‘Mi Wantem Go Talemaot Bisnes Ya Long Sisa’

WAN hip blong man oli girap, oli go from wan man mo oli stat blong wipim hem. Man ya i no naf blong blokem olgeta. Hip man ya oli talem se hem i mas ded. Be, stret long taem we oli wantem mekem olsem, ol soldia oli kamtru mo oli blokem ol raf man ya blong oli no moa kilim hem. Man ya hemia aposol Pol. Ol man we oli agensem hem, hemia ol man Jiu. Oli agensem Pol from wok blong prij we hem i mekem mo oli talem se hem i mekem tempol i doