Go long ol haf insaed long hem

Go long lis blong ol haf

Origen—?Ol Tijing Blong Hem Oli Mekem Wanem Long Jos?

Origen—?Ol Tijing Blong Hem Oli Mekem Wanem Long Jos?

Origen—?Ol Tijing Blong Hem Oli Mekem Wanem Long Jos?

“Afta long ol Aposol, hem i wan long ol bigfala lida blong Jos.” Hemia toktok blong Jerome, we i bin tanem Baebol ya we oli kolem Latin Vulgate. Hem i talem ol tok ya blong presem Origen, wan man we i laef long ol yia tu handred mo we i gat bigfala save long saed blong bilif blong jos. Be i no olgeta man evriwan we oli tinghae long Origen. Samfala oli talem se hem nao i stamba blong olgeta giaman bilif we oli go agensem Jos. Wan man blong raetem buk long ol yia 16 handred, i talem bakegen toktok blong sam long ol man ya we oli agensem Origen i se: “Ol tijing blong hem oli krangke nomo mo oli spolem man. Oli olsem wan posen we hem i kafsaedem i go long olgeta man long wol.” Samting olsem tri handred yia afta we Origen i ded finis, ol man oli jajem hem se hem i wan man we i sakemaot ol stamba tijing blong Jos.

?FROM wanem sam man oli tinghae long Origen be samfala oli no laekem hem nating? ?Ol tingting blong hem oli bin gat paoa long ol tijing blong jos?

Wan Strong Man Blong Jos

Origen i bon samwe long yia 185 K.T. long taon ya Alexandria long kantri blong Ijip. Hem i kasem wan gudfala edukesen long ol buk blong ol man Gris, be papa blong hem, Leonides, i pulum hem blong spenem taem tu blong stadi Baebol. Taem Origen i gat 17 yia, Rula blong Rom i putumap wan loa we i talem se man i no gat raet blong jenisim skul blong hem. Papa blong Origen i go kalabus from we hem i bin lego skul blong hem blong kam wan Kristin. Origen, we tingting blong hem i yangfala yet, i wantem go wetem papa blong hem long kalabus mo i wantem ded olsem ol man ya we oli holem strong long bilif. Be, taem mama blong Origen i luk samting ya, hem i haedem ol klos blong Origen blong bambae hem i no save ronwe long hom. Origen i raetem wan leta i go long papa blong hem i se: “Yu mas lukaot se yu no jenisim tingting blong yu from mifala.” Leonides i stanap strong mo oli kilim hem i ded, nao famle blong hem i stap we i no gat mane blong laef. Be Origen i kasem inaf save finis long skul we i givhan long hem blong tekem wok blong tija we i tijim ol man long ol save blong Gris. Long rod ya, hem i winim mane we i nidim blong lukaot long mama blong hem mo ol sikis smol brata blong hem.

Rula blong Rom i wantem finisim Kristin skul. Loa ya we hem i putumap i mekem denja long laef blong ol studen be long ol tija tu, taswe olgeta Kristin tija oli ronwe long Alexandria. Plante man we oli no Kristin, oli kam long yangfala Origen blong hem i tijim olgeta long saed blong Baebol. Origen i tingting se maet hemia wan wok we God i givim long hem blong mekem. Plante long ol studen blong hem oli ded from we oli holemstrong long bilif, sam long olgeta oli ded bifo we oli finisim stadi blong olgeta long Baebol. Taem ol studen blong Origen oli stanap fored blong wan jaj, no oli stap long kalabus no ol man oli rere blong kilim olgeta i ded, Origen i kam luk olgeta blong leftemap tingting blong olgeta, nating se hem i save ded from. Wan man blong raetem histri blong ol yia tri handred, nem blong hem Eusebius, i raetem se, taem ol man oli lidim ol studen ya i go long ded, Origen i “no fraet nating blong talem tata long olgeta wetem wan kis.”

Plante man we oli no Kristin, oli kros bigwan long Origen from we oli se, hem nao i pulum ol fren blong olgeta mo i mekem se oli ded. Fulap taem, ol grup blong man klosap nomo oli kilim hem i ded. Nating se Origen i mas muf oltaem blong ronwe long ol enemi blong hem, hem i no stop long wok blong tija. Bisop blong Alexandria, we nem blong hem Demetrius, i sapraes tumas blong luk we Origen i no fraet mo i fasgud long bilif blong hem. Taswe, taem Origen i gat 18 yia nomo, Demetrius i putumap hem olsem bos long wan skul long Alexandria, we skul ya i blong tijim man long ol bilif blong jos.

