Oli Traem Blokem Ol Man Blong Oli No Ridim Tok Blong God

TAEM ol yia oli pas, samfala oli traehad blong tanem Baebol i go long ol lanwis we ol man oli save ridim. Fastaem Baebol i stap long lanwis Hibru mo Grik, be smol man nomo oli save ridim tufala lanwis ya. Sipos tede Baebol i stap yet long tufala lanwis ya nomo, bambae bighaf blong yumi i no kasem save long tok blong God.

Klosap 300 yia bifo we Jisas i kam long wol, sam man oli statem wok ya blong tanem fas haf blong Baebol we i stap long lanwis Hibru, i go long Grik lanwis. Oli kolem Baebol ya Grik Septuagint. Samwe long 700 yia biaen, man ya Jerome i tanem wan Baebol we plante man oli save gud, we nem blong hem Vulgate. Hem i tanem ful Baebol i go long Latin lanwis. Ol man we oli stap aninit long rul blong Rom long taem ya, oli toktok lanwis ya.

Sloslo, Latin lanwis i stat blong lus. Ol man we oli skul gud nomo oli toktok long lanwis ya. Mo Katolik skul i blokem ol man blong oli no tanem Baebol i go long narafala lanwis. Ol lida blong skul oli mekem plante toktok se Baebol i stret blong stap long trifala lanwis ya nomo, Hibru, Grik mo Latin. a

Oli Tanem Baebol Mo Ol Skul Oli Seraot

Long ol yia 800 K.T., tu misinari blong Tesalonaeka, nem blong tufala Methodius mo Cyril, tufala i mekem wok blong Jos blong Is we i stap long  Byzantium. Tufala i leftemap Slavik lanwis olsem lanwis we jos i mas yusum. Tingting blong tufala i blong givhan long ol man long Is Yurop we oli toktok Slavik lanwis, be oli no toktok Grik mo Latin lanwis. Tufala i wantem se ol man ya oli lanem ol save blong God long prapa lanwis blong olgeta.

Sam pris blong Jemani oli agensem strong tufala misinari ya, from we oli wantem se jos i gohed blong yusum Latin lanwis nomo. Ol pris ya oli no wantem se plante man oli joen long Kristin skul blong Byzantine. I klia se ol pris ya oli tinghae moa long politik, be oli no wari sipos ol man oli no kasem tijing blong God. Ol skul blong Wes we oli stap talem se oli Kristin oli rao strong wetem ol skul blong Is we oli talem se oli Kristin. Samting ya i mekem se long yia 1054, ol man long jos blong Is oli seraot long Katolik jos blong Rom mo biaen oli stanemap jos blong olgeta we oli kolem Otodoks jos blong Is.

Plante Man Oli Agensem Wok Blong Tanem Baebol

Sloslo Katolik skul i luk Latin lanwis olsem wan tabu lanwis. Long yia 1079, wan haeman blong Bohemia, we nem blong hem Vratislaus, i askem long Pop Gregory 7 sipos ol lida blong jos oli save yusum Slavik lanwis long taem blong jos seves. Pop i raetem leta i go long hem se: “Mifala i no save mekem samting we yu askem.” ?From wanem?

Pop ya i talem se: “Ol man we oli tingting gud, oli luksave se i gat sam haf blong Baebol we God i no wantem we man i kasem save long hem. Sipos i isi blong ol man oli kasem save long hem, maet ol man oli no moa gat respek long Baebol nao oli mekem i kam olsem we i no moa tabu. Mo tu, ol man we oli no gat hed bambae oli no kasem stret mining blong hem, nao i save lidim olgeta i gorong.”

Ol man olbaot oli no gat plante janis nating blong ridim Baebol. Mo ol lida blong jos oli wantem se i mas stap olsem. Long rod ya oli save gat bigfala paoa antap long ol man. Ol lida ya oli no wantem se ol man oli pusum nus blong olgeta long ol samting we oli talem se i bisnes blong olgeta nomo.

Long yia 1199, Pop Innocent 3 i tokbaot ol man we oli tanem Baebol i go long Franis lanwis, mo we oli no fraet blong joen wanples blong tokbaot Baebol. Hem i talem se ol man ya “oli tanem baksaed long jos.” Pop ya i talem se tok blong Jisas i stret long olgeta ya, se: “I nogud yu givim ol samting we i tabu, i go long ol dog. . . . Mo i nogud yu sakem ol gudgudfala samting blong yu i go long ol pig.” (Matiu 7:6) ?From wanem hem i talem olsem? Hem i se: “Tabu buk ya Baebol i hae tumas, taswe ol man olbaot ya we oli no skul, oli no mas stadi long hem mo tokbaot long ol narafala.” Taem wan man i no folem toktok blong pop, oli putum hem long han blong sam man blong oli mekem hem i harem nogud tumas gogo i talemaot samting we hem i mekem. Sipos hem i no wantem jenisim tingting blong hem, oli bonem hem long faea taem hem i laef yet.

