?From Wanem i No Gat Stret Fasin?

PLEI

?From Wanem i No Gat Stret Fasin?

KLOSAP tu taosen yia bifo, Baebol i talemaot stret nomo ol fasin blong ol man long taem blong yumi, i se: “Long taem ya we bambae i klosap long Lasdei, laef long wol ya bambae i kam strong tumas. Bambae ol man oli save tingbaot olgeta nomo, mo bambae oli wantem mane tumas. Bambae oli . . . no man blong talem tangkiu, mo oli no save tingbaot God. Bambae oli no man blong gat sore long man, mo oli man blong mekem i strong tumas oltaem long ol narafala man. . . . Bambae oli no wantem ol fasin ya we i gud, oli agens long hem. Bambae oli man blong spolem ol fren blong olgeta, mo oli man we oli no kea, mo oli praod tumas. Bambae oli man we oli wantem tumas ol samting we oli stap harem gud long hem, i winim we oli stap lavem God.”—2 Timoti 3:1-4.

Bighaf blong ol man bambae oli agri se ol fasin ya oli stap kam antap long taem blong yumi. Ol man oli soemaot ol fasin ya taem oli wantem plante samting tumas, oli agensem narafala we i defren long olgeta, oli mekem stronghed, oli mekem kruked fasin, mo samfala oli rij samfala oli pua. Bambae yumi tokbaot ol fasin ya wanwan.

MAN I WANTEM PLANTE SAMTING TUMAS. Plante man oli talem se: “!Yu strong! !Yu win!” Be tingting ya i no stret. !Taem man i wantem plante samting tumas, hem i mekem ol fasin we oli spolem narafala! Maet hem i stilim mane taem hem i lukaot long ol kaon blong wan bisnes, maet i trikim narafala blong putum mane long wan bisnes we i giaman nomo, no i mekem tumas kaon, no i givimaot lonmane olbaot. Afta, ?wanem i hapen? Hem i mekem se sam man oli lusum mane blong olgeta, nao oli harem nogud tumas. I tru, maet olgeta we oli lusum mane oli gat fasin ya tu we oli wantem kasem plante samting tumas. Be sam long olgeta we oli lusum haos mo mane blong olgeta, oli ol man we oli stap wok had nomo blong kasem ol samting we oli nidim.

MAN I AGENSEM NARAFALA WE I DEFREN LONG HEM. Man olsem i jajem narafala long fasin we i no stret, mo i agensem narafala from we i blong narafala laen, no kala blong skin, no skul, no from we i no gat save. Samtaem man i agensem woman tu no woman i agensem man. Wan komiti blong Yunaeted Neson i faenemaot se long Saot Amerika, wan klinik i no wantem givim meresin long wan woman we i gat bel, nao woman ya i ded. ?From wanem oli no wantem givim meresin? From we woman ya i blong narafala laen mo hem i pua. Tingting ya blong agensem narafala we i defren i save lidim man blong i mekem ol bigfala fasin we oli no stret. Maet samfala oli kilim ol man blong wan laen mo mekem i nogud long olgeta blong ronemaot olgeta long wan ples no long wan kantri, mo maet oli traem kilimaot wan ful laen blong man.

MAN I MEKEM STRONGHED. Ripot long wan buk (Handbook of Antisocial Behavior) i talem se: “Evri yia, ol man we oli stronghed oli mekem plante taosen famle oli seraot, oli mekem laef blong plante taosen man i kam nogud, mo oli spolem ol samting we praes blong olgeta i plante milian vatu. Plante moa man oli kros mo oli stap kilim narafala man. Long ol yia we oli kam, maet ol man we oli raetem buk oli tokbaot taem blong yumi olsem ‘taem blong ol stronghed,’ i no ‘taem we ol save i kam antap.’” Oli raetem buk ya long yia 1997, mo kam kasem naoia, fasin blong ol man i stap sem mak nomo, i no kam gud.

KRUKED FASIN. Wan ripot blong kruked fasin long Vanuatu i talem se long tri manis nomo long yia 2007, gavman i lusum bitim 40 milian vatu from ol giaman jek we samfala oli mekem long nem blong gavman. Hemia nao mane we oli save yusum blong givhan long ol hospital, klinik, skul blong ol pikinini, mo blong wokem ol rod.

SAMFALA OLI RIJ SAMFALA OLI PUA. Long olgeta man Vanuatu we oli wok long yia 2005, 0.6 pesen nomo oli kasem pei we i antap olgeta. Be 26 pesen oli kasem pei we i daon olgeta. Samwe long 1.4 bilian man long wol oli gat 100 vatu nomo blong pem samting we oli nidim blong wan dei. Evri dei, 25,000 pikinini long wol oli ded from we famle blong olgeta i pua tumas.

?I Gat Rod Blong Stretem Ol Trabol Ya?

Long yia 1987, praeminista blong Ostrelia i talem se long yia 1990, bambae i no moa gat wan pikinini long Ostrelia we famle blong hem i pua. ?Olsem wanem? ?Samting ya i kamtru? Nogat. Biaen, praeminista i talem se i moagud sipos hem i no bin talem samting ya.

Tru ya, nating se man i gat paoa, no i rij, no i gat haenem, be hem i wan sinman yet, mo hem i no naf blong stretem ol nogud fasin long wol. Man ya tu i kasem trabol from ol nogud fasin we ol narafala oli mekem, mo tu, hem i kam olfala mo i ded. I sem mak long samting we Baebol i talem long tufala vas ya:

“I no gat man i save kam bos long laef blong hem.”—Jeremaea 10:23.

“Yufala i no mas trastem ol lida blong wol ya. Olgeta oli no save sevem yufala.”—Ol Sam 146:3.

Sipos yumi tinghevi long ol tok ya, bambae yumi no harem nogud taem ol man oli no winim ol trabol long wol. ?Olsem wanem? ?Yu ting se i moagud blong lego tingting ya se ol samting i save jenis? !Nogat! Long ol pej we oli kam biaen, bambae yumi tokbaot wan taem we wol ya bambae i fulap long stret fasin. Be yumi wanwan i save mekem sam samting naoia. Yumi save lukluk gud long fasin blong yumi. Yu traem tingbaot se: ‘?Mi mi save mekem i stret moa long ol narafala? ?Mi mi save mekem wanem blong kam gud moa?’ Bambae yumi tokbaot ol kwestin ya long nekis pej.

[Tok blong pija long pej 4, 5]

A. Jaena: Polis i holem wan man we i kilim ol man blong narafala laen

B. Inglan: Oli smasem ol stoa mo stilim olting insaed

C. Ol puaman long kamp blong refuji long Ruwanda

[Foto Credit Lines long pej 4]

WEKAP!