Go long ol haf insaed long hem

Go long lis blong ol haf

!Hemia Man Ya We i Mekem Ol Nambawan Wok!

!Hemia Man Ya We i Mekem Ol Nambawan Wok!

!Hemia Man Ya We i Mekem Ol Nambawan Wok!

“Stanap mo yu no muf mo tingbaot ol nambawan wok blong God.”​—JOB 37:​14, NW.

1, 2. ?Wanem nambawan samting we oli faenem long 1922, mo wanem filing blong ol man we oli faenem samting ya?

 HOWARD Carter, wan man blong stadi long ol samting blong bifo, mo Lord Carnarvon, wan haeman blong Inglan, tufala i wok tugeta plante yia blong lukaot wan sas samting. Ale, long Novemba 26, 1922, tufala i faenem sas samting ya​—⁠hemia gref blong Fero Tutankhamen. Tufala i faenem gref ya long Vali blong ol King, we i ples blong berem ol fero blong Ijip. Taem tufala i kasem wan doa insaed long gref ya, tufala i drilim wan smol hol i gotru long hem. Ale Carter i pusum wan kandel i gotru long smol hol ya mo i lukluk i go insaed.

2 Samtaem biaen, Carter i talem stori ya se: “Lord Carnarvon i taed blong wet, nao i askem se, ‘?Yu save luk sam samting?’ Be klosap se mi no save ansa long hem. Mi talem nomo se, ‘Yes, mi mi luk ol nambawan samting.’ ” Long gref ya we oli berem fero, i gat plante taosen sas samting mo wan strongfala bokis blong dedman, we bokis ya oli wokem long gol. Maet yu yu luk sam long ol “nambawan samting ya” finis long foto no long wan musium. Be, nating se ol samting we yu luk long musium oli nambawan olsem wanem, oli no gat bigfala mining long laef blong yu. From samting ya, i gud we yumi tokbaot ol nambawan samting we oli gat bigfala mining long laef blong yumi mo we oli save givhan bigwan long yumi.

3. ?Weples yumi save faenem save long saed blong ol nambawan samting we oli save givhan long yumi?

3 Eksampol, tingbaot wan man we i laef plante handred yia bifo. Man ya, hem i moa impoten, i bitim ol man we oli plei long sinema, ol top man blong spot, mo ol famle blong king. Oli tokbaot man ya se hem i nambawan man long ol kantri long Is. Ating yu yu save man ya​—⁠nem blong hem Job. Wan ful buk blong Baebol i talem stori blong hem. Be, nating se Job i bitim ol narafala man long taem blong hem, Elihu, we i laef long taem blong Job, i harem se hem i mas stretem Job. Elihu i talem se Job i stap tingbaot tumas hem wan mo ol man we oli stap raonabaot long hem. Long Job japta 37, yumi faenem sam waes advaes we oli save givhan bigwan long yumi.​—Job 1⁠:​1-3; 32⁠:​1–33:12.

4. ?Wanem i hapen bifo we Elihu i givim advaes we i stap long Job 37:⁠14?

4 Trifala man we oli talem se oli fren blong Job, oli mekem plante toktok from sam samting we oli ting se Job i mekem. Oli bilif se Job i sin long tingting no aksin blong hem. (Job 15⁠:​1-6, 16 22⁠:​5-10) Wetem longfala tingting, Elihu i wet go kasem we Job mo ol fren blong hem oli finisim toktok blong olgeta. Biaen, hem i toktok wetem waes mo fasin luksave. Hem i tokbaot plante gudfala poen, be makemgud stamba poen ya se: “Harem samting ya, O Job; stanap mo yu no muf mo tingbaot ol nambawan wok blong God.”​—⁠Job 37:​14, NW.

Man Ya We i Mekem Ol Wok

5. ?“Ol nambawan wok blong God” we Elihu i tokbaot, oli soem wanem?