Longfala taem i pas we plante man oli faet strong blong blokem ol man blong oli no gat Baebol mo blong oli no ridim. Long taem ya, ol lida blong skul oli yusum leta blong Pop Innocent, blong blokem ol man blong oli no ridim Baebol mo tanem i go long narafala lanwis. Smoltaem afta we pop i putum tabu ya, ol man blong jos oli stat  blong bonem ol Baebol we oli stap long lanwis blong ol manples, mo oli stap bonem ol man tu we oli gat ol Baebol ya. Long ol handred yia biaen, ol bisop mo ol lida blong ol kantri long Yurop we oli Katolik oli mekem evri samting we oli naf blong mekem, blong ol man oli no brekem tabu ya we Pop Innocent 3 i putum.

Ol lida blong Katolik skul oli save se plante long ol tijing blong olgeta oli stanap long kastom we jos nomo i stanemap, be i no long Baebol. I klia se hemia wan risen from wanem oli no letem ol man blong olgeta oli ridim Baebol. Sipos ol man oli ridim, bambae oli kasem save se ol tijing blong jos oli no stret wetem samting we Baebol i talem.

Samting We i Kamaot Taem Protestan Skul i Stanap

Taem Protestan skul i stat, plante samting i jenis long ol skul long Yurop. Martin Luther i traem blong jenisim sam samting long Katolik skul, mo long yia 1521 hem i kamaot long skul ya. Hem i mekem olsem folem save we hem i kasem long Baebol. Martin Luther i gat gudhan long wok blong translesen, taswe taem hem i kamaot fulwan long Katolik skul, hem i traehad blong mekem se ol man oli save kasem Baebol.

Martin Luther i tanem Baebol i go long lanwis blong Jemani nao plante man oli save kasem wan Baebol blong olgeta. Ol lida blong Katolik skul oli luk samting ya. Ale oli tingting se i mas gat wan narafala Baebol we jos i agri long hem. I no longtaem afta, i gat tu narafala Baebol long lanwis blong Jemani. Be long yia 1546, hemia klosap 25 yia biaen, Kaonsel blong Katolik skul long Trent i putum loa se jos nomo i gat raet blong mekem wok ya blong printim ol buk blong jos, wetem wok ya blong tanem Baebol i go long narafala lanwis.

Kaonsel blong Trent i talem se: “Stat naoia i go, ol man we oli printim Baebol . . . oli mas mekem long fasin we i stret. Sipos wan man i printim Baebol, no i askem long wan narafala blong hem i printim Baebol no enikaen buk blong skul, nem blong man we i raetem buk ya i mas stap insaed long buk ya. Sipos no, hem i brekem loa. Mo sipos man ya i wantem salem buk ya no i wantem holem buk ya i blong hem, fastaem [bisop long ples blong hem] i mas ridim buk ya mo i mas agri long hem.”

Long yia 1559, Pop Paul 4 i wokem fas lis blong ol buk we Katolik skul i putum tabu long olgeta. Hem i putum tabu long Baebol long lanwis blong Netalan, Inglis mo Franis lanwis, mo lanwis blong Jemani, Itali, Spen, mo long sam Baebol long lanwis Latin tu. Man we i wantem ridim Baebol i mas go luk bisop no ol man we oli stap panisim ol man from we oli gat wan Baebol. Olgeta ya nao oli mas givim wan leta blong givim raet long hem blong ridim Baebol. I klia se ol man ya oli fraet blong go askem pepa ya, from we oli no wantem givim tingting long ol haeman ya se oli tanem baksaed long jos nao oli kasem panis blong ded.

Ol man we oli gat wan Baebol, no oli givimaot Baebol long ol narafala long lanwis blong olgeta, oli save se ol haeman blong Katolik skul bambae oli kros long olgeta. Ol haeman ya oli holemtaet  plante long olgeta, oli fasem olgeta long wud mo bonem olgeta, oli rusum olgeta long faea olsem pig, oli putum olgeta long kalabus blong ful laef blong olgeta, no oli sanem olgeta oli go wok slef long ol bigfala sip. Mo oli bonem ol Baebol we oli karemaot long ol man. Long ol yia 1900, ol pris blong Katolik oli gohed yet blong karemaot mo bonem ol Baebol we ol man oli karem.

Ol Protestan skul tu oli mekem plante samting blong agensem Baebol. Long ol yia 1700 mo 1800, sam haeman blong Protestan oli stadi Baebol blong traem faenem poen long hem nomo. Biaen, plante man oli agri long ol tijing blong man ya Darwin. Darwin i talem se laef i no kamaot long God, be laef i stat olsem nomo, mo i jenis gogo i gat ol defren laef samting long wol.

