Go long ol haf insaed long hem

Go long lis blong ol haf

Ol Papa Blong Jos—?Oli Leftemap Ol Trutok Blong Baebol?

Ol Papa Blong Jos—?Oli Leftemap Ol Trutok Blong Baebol?

Ol Papa Blong Jos—?Oli Leftemap Ol Trutok Blong Baebol?

Nating se yu wan Kristin no nogat, maet ol tingting blong yu long saed blong God we i stap long Baebol, mo long saed blong Jisas mo ol Kristin fasin, oli kamaot from ol Papa Blong Jos. Wan long ol papa ya oli singaotem hem se Maot Blong Gol; mo wan narawan oli singaot hem se Bigfala Man. Ol man oli tingbaot olgeta ya se oli “stret pija blong laef blong Kraes.” ?Hu ya ol man ya? Oli ol man blong jos blong bifo, we oli gat hae save. Oli ol man blong raetem buk, ol man blong stadi long ol bilif blong jos, mo ol man we oli gat save long ol waes blong wol. Bighaf blong ol tingting we ol “Kristin” oli gat tede, i kamaot long olgeta ya​—⁠ol Papa Blong Jos.

DEMETRIOS J. Constantelos, blong Grik Otodoks Jos, we hem i tijim save long saed blong ol skul, i talem se: “Baebol hem i wan haf nomo blong olgeta Tok blong God. Tabu Spirit, we i soemaot ol tok blong God, hem i no save stap long ol pej nomo blong wan buk.” ?Sipos samting ya i tru, wanem narafala rod we i soemaot ol tok blong God long yumi? Constantelos i raetem long buk blong hem (Understanding the Greek Orthodox Church) i se: “Ol Tabu Kastom mo Tabu Baebol, [tufala tugeta] i olsem tufala saed blong wan mane nomo.”

Stamba blong “Tabu Kastom” ya, hemia ol tijing mo hanraet blong ol Papa Blong Jos. Ol man ya we oli laef long ol yia wan handred kasem fo handred K.T., * oli ol bigman blong jos mo oli stap tingting mo toktok plante long saed blong ol “Kristin” tijing. ?Ol tijing blong ol man ya oli gat bigfala paoa yet long tingting blong ol “Kristin” tede? ?Ol tijing blong olgeta oli leftemap Baebol? ?Kristin trutok we ol man blong Jisas Kraes oli folem, i mas stanap long wanem?

Stori Blong Olgeta

Samwe long ol yia 150 K.T., ol man we oli talem se oli Kristin oli mas faet strong blong holem bilif blong olgeta from we ol man Rom mo ol narafala man we oli agensem trufala bilif, oli mekem bigfala trabol long olgeta. Be, long ol trabol taem ya, plante man tumas oli stat talemaot prapa tingting blong olgeta long saed blong ol bilif blong skul. Ol man blong jos oli raorao long saed blong Jisas se hem i rili “wan god” no nogat, mo oli gat defdefren tingting long saed blong tabu spirit mo wok we hem i stap mekem. Samting ya i mekem se oli seraot, from we tingting mo bilif blong olgeta i defren, be i no hemia nomo. Ol man ya oli pulum ol raorao mo ol fasin seraot we oli gat long “Kristin” bilif i go insaed long ol bisnes blong politik mo laef blong komuniti blong olgeta. From samting ya, raf fasin i kam antap, ol man oli rebel, ol man blong sem kantri no vilej nomo oli seraot agensem olgeta bakegen, mo oli kilim plante man i ded. Paul Johnson, wan man blong raetem histri, i raetem se: “Kristin skul [we i stanap long apostasi *] i kamaot long ol tingting we oli fasfas wetem ol rao mo fasin seraot, taswe ol fasin ya oli gohed oltaem long medel blong hem. . . . Long ol yia wan handred mo tu handred [K.T.], plante defren tingting long saed blong ol bilif blong skul, oli kam antap bigwan olbaot long ol kantri blong sentrol mo is Mediterenian, mo ol man oli faet strong blong sapotem ol tingting blong olgeta. . . . Taswe, stat bifo finis, plante defdefren kaen Kristin skul oli girap, we wanwan oli talem samting we i defren long narawan.”

