long taem ya, i se: “Ol brata mo sista we oli kamaot long kalabus, oli bunbun bitim mak mo bodi blong olgeta i slak nogud, be taem oli tokbaot ol ekspiriens blong olgeta, i klia se ‘tabu spirit i mekem oli wok olsem we faea i laet.’”—Rom 12:11.

 Ol brata mo sista oli joen wanples oltaem. (Rom 1:11, 12) Long taem we wo i stap gohed, ol Witnes oli no save joen wetem ol narafala Witnes from we fasin agens i strong tumas. Karin i talem se: “Oli save go luk olgeta sam samtaem nomo, from sipos oli go luk olgeta oltaem, oli save putum laef blong ol brata mo sista long denja.” Be samting ya i jenis taem wo i finis. Friedhelm i talem se: “Oltaem ol brata mo sista oli joen wanples blong mekem samting. Bigfala samting long laef blong olgeta, hemia ol miting mo wok blong prij.”

 Dietrich we i wan elda long Jemani, i tingting bak long taem ya, i se: “Afta we wo i finis, sam Witnes nomo oli gat trak. Taswe mifala i wokbaot nomo blong go long ol miting. Be mifala i wokbaot long ol grup. Hemia i mekem se mifala i fren gud. Mifala i harem olsem se mifala i wan famle nomo.”

 Tede, plante man blong Jehova oli stap gotru long ol hadtaem from ol disasta, ol sik, ol faet, fasin agens, mo praes blong ol samting i go antap. (2 Timoti 3:1) Nating se i olsem, yumi no nid blong wari bitim mak. ?From wanem? From we eksampol blong strong bilif blong ol brata mo sista long Jemani long taem blong ol Nasi, i mekem yumi sua gud se, God blong yumi bambae i gohed blong givhan long yumi, taem yumi fesem ol hadtaem long ol las dei ya. Taswe, i gud yumi gat sem tingting olsem aposol Pol we i raetem se: “Tingting blong yumi i save strong, mo yumi save talem se: ‘Jehova nao i stap halpem mi. Bambae mi no fraet. ?Man i save mekem wanem long mi?’”—Hibru 13:6.