Ol man blong stadi long ol skul mo plante lida blong ol jos tu, oli tijim se bighaf blong Baebol i stanap long ol kastom stori nomo. Taswe tede, plante lida blong Protestan wetem plante man we oli go long ol skul ya, oli talemaot long klia ples se ol stori blong bifo we Baebol i tokbaot, oli no tru.

Maet yu harem sam man oli talem se Baebol i no kamaot long God, mo maet yu sapraes long ol samting we sam man bifo oli mekem blong traem spolem Baebol. Be oli no win. !Baebol i stap kasem tede!

?From Wanem Baebol i Stap Kasem Tede?

Plante man long taem bifo, oli laekem Baebol tumas nao oli rere blong ded blong protektem Baebol. Be hemia i no bigfala risen we i mekem se Baebol i stap kasem tede. Bigfala risen ya, hemia tabu spirit blong God we i pulum ol man blong oli raetem Baebol.—Aesea 40:8; 1 Pita 1:25.

Taem yumi ridim Baebol mo yumi folem ol tok blong hem, laef blong yumi, helt blong yumi, mo famle blong yumi i kam gud moa. God i wantem se Baebol i stap, mo i wantem se ol man oli tanem i go long plante lanwis. Olsem nao, olgeta man oli save gat janis blong lavem hem mo blong mekem wok blong hem, nao bambae oli harem gud blong olwe long ol blesing we hem i givim. !Hemia nao samting we yumi evriwan i wantem!

Jisas i prea long papa blong hem long heven, i se: “Tok blong yu i tru olgeta.” (Jon 17:17) Baebol, we Jisas i ridim mo i tijim ol man long hem, hem i rod we God i yusum blong ansa long ol kwestin we ol gudfala man oli askem.

Mifala i singaot yu blong yu kasem moa save long ol tok we God i talem long ol man. Ol Witnes blong Jehova we oli stap seremaot magasin ya, oli glad blong givhan long yu. b

[Ol futnot]

[Tok blong makem poen long pej 6]

Ol man olbaot oli no gat plante janis nating blong ridim Baebol. Long rod ya ol lida blong jos oli save gat bigfala paoa antap long ol man

[Tok blong makem poen long pej 8]

Taem ol haeman oli faenemaot olgeta we oli gat wan Baebol, no oli givimaot Baebol long ol narafala, ol haeman ya oli fasem olgeta long wud mo oli bonem olgeta, no oli putum olgeta long kalabus blong ful laef blong olgeta

[Bokis blong pija long pej 9]

ANSA WE BAEBOL I GIVIM

God we i mekem yumi, hem i wantem se yumi naf blong ansa long ol impoten kwestin ya:

● ?Yumi laef from wanem?

● ?From wanem plante man oli safa?

● ?Ol dedman oli stap wea?

● ?Wanem fiuja blong ol man?

Baebol i givim ansa blong ol kwestin ya. Mo ol advaes blong hem oli save givhan long yumi blong kasem glad we i tru.

[Foto blong pija long pej 6, 7]

OL YIA WE PLANTE MAN OLI AGENSEM BAEBOL

Samwe long yia 636 K.T.

Isidore blong Seville i talem se trifala lanwis ya Hibru, Grik, mo Latin oli ol “tabu” lanwis, taswe Baebol i mas stap long trifala lanwis ya nomo

1079

Taem Vratislaus i askem se ol lida blong jos oli yusum Slavik lanwis long ol jos seves, Pop Gregory 7 i no agri nating. Hem i talem se Baebol i no mas go long han blong ol man we “oli no gat hed”

1199

Long tingting blong Pop Innocent 3, man we i tanem Baebol i go long narafala lanwis mo i tokbaot Baebol, hem i agensem jos. Plante taem, man we i go agensem tingting ya blong pop, ol man oli mekem i nogud long hem mo oli kilim hem i ded

1546

Folem loa blong Kaonsel blong Trent, Katolik Jos i mas agri fastaem long ol Baebol we man i tanem i go long narafala lanwis

1559

Pop Paul 4 i putum tabu long ol man blong oli no mas gat Baebol long ol narafala lanwis. Hem i holemtaet ol Baebol we i stap long ol narafala lanwis, mo i bonem olgeta. Plante taem hem i bonem ol man tu we oli gat ol Baebol ya

[Credit Lines]

Pope Gregory VII: © Scala/White Images/Art Resource, NY; Pope Innocent III: © Scala/Art Resource, NY; Council of Trent: © Scala/White Images/Art Resource, NY; Pope Paul IV: © The Print Collector, Great Britain/HIP/Art Resource, NY

[Foto Credit Line long pej 8]

From Foxe’s Book of Martyrs