Long ol yia ya nao, plante man blong raetem buk mo man blong hae save oli stat tingting se i impoten tumas blong yusum waes blong man blong eksplenem ol “Kristin” tijing. Plante hiten man we oli skulgud oli stap kam insaed long “Kristin” skul. Blong mekem ol hiten man ya oli glad, ol haeman blong jos, we oli raetem buk, oli yusum plante save we oli stap insaed long ol olfala buk blong ol man Gris mo ol man Jiu. Justin Martyr (100-165 K.T.), wan man we i raetem ol buk long Grik lanwis, hem i faswan man blong folem tingting ya. Biaen, plante man we oli talem se oli Kristin oli gat gud save blong joenem ol bilif mo kastom blong ol man Gris i go long ol tijing blong Kristin skul.

Frut blong fasin ya we ol haeman blong skul oli stap folem, i kam klia long ol hanraet blong Origen (185-254 K.T.), wan man blong Aleksandria we i stap raetem ol buk long Grik lanwis. Buk ya blong Origen, we oli kolem On First Principles, hem i faswan hanraet we i traem yusum waes save blong ol man Gris blong eksplenem ol stamba bilif blong “Kristin” skul. Kaonsel Blong Nisia (325 K.T.), we i traehad blong eksplenem mo stanemap bilif se Kraes hem i wan “god,” i openem rod long ol man blong talemaot mining blong olgeta “Kristin” bilif. Kaonsel ya i statem wan fasin we plante yia biaen, ol kaonsel blong jos oli gohed blong folem, hemia blong eksplenem bilif.

Ol Man Blong Raetem Buk Mo Ol Man Blong Toktok

Eusebius blong Sisaria, we i man blong raetem ol buk long taem we Kaonsel Blong Nisia i statem ol miting blong hem, i joen wetem Rula ya Constantine. Samting olsem 100 yia afta we Kaonsel ya i stat, ol man blong stadi long ol bilif blong jos, we bighaf blong olgeta oli raetem ol buk long Grik lanwis, oli mekem plante toktok mo raorao blong stanemap wan long ol stamba bilif blong Krisendom, * hemia Triniti. Sam long olgeta we oli lidim ol toktok ya i gat Athanasius, we hem i bisop blong Aleksandria, mo tri narafala lida blong jos blong Kapadosia, long Esia Maena​—⁠hemia Bigfala Basil wetem brata blong hem Gregory blong Nyssa, mo fren blong tufala Gregory blong Nazianzus.

Long taem ya, ol man blong raetem buk mo ol prija, oli kam ol bigman we toktok blong olgeta i gat paoa long tingting blong ol man. Gregory blong Nazianzus mo John Chrysostom (we nem blong hem i minim “Maot Blong Gol”) tufala i toktok Grik lanwis, mo Ambrose blong Milan wetem Augustine blong Hippo tufala i toktok long lanwis Latin. Olgeta ya oli ol man we oli waesgud long fasin blong toktok, mo oli gat gud hed blong yusum stael blong raet mo toktok we ol man long taem ya oli tinghae long hem. Be man we ol hanraet blong hem oli gat moa paoa long tingting blong ol man long taem ya, hemia Augustine. Ol hanraet blong hem we oli eksplenem ol bilif blong jos oli olsem stamba blong ol “Kristin” tingting we man i stap folem tede. Jerome i wan narafala man blong stadi, we long taem ya, plante man oli tinghae long hem from bigfala save we hem i kasem. Hem nao i wokem translesen blong Baebol ya Latin Vulgate.

Be, sam impoten kwestin we i stap hemia se: ?Olgeta ya we oli Papa Blong Jos oli fasgud long ol tok blong Baebol? ?Oli folem tingting blong Baebol long ol tijing blong olgeta? ?Yumi save trastem se ol hanraet blong olgeta bambae oli lidim yumi blong kasem stret save blong God?