5 Makemgud tok blong Elihu. Hem i no talem long Job blong tingbaot hem wan, no blong tingbaot Elihu, no sam narafala man bakegen, nogat. Wetem waes fasin, Elihu i pulum Job​—⁠mo yumi tu​—⁠blong tingbaot ol nambawan wok blong Jeova God. ?Long tingting blong yu, wanem mining blong tok ya “ol nambawan wok blong God”? ?Mo, from wanem yu mas tingbaot ol nambawan wok blong God, nating se yu gat ol wari long saed blong helt, mane, fiuja, famle, ol man we oli wok wetem yu, mo ol man we oli laef klosap long yu? I klia se ol nambawan wok blong Jeova God oli soem se hem i gat waes mo hem i bos long olgeta samting we hem i wokem raonabaot long yumi. (Nehemaea 9⁠:6; Ol Sam 24⁠:1; 104⁠:24; 136⁠:​5, 6) Blong mekem samting ya i klia, i gud yumi luk wan stori long buk blong Josua.

6, 7. (a) ?Wanem ol nambawan wok we Jeova i mekem long taem blong Moses mo Josua? (b) ?Bambae yu mekem wanem sipos yu bin luk wan long ol nambawan wok ya long taem blong Moses mo Josua?

6 Bifo, Jeova i mekem se plante trabol i kasem Ijip, mo i seraotem Red Si long tu haf, blong Moses i save lidim ol man Isrel oli aot long Ijip, oli gofri. (Eksodas 7⁠:​1–14:31; Ol Sam 106⁠:7, 21, 22) Josua japta 3, i tokbaot wan stori we i klosap sem mak. Josua, we i tekem ples blong Moses, i mas lidim ol man blong God oli krosem wan reva blong go insaed long Promes Lan. Josua i talem se: “Yufala i mas mekem yufala i klin long fes blong Hae God fastaem, from we tumora, hem bambae i mekem ol [“nambawan wok,” NW ] long medel blong yumi.” (Josua 3:⁠5) ?Wanem ya ol nambawan wok we God i mekem long taem ya?

7 Stori ya i soem se Jeova i blokem Jodan reva blong i no moa ron, nao plante taosen man, woman, mo pikinini oli save krosem reva long drae graon nomo. (Josua 3⁠:​7-17) !Sipos yu bin stap long taem ya, mo yu luk we reva i seraot mo olgeta man oli krosem reva long drae graon nomo, i sua se bambae yu sapraes mo yu glad tumas long nambawan wok ya! Yes, wok ya i soemaot se God i bos long olgeta samting we hem i wokem. Be, naoia​—⁠long taem blong yumi​—⁠i gat sam samting we oli nambawan. Job 37⁠:​5-7 i givhan long yumi blong luksave ol nambawan samting ya, mo from wanem i gud blong tingbaot olgeta.

8, 9. ?Wanem ol nambawan wok we Job 37⁠:​5-7 i tokbaot, mo from wanem yumi mas tingbaot ol wok ya?

8 Elihu i talem se: “Taem God i tok, plante samting blong sapraes oli stap kamkamaot long klia ples, mo ol bigbigfala samting we neva yumi luksave olgeta oli stap kamtru.” ?Elihu i stap tingting long wanem, taem hem i tokbaot “ol bigbigfala samting” we God i mekem? Yes, hem i tokbaot sno mo ren we i folfoldaon long graon. Sno mo ren i save blokem wan man blong i no wokem garen blong hem. Long taem olsem, man ya i gat janis blong tingbaot ol wok blong God, mo i stret nomo blong mekem olsem. Maet yumi no man blong wokem garen, be ren mo sno i save blokem yumi tu long wok blong yumi i dipen long kantri we yumi stap long hem. ?Long taem olsem, yumi tekem taem blong tingting dip long saed blong man we i wokem ren mo sno, mo se ol samting ya oli soemaot wanem? ?Yu yu tingting dip olsem samtaem?