Biaen, Origen i kam wan man we i gat bigfala save mo hem i raetem plante buk. Sam man oli talem se hem i raetem 6,000 buk, be ating hemia i bitim mak lelebet. Plante man oli save gud hem from Hexapla, wan long ol hanraet blong hem blong Hibru haf blong Baebol. Hanraet ya i mekemap 50 buk. Long ol wanwan pej blong Hexapla, Origen i raetem sikis lis blong ol vas we oli kamaot long sikis defren Baebol ya: (1) hanraet we i stap long Hibru mo Aramaik, (2) wan kopi blong semfala hanraet ya be long lanwis Grik we i yusum stret tok olsem we i stap, (3) Baebol blong Akwila long lanwis Grik, (4) Baebol blong Symmachus long lanwis Grik, (5) Grik Baebol ya Septuagint, we Origen nomo i jekem bakegen mo mekem i laenap moa wetem Hibru hanraet, mo (6) Baebol blong Theodotion long lanwis Grik. John Hort, wan man blong stadi long Baebol, i talem se: “Taem Origen i putumgud ol defren hanraet ya wanples, hem i givhan long ol man Gris blong luksave mining blong sam vas we maet oli mekem tingting blong olgeta i fasfas no oli save givim rong tingting sipos oli bin ridim long Septuagint nomo.”

‘Holem Ol Tok Ya We Oli Raetem Finis’

Be, long ol yia tu handred, plante tingting long saed blong jos oli fasfas, mo ol tingting ya oli jenisim fasin blong Origen blong tijim Baebol. Nating se Krisendom * i jes stat, hem i fulap finis wetem olkaen bilif we oli no stanap long Baebol, mo ol wanwan jos blong hem we oli stap long evri ples, oli tijim ol defren kaen bilif.

Origen i agri wetem sam long ol tijing ya we oli no stanap long Baebol, mo hem i talem se oli tijing blong ol aposol. Be hem i stap talemaot prapa tingting blong hem long plante narafala kwestin. Plante long ol studen blong hem long taem ya oli stap faet strong agensem ol tingting we oli kamaot long waes blong man. Origen i wantem halpem olgeta, ale hem i stadi gud long ol defren tingting ya we oli stap jenisim bilif blong ol yangfala studen blong hem. Tingting blong hem se, hem i mas faenem ol gudfala ansa long evri kwestin we ol studen ya bambae oli askem long hem folem waes ya we oli kasem.

Origen i wantem mekem se Baebol i agri wetem waes blong man, ale, hem i stat folem fasin ya blong talem mining blong evri tok blong Baebol. Hem i tingting se, oltaem ol tok blong Baebol oli gat mining long saed blong spirit, be i no oltaem we yumi mas bilif long ol tok ya stret olsem we oli raetem i stap. Wan man blong save i talem se long rod ya, Origen i stat blong “ridim Baebol mo eksplenem ol tok blong hem folem enikaen tingting blong hem nating sipos ol tingting ya oli no stanap long Baebol. Be long semtaem, hem i talem (mo hem i bilif fulwan long samting ya) se hem i wan man we i strong blong bilif mo i fasgud long tingting we i stap insaed long Baebol.”

Wan leta we Origen i raetem i go long wan long ol studen blong hem i soem tingting blong hem. Long leta ya, Origen i talem se ol man Isrel oli yusum gol blong Ijip taem oli wokem ol samting blong putum long haos prea blong Jeova. Origen i yusum samting ya blong pruvum se i stret nomo blong yusum waes blong Gris blong tijim Kristin bilif. Hem i raetem se: “Ol pikinini blong Isrel oli glad tumas from ol samting ya we oli bin tekem long ol man Ijip. Ol man Ijip ya oli no yusumgud ol samting ya, be ol man Hibru, we waes blong God i lidim olgeta, oli yusumgud ol samting ya blong mekem wok blong God.” Wetem ol tok ya, Origen i leftemap tingting blong ol studen blong hem blong “tekem eni haf long save blong ol man Gris we oli save yusum blong stadi no bildimap Kristin bilif blong olgeta.”

Fasin ya blong eksplenem Baebol olbaot nomo i mekem se i hadwok blong luksave sipos wan bilif i kamaot long ol Kristin tijing no long waes blong Gris. Wan eksampol blong samting ya i stap long buk ya On First Principles, we Origen i raetem. Hem i tokbaot Jisas olsem ‘wan Pikinini ya nomo blong God, we i bon, be i neva gat stat blong hem.’ Nao hem i gohed se: “Laef we hem i gat i no gat stat long hem mo i no save lus samtaem mo i gohed blong olwe. Hem i Pikinini, i no from we hem i kasem win blong laef long wan narafala, be hem i Pikinini from we hem i wan haf blong God.”

Origen i no faenem tingting ya long Baebol, from we Baebol i tijim se stret Pikinini blong God i “stamba blong olgeta samting we God i mekem” no hem i “faswan long olgeta samting we God i wokem.” (Kolosi 1:15; Revelesen 3:14, NW ) Augustus Neander, wan man blong tokbaot histri blong ol skul, i talem se Origen i kasem tingting ya se laef we Jisas i gat “i no gat stat long hem mo i gohed blong olwe” from “edukesen we blong Plato we i tijim waes blong man.” Long rod ya, Origen i brekem rul ya blong Baebol se: “Yufala i no mas bitim mak blong ol tok ya we oli raetem finis.”—1 Korin 4:6, NW.