?Tijing Blong God No Tijing Blong Man?

I no longtaem i pas, Methodius blong Pisidia, we hem i wan lida blong Grik Otodoks Jos, i raetem wan buk we nem blong hem The Hellenic Pedestal of Christianity. Hem i raetem buk ya blong soem se kalja mo waes blong ol man Gris hem i fandesen blong olgeta “Kristin” tingting tede. Long buk ya, hem i talem stret se: “Klosap olgeta haeman ya we oli kolem olgeta ol Papa Blong Jos, oli tingting se ol bilif blong man Gris i save givhan bigwan long olgeta, nao oli tekem sam haf blong ol bilif ya blong ol man Gris bifo, mo oli yusum blong kasem save mo eksplenem ol Kristin trutok.”

Wan eksampol long saed ya hemia tingting ya se Papa, Pikinini, mo tabu spirit, trifala i wan Triniti. Afta long miting we Kaonsel blong Nisia i mekem, plante Papa Blong Jos oli bilif fulwan long tijing blong Triniti. Ol hanraet we oli mekem mo ol tok we oli givim oli bin mekem se Triniti ya i kam wan bigfala tijing long Krisendom. ?Be olsem wanem? ?Triniti i stap long Baebol? Nogat. ?Taswe, ol Papa Blong Jos oli karem tijing ya long wea? Buk ya A Dictionary of Religious Knowledge i poenemaot tingting blong plante man se Triniti “hem i wan bilif we i longwe long trutok. Ol man oli karem tijing ya long ol hiten skul nomo, ale oli joenem long bilif blong Kristin skul.” Mo wan narafala buk, The Paganism in Our Christianity, i sapotem tingting ya taem hem i se: “[Triniti] i kamaot long ol hiten bilif nomo.” *​—⁠Jon 3⁠:16; 14:⁠28.

Tingbaot narafala tijing ya blong sol we i no save ded. Hemia bilif se man i gat wan sol we i laef afta we bodi i ded. Ol Papa Blong Jos nao, oli karem bilif ya i kam insaed long Kristin skul, be neva trufala Kristin skul i bin tijim se sol i laef yet afta we man i ded. Baebol i soemaot klia se sol i save ded: “Sol we i stap mekem sin​—⁠hem nao bambae i ded.” (Esikel 18:​4, NW ) ?From wanem ol Papa Blong Jos oli gat bilif ya se sol i no save ded? New Catholic Encyclopedia i talem se: “Tingting blong ol Kristin skul se God i wokem wan sol nao i putum sol ya insaed long man taem hem i bon, i tekem plante yia blong kam wan haf blong ol Kristin bilif. Origen we i stap long Is, mo St. Augustine we i stap long Wes, tufala nao i mekem bilif ya i stanap, se sol i wan spirit samting, mo tufala nao i mekem tingting ya blong ol waes man i kam wan tijing blong skul. . . . [Tijing blong Augustine] . . . we i kam antap bigwan (nating se i gat sam mastik long hem) from ol tingting blong Plato mo ol hiten kantri.” Mo niuspepa ya Presbyterian Life, i talem se: “Sol we i no save ded hem i wan tingting blong ol man Gris we i stat long sam narakaen grup blong skul bifo. Waes man ya Plato, hem nao i mekem tingting ya i kam antap.” *

Fandesen Blong Trutok Long Kristin Skul

Afta we yumi bin lukluk long stori blong ol Papa Blong Jos, mo stamba blong ol tijing blong olgeta, i stret blong askem kwestin ya se: ?Wan trufala Kristin i save yusum ol tijing blong ol Papa Blong Jos olsem fandesen blong bilif blong hem? Letem Baebol i ansa.