9 Taem yumi ridim Job japta 38, makemgud se Jeova God i tingbaot ol samting ya, taem hem i askem sam gudfala kwestin long Job. Nating se Man We i Wokem yumi i askem ol kwestin long Job, i klia se ol kwestin ya oli gat paoa long laef, tingting, mo fiuja blong yumi. Taswe, i gud blong luk ol kwestin we God i askem, mo i gud yumi tingting dip long mining blong ol samting ya. Yes, i gud we yumi mekem samting we Job 37⁠:14 i pulum yumi blong mekem.

10. ?Job japta 38 i mas gat wanem paoa long yumi, mo wanem ol kwestin we God i askem?

10 Job japta 38 i stat wetem ol tok ya se: “Nao i gat wan bigfala win i blu, mo Hae God i kamtru long win ya, i tok long Job, i talem se, ‘?Yu hu ya we yu stap talem se mi mi no waes? Ol tok ya blong yu i soemaot we yu no gat hed nating. Sipos yu yu wan man, yu stanap, yu ansa long ol kwestin blong mi.’ ” (Job 38⁠:​1-3) Ol tok ya oli halpem Job blong luksave se hem i stap long fored blong Man We i Wokem heven mo wol, mo se hem i gat kaon long Man ya. I gud we yumi wetem olgeta man long taem blong yumi, yumi evriwan i tingbaot samting ya. Biaen God i tokbaot sam samting we Elihu i tokbaot finis se: “?Taem we mi mi mekem wol ya, yu yu stap wea? Sipos yu save, yu talem long mi. ?Hu i makemaot wol ya, se bambae i bigwan olsem wanem? ?Hu i pulum teplaen antap long hem blong makem saes blong hem? ?Yu save ansa long ol kwestin ya? . . . ?Ol pos ya oli stanap long wanem? ?Mo hu i putum fas ston long kona blong fandesen ya, we ol narafala ston blong hem oli stap laenap long hem?”​—⁠Job 38⁠:​4-7.

11. ?Job 38⁠:​4-6 i pulum yumi blong tingbaot wanem?

11 ?Taem God i wokem wol, yumi eniwan, wetem Job, i stap wea? ?I stret blong talem se ol man nao oli wokem plan blong wol ya, olsem we oli makem wetem teplaen se bambae hem i bigwan olsem wanem? !Nogat! Taem God i wokem wol ya, i no gat man yet i stap. God i tokbaot wol ya olsem wan haos, taem hem i askem se: “?Hu i putum fas ston long kona blong fandesen ya, we ol narafala ston blong hem oli stap laenap long hem?” Yumi save se wol ya i no longwe tumas mo i no klosap tumas long san. Hem i stap long wan ples we i stret nomo blong yumi laef long hem. Mo saes blong wol tu i stret. Sipos wol ya i bigwan lelebet moa, gas ya we oli kolem haedrojen bambae i no save aot long win raonabaot long yumi, nao bambae yumi no save laef long wol. I klia se Man We i Wokem wol ya, hem i “putum fas ston long kona blong fandesen” blong hem long stret ples blong hem. ?I stret blong presem hu from nambawan wok ya? ?Job, yumi wan, no Jeova God?​—⁠Ol Proveb 3⁠:19; Jeremaea 10:⁠12.

?Hu Man i Save Ansa?

12. ?Kwestin we i stap long Job 38⁠:6 i pulum yumi blong tingbaot wanem?

12 God i askem tu se: “?Ol pos ya oli stanap long wanem?” Kwestin ya i pulum tingting blong yumi bigwan. Long taem bifo, Job i no gat save long tok ya graviti. * Be tede, maet plante long yumi i kasem save se paoa blong graviti we i kamaot long san, i mekem se wol ya i stap long stret ples blong hem, olsem ol pos we oli holem wan haos. ?Be, hu long yumi i kasem save fulwan long graviti?

13, 14. (a) ?Yumi save talem wanem long saed blong graviti? (b) ?Job 38⁠:6 i pulum yumi blong mekem wanem?