Oli Panisim Hem From We Hem i Agensem Bilif Blong Jos

Long ol faswan yia we Origen i mekem wok blong tija, Kaonsel blong Aleksandrin i karemaot raet blong hem blong stap olsem wan pris. Ating hemia i hapen from we Bisop ya Demetrius i jalus long gudnem blong Origen we i stat kam antap. Origen i muf i go long Palestaen. Long ples ya, plante man oli tinghae long hem yet olsem wan man we i strong blong sapotem Kristin bilif. Nao hem i gohed blong wok olsem pris. Taem sam bisop long ol kantri blong Is oli agensem bilif blong jos, jos i askem Origen blong traem pulum ol bisop ya we oli mekem mastik, blong oli kambak long bilif blong olgeta bakegen. Afta we Origen i ded long 254 K.T., ol man oli raorao bigwan from nem blong hem. ?From wanem?

Afta we Kristin skul i go kasem plante ples finis, ol tijing we jos i agri se oli laenap wetem bilif blong jos oli kam moa klia. From samting ya, ol man we biaen oli stadi long ol bilif blong skul, oli no agri wetem plante tingting blong Origen we samtaem oli joen long ol waes blong man we oli no klia nating. Taswe, ol tijing blong hem oli mekem plante bigbigfala rao oli kamaot insaed long jos. Blong traem kwaetem ol rao ya mo holemtaet pis, jos i givimaot wan jajmen se Origen hem i agensem ol bilif blong jos.

I no Origen nomo we i mekem ol mastik ya. Baebol i talemaot finis se bambae i gat plante man we oli gowe long ol trufala tijing blong Kraes. Apostasi * ya i stat kam antap long en blong ol yia wan handred, afta we ol aposol blong Jisas oli ded. (2 Tesalonaeka 2:6, 7) Biaen, sam man we oli talem se oli ol trufala Kristin, oli talemaot long ol man se olgeta nao oli trufala jos, mo oli talem se ol narafala oli agensem bilif blong skul. Be blong talem stret, Krisendom i go longwe finis long trufala Kristin skul.

‘Ol Giaman Tok We Oli Talem Se Fasin Blong Man i Kam Waes’

Nating se Origen i gat plante tingting we oli no klia, sam long ol wok blong hem oli karem gudfala frut. Eksampol, buk ya Hexapla i holem nem blong God olsem we i stap long ol fofala leta blong Hibru lanwis. Hemia wan strongfala pruf we i soemaot se ol faswan Kristin oli save mo oli yusum nem blong God, Jeova. Be wan bigman blong jos blong ol yia fo handred, we nem blong hem Theophilus, i givim woning ya se: “Ol wok blong Origen oli olsem wan bigfala plantesen we i gat olkaen flaoa long hem. Sipos mi faenem wan naesfala flaoa long ples ya, bambae mi pikimap hem, be sipos mi luk wan we i gat ol nil long hem, bambae mi no tekem from we bambae i stikim mi.”

From we Origen i meksemap ol tijing blong Baebol wetem save blong ol man Gris, save blong hem i kam fulap wetem ol mastik, mo risal blong samting ya i spolemgud Krisendom. Eksampol, nating se biaen ol man oli sakemaot bighaf blong ol krangke waes blong Origen, be oli no lego tingting ya we hem i gat long saed blong laef we Jisas i gat se “i no gat stat long hem mo i gohed blong olwe.” Tingting ya nao i stamba blong Triniti we i no laenap nating wetem wanem we Baebol i talem. Buk ya The Church of the First Three Centuries i makem se: “Ol man oli laekem waes [we Origen i stat blong tijim] mekem se waes ya i no rere yet blong lus.” ?Wanem i kamaot from? “Kristin bilif we i stret gud, i kam fulap wetem ol tingting we oli kruked, mo plante tumas mastik oli kam insaed long Jos.”

Origen i save folem advaes blong aposol Pol mo blokem apostasi sipos hem i ‘no go joen long ol toktok ya we i no blong ona long God, mo long ol krangke toktok ya we oli [giaman] se fasin blong man i kam waes.’ Be Origen i no mekem olsem. Hem i stanap long “waes” ya, mo from samting ya hem i “gowe finis long fasin blong bilif.”—1 Timoti 6:20, 21; Kolosi 2:8.

[Ol futnot]

^ Ol skul we oli giaman se oli Kristin.

^ Fasin blong lego trufala bilif mo agensem hem.

[Tok blong pija long pej 31]

Buk ya “Hexapla,” we Origen i raetem, i soemaot se ol Grik hanraet blong Baebol, we ol faswan Kristin oli yusum, i gat nem blong God long olgeta

[Credit Line]

Published by permission of the Syndics of Cambridge University Library, T-S 12.182

[Foto Credit Line blong pija long pej 29]

Culver Pictures