Faswan samting se, Jisas Kraes hem wan i blokem fasin ya blong yusum ol taetel olsem “Papa” long ol lida blong skul, taem hem i talem se: “Mo bambae yufala i no singaot wan man long wol ya se ‘Papa’, from we yufala i gat wan Papa nomo blong yufala, we hem i stap long heven.” (Matiu 23⁠:9) Fasin blong yusum taetel ya “Papa” blong singaot wan bigman blong jos i no wan Kristin fasin mo hem i no kamaot long Baebol. Wok blong raetem Tok blong God i finis raonabaot long yia 98 K.T., taem aposol Jon i raetem ol buk blong hem. Taswe, ol trufala Kristin oli no nidim blong lukluk i go long enikaen man blong kasem sam narafala toktok blong God. Ol Kristin oli lukaot gud blong no folem ol tingting blong man from we long fasin ya bambae oli ‘mekem tok blong God i nating nomo.’ Man we i letem tingting blong man i tekem ples blong Tok blong God, hem i save ded long saed blong spirit. Jisas i givim woning ya se: “Sipos wan blaenman i stap lidim narafala blaenman, bambae tufala evriwan i mas foldaon long hol.”​—⁠Matiu 15:​6, 14.

?Wan Kristin i nidim blong kasem wan narafala toktok antap long tok blong God we i stap finis long Baebol? Nogat. Buk blong Revelesen i givim woning agensem fasin ya blong wantem ademap wan tok long ol tok ya we God i givim finis, hem i se: “Sipos man i joenem sam tok long ol tok blong buk ya, God bambae i tekem ol bigbigfala trabol we buk ya i stap tokbaot, i joenem olgeta wetem panis blong man ya.”​—⁠Revelesen 22:⁠18.

Trutok we Kristin skul i stanap long hem i stap nomo long Tok blong God, Baebol. (Jon 17⁠:17; 2 Timoti 3⁠:16; 2 Jon 1-4) Blong kasem klia save blong Tok ya i no nidim save blong ol waes man blong wol. I stret blong talem bakegen wanem we aposol Pol i talem taem hem i tokbaot ol man we oli traem yusum waes blong man blong eksplenem ol tok blong God: “?Wehem ol man we oli gat waes? ?Wehem ol man we oli gat save? ?Wehem ol man we oli stap toktok oltaem long ol bisnes blong wol? !Oli no gat! God i mekem finis we ol waestok blong man i kam olsem krangke tok nomo.”​—⁠1 Korin 1:⁠20.

Mo antap long samting ya, Kristin kongregesen “hem i olsem bigfala pos blong mekem trutok i stap strong, mo i sapotem trutok.” (1 Timoti 3⁠:​15, NW ) Ol elda we oli lukaot long Kristin kongregesen oli meksua se ol tijing insaed long kongregesen oli stret oltaem, mo oli meksua se i no gat sam giaman tijing oli kam spolem kongregesen ya. (2 Timoti 2:​15-18, 25) Oli putumaot olgeta ‘giaman profet, giaman tija, mo giaman toktok,’ long kongregesen. (2 Pita 2:⁠1) Afta we olgeta aposol oli ded, ol Papa Blong Jos oli letem “ol tok blong ol devel we oli blong giaman nomo” oli kam insaed long Kristin kongregesen.​—⁠1 Timoti 4:⁠1.

Risal we i kamaot from fasin ya blong lego trufala bilif i stap klia nomo long Krisendom tede. Ol bilif mo kastom blong hem oli stap longwe tumas long trutok blong Baebol.

[Ol futnot]

^ K.T. i minim Kristin Taem.

^ Fasin blong lego trufala bilif mo agensem hem.

^ Ol skul we oli giaman se oli Kristin.

^ Blong lanem moa long saed blong tijing blong Triniti yu save ridim buklet ya Should You Believe in the Trinity?, we ol Witnes blong Jeova oli wokem.

^ Blong gat moa save long tijing blong Baebol long saed blong sol, lukluk pej 98-104 mo 375-380 long Reasoning From the Scriptures, we ol Witnes blong Jeova oli wokem.