13 Wan buk we oli jes prentem i no longtaem, nem blong hem The Universe Explained, i talem se ‘graviti, i wan long olgeta paoa raonabaot long yumi, we fulap man i save long hem, be oli no save eksplenem olsem wanem paoa ya i wok.’ Buk ya i gohed i se: “I luk olsem se paoa blong graviti i save muf kwiktaem nomo long skae, mo i no gat man i save klia from wanem paoa ya i muf kwiktaem olsem. Be, long ol yia we oli jes pas, sam sayentis oli ting se maet graviti i stap muf olsem ol wef, mo ol smosmol samting we oli kolem gravitons oli mekemap ol wef ya. . . . Be i no gat man we i save pruvum klia se ol smosmol samting ya oli rili stap.” Tingbaot wanem we samting ya i soemaot.

14 Bitim 3,000 yia finis we Jeova i askem ol kwestin ya long Job. Kam kasem naoia, ol sayentis oli lanem plante niufala samting. Nating se i olsem, yumi evriwan, wetem ol sayentis tu, yumi no save eksplenem graviti, we i mekem se wol ya i stap long stret ples blong hem, nao yumi save stap laef long hem. (Job 26⁠:7; Aesea 45⁠:18) Hemia i no min se yumi evriwan i mas mekem dip stadi blong save evri samting long saed blong graviti. Be, sipos yumi tingting dip long nambawan wok ya blong God, samting ya i save gat paoa long tingting we yumi gat long saed blong God. ?Yu yu sapraes bigwan long waes mo save blong God, mo yu yu luksave from wanem yumi mas lanem moa long saed blong ol samting we God i wantem yumi blong mekem?

15-17. (a) ?Job 38⁠:​8-11 i stap tokbaot wanem, mo wanem ol kwestin we i kamaot? (b) ?Yumi save talem wanem long saed blong save we ol man oli gat long wanem we i mekem se ol bigbigfala aelan oli kamaot long dip si?

15 Man We i Wokem olgeta samting i gohed blong askem kwestin se: “?Long taem ya we solwota i sut, i kamaot long graon fastaem, olsem we pikinini i bon, i kamaot long bel blong mama blong hem, be hu i satem doa blong blokem solwota ya i stap long ples blong hem? Long taem ya, mi nao mi tekem klaod, mi kavremap solwota ya long hem, mo mi mekem tudak i kam olsem klos blong hem. Mo mi mi putum mak we solwota bambae i go finis long hem, olsem we mi putum stonwol i goraon long hem blong blokemgud hem. Mi talem long hem se, ‘Bambae yu go kasem ples ya, yu no bitim i go moa. Paoa blong yu bambae i finis long ples ya.’ ”​—⁠Job 38⁠:​8-11.

16 Blong solwota i stap nomo long ples blong hem, i mas gat mak long ol bigbigfala aelan (kontinen), dip solwota, mo taed blong hem tu. ?Hamas yia nao ol man oli stap stadi long ol samting ya? Oli stadi plante taosen yia finis​—⁠mo long laswan handred yia, oli stadi moa i bitim ol yia bifo. Maet yu stap tingting se, kam kasem naoia, ol man oli mas save evri samting finis long saed ya. Be nogat. ?Naoia, long yia 2001, sipos yu go long ol bigfala laebri no yu lukluk long Internet blong faenemaot ol laswan save long saed ya, bambae yu faenem wanem?

17 Wan buk we plante man oli akseptem, i talem se: “Wan kwestin we i pulum intres mo we plante sayentis oli stadi mo tingting long hem, hemia se wanem nao i mekem se ol bigbigfala aelan oli kamaot long ol dip solwota.” Biaen, buk ya i givim fo risen, be i talem se ol risen ya “oli sam long plante defren tingting we man i gat long saed blong kwestin ya.” Ating yu luksave finis se, tingting olsem “i soemaot se man i no gat naf save blong ansa long kwestin ya.”

18. ?Yumi lanem wanem long Job 38⁠:​8-11?