[Bokis/Foto blong pija long pej 18]

OL PAPA BLONG KAPADOSIA

Kallistos, wan pris we i stap raetem buk, i raetem se: “Otodoks Jos . . . i ona bigwan long sam man blong raetem buk we oli laef long ol yia tri handred, antap moa, olgeta ya we oli kolem olgeta ‘trifala Bigfala Lida Blong Jos,’ hemia Gregory blong Nazianzus, Bigfala Basil, mo John Chrysostom.” Tijing blong ol man ya we oli olsem ol Papa Blong Jos, i stanap long Baebol? Buk ya The Fathers of the Greek Church, i tokbaot Bigfala Basil, i se: “Long ol buk we hem i raetem, man i luksave klia se hem i bin intres tumas long toktok blong ol man olsem Plato, Homer, mo ol man we oli stadi long histri mo we oli gat gud save long fasin blong toktok. I sua se olgeta ya oli gat paoa long plante tingting blong hem. . . . Basil i holemtaet fasin mo tingting blong ol man Gris.” Hemia i sem mak long saed blong Gregory blong Nasianzus. “Long tingting blong hem, Jos bambae i winim plante moa man mo bambae i kam hae moa long ol narafala skul sipos hem i tekem olgeta kastom blong Gris.”

Profesa Panagiotis K. Christou, i tokbaot trifala Bigfala Lida ya i se: “Wanwan taem oli stap givim woning long ol man se i nogud blong lesin long ol ‘waes tok mo tok we i emti nomo’ [Kolosi 2⁠:8]​—⁠be oli talem samting ya nomo blong soem se oli stap folem loa blong Niutesteman. Long semtaem we oli talem samting ya, oli strong blong stadi long waes blong man mo ol narafala save blong wol, mo samtaem, oli talem long narafala man tu blong oli stadi long ol waes ya.” I klia se, long tingting blong ol tija ya blong jos, Baebol hem wan i no naf blong sapotem ol tijing blong olgeta. Sipos oli go lukaot ol narafala waes blong sapotem ol tijing blong olgeta, maet hemia from we ol tijing ya oli no stap long Baebol. Aposol Pol i givim woning long ol Hibru Kristin se: “Bambae yufala i no letem ol narafala tijing i tekemaot yufala long rod we i stret.”​—⁠Hibrus 13:⁠9.

[Credit Line]

© Archivo Iconografico, S.A./CORBIS

[Bokis/Foto blong pija long pej 20]

CYRIL BLONG ALEKSANDRIA—WAN PAPA BLONG JOS WE I MEKEM PLANTE RAO I KAMAOT

Long olgeta Papa Blong Jos, Cyril blong Aleksandria nao (375-444 K.T.) ating i man ya we i mekem plante moa rao i kamaot. Hans von Campenhausen, wan man we i stadi long histri blong jos, i talem se Cyril i “gat wan impoten posisen mo wan haenem, taswe oltaem hem i wantem se tingting blong hem nomo i win, hem i gat raf fasin, mo i waes blong trikim man.” Campenhausen i gohed se “hem [Cyril] i neva agri long wan samting sipos hem i luk se samting ya bambae i no save givhan long hem blong mekem paoa mo nem blong hem i kam antap moa . . . Hem i no wari nating sipos rod we hem i yusum i spolem narafala mo i go agensem stret fasin.” Taem Cyril i stap olsem bisop blong Aleksandria, hem i yusum dotimane, ol giaman pepa, mo ol nogud toktok blong pulum ol man blong karemaot bisop blong Constantinople long wok blong hem. I luk olsem se hem nao i biaenem ol man blong oli kilim i ded Hypatia long 415 K.T., we hem i wan man we i stadi long waes blong wol mo we plante man oli save long hem. Campenhausen i tokbaot ol hanraet we Cyril i raetem long saed blong ol skul, i se: “Hem i faswan man blong statem fasin ya blong yusum toktok mo save blong sam waes man blong wol, antap long Baebol, blong givim ansa long ol kwestin we man i askem long saed blong bilif.”

[Tok blong pija long pej 19]

Jerome

[Credit Line]

Garo Nalbandian