18 Taswe, naoia i stret blong tingbaot ol kwestin we oli stap long Job 38⁠:​8-11. I tru, i no yumi we i wokem olgeta samting long wol ya. Mo i no yumi we i putum mun long prapa ples blong hem, we mun ya, paoa blong hem i stap mekem solwota i kam soa kasem stret mak blong hem, blong i no spolem ol ples we yumi stap long hem. Yu save finis hu nao i wokem samting ya, hemia Man ya We i Mekem ol nambawan wok.​—⁠Ol Sam 33⁠:7; 89⁠:9; Ol Proveb 8⁠:29; Ol Wok 4⁠:24; Revelesen 14:⁠7.

Presem Jeova From Ol Nambawan Wok Ya

19. ?Ol naesfala toktok long Job 38⁠:​12-14 oli pulum yumi blong tingbaot wanem samting long saed blong wol?

19 Job 38⁠:​12-14 i tokbaot fasin blong wol ya blong tantanem i goraon. Yumi no save presem wan man long wol from wok ya, from we i no yumi man we i wokem samting ya. Taem wol i tantanem i goraon, hemia nao i mekem se ples i brok delaet long eli moning, we i naes tumas blong luk. Taem san i girap, sloslou yumi save luk klia ol samting raonabaot long yumi, olsem trak blong leg blong man long sanbij. Yumi sapraes taem yumi tingbaot olsem wanem wol ya i stap tantanem i goraon . Hem i no spid bitim mak. Yumi save se sipos wol i spid tumas, bambae yumi kasem bigfala trabol. Mo tu, hem i no slou tumas. Sipos wol i slou, bambae dei mo naet i longfala moa, mo bambae ples i kolkol mo i hot bitim mak, nao yumi no save laef long wol. Yumi glad tumas se wol ya i stap tantanem i goraon long wan spid we i stret nomo. Blong talem stret, God nao i mekem samting ya, be i no wan grup blong man.​—⁠Ol Sam 148⁠:​1-5.

20. ?Bambae yu ansa olsem wanem long ol kwestin we God i askem long Job 38⁠:​16, 18?

20 Naoia, traem tingbaot se God i askem ol kwestin ya long yu: “?Olsem wanem? ?Samtaem yu yu godaon insaed long dipsi, long ples we solwota i stap kamaot long hem? ?Samtaem yu yu wokbaot long botom blong dip solwota?” !Yumi no save fulwan ansa blong ol kwestin ya! Ol man blong stadi long dip solwota, olgeta tu oli no save. “?Yu yu save saes blong wol ya? ?Hem i bigwan olsem wanem? Sipos yu save, yu talem long mi.” (Job 38:​16, 18) ?Yu yu go finis long olgeta ples no plante ples long wol? ?Yu yu kasem save finis long ol bigbigfala ples long wol? ?I tekem hamas yia blong go kasem ol naesfala ples mo lukluk ol nambawan samting long wol ya? !I sua se bambae yu haremgud tumas sipos yu mekem olsem!

21. (a) ?Ol kwestin we oli stap long Job 38⁠:19 oli mekem yumi tingbaot wanem tingting we ol sayentis oli gat? (b) ?Ol trufala samting we yumi save long saed blong laet i mas pulum yumi blong mekem wanem?

21 Mo tu, tingbaot ol dip kwestin we i stap long Job 38⁠:19 se: “?Yu yu save weples laet i stap kamaot long hem, mo wanem ples stamba blong tudak i stap long hem?” Maet yu yu save finis se, blong plante yia, ol man oli gat tingting se laet i muf olsem ol smosmol wef long wan lugun. Be biaen, long 1905, Albert Einstein i eksplenem se laet i olsem plante smosmol paoa we oli joen tugeta. ?Hemia nao stret ansa? Nogat. Wan insaeklopidia we i jes kamaot i no long taem, i stanemap kwestin ya se: “?Laet, hem i wan wef no hem i ol smosmol paoa?” Sem buk ya i ansa se: “I klia se, [laet] i no save kam olsem wan wef mo ol smosmol paoa long semtaem, from we tufala samting ya [ol wef mo ol smosmol paoa] tufala i defren olgeta. Beswan ansa blong kwestin ya, hemia se laet i no wan long tufala samting ya.” Be, nating se man i no save eksplenem gud ol wok blong God, san i stap gohed yet blong givimaot laet long yumi, mekem se yumi save wom. Yumi haremgud from kakae mo oksijen * we ol tri oli wokem from laet blong san. Yumi save rid, lukluk fes blong ol fren mo famle blong yumi, lukluk naesfala kala blong skae taem san i godaon, mo plante narafala samting bakegen. !Taem yumi stap mekem ol samting ya, i gud we yumi tingbaot se God nao i mekem ol nambawan wok ya!​—⁠Ol Sam 104⁠:​1, 2; 145⁠:5; Aesea 45⁠:7; Jeremaea 31:⁠35.

22. ?Deved i mekem wanem long saed blong ol nambawan wok blong God?

22 ?I stret blong tingting dip long ol nambawan wok blong Jeova jes blong mekem yumi sapraes long ol wok blong hem? Nogat. Deved, man blong raetem Ol Sam, i talem stret se yumi man, yumi no naf blong kasem save mo tokbaot evri wok blong God. Hem i se: “Hae God, yu yu God blong mifala. Yu yu mekem plante samting finis blong givhan long mifala. . . . Mi mi no save tokbaot olgeta evriwan, oli plante tumas.” (Ol Sam 40:⁠5) Be, Deved i no minim se hem i no mas tokbaot ol bigbigfala wok blong God. Hem i soemaot samting ya taem hem i talemaot strong tingting blong hem long Ol Sam 19⁠:1 se: “Hae God. Mi bambae mi presem yu long olgeta tingting blong mi, mi bambae mi talemaot olgeta gudgudfala wok blong yu.”

23. ?Ol nambawan wok blong God oli pusum yu blong mekem wanem, mo olsem wanem yu save givhan long ol narafala?

23 I gud we yumi folem eksampol blong Deved. Taem yumi kasem save long ol nambawan wok blong God, samting ya i mas pusum yumi blong tokbaot God, ol samting we hem i mekem finis, mo ol samting we bambae hem i mekem biaen. Yes, yumi mas “talemaot paoa blong hem long ol man blong ol narafala kantri. Bambae yumi talemaot ol bigbigfala wok blong hem long fes blong olgeta man.” (Ol Sam 96⁠:​3-5) Yumi save soemaot tangkiu long God from ol nambawan wok blong hem, taem yumi gat tingting daon mo talemaot ol samting we yumi lanem long saed blong hem. Sam long ol man we yumi talemaot ol wok blong God long olgeta, oli gruap long ol kantri we ol man oli no bilif se God nao i wokem olgeta samting. Nating se i olsem, ol toktok blong yumi oli save pulum olgeta blong bilif long God. Antap long samting ya, maet bambae oli wantem kasem save mo wosipim Man we i “mekem olgeta samting,” Man ya We i Mekem ol nambawan wok, nem blong hem Jeova.​—⁠Revelesen 4:⁠11.

[Ol futnot]

^ Paoa long graon, san, mun mo sta, we i mekem se ol samting i stap long stret ples blong olgeta.

^ Wan gas long win we olgeta laef samting oli nidim blong laef.

?Bambae Yu Yu Ansa Olsem Wanem?

• ?Job 37⁠:14 i pulum yu blong tingbaot wanem wok blong God?

• Talem sam samting we Job japta 37 mo 38 i tokbaot, we ol sayentis oli no save eksplenem fulwan.

• ?Wanem tingting blong yu long saed blong ol nambawan wok blong God, mo samting ya mas i pusum yu blong mekem wanem?

[Kwestin]

[Tok blong pija long pej 7]

?Hu i satem doa blong blokem solwota i stap long ples blong hem?

[Tok blong pija long pej 7]

?Hu long yumi i go finis long olgeta naesfala ples blong wol, we God i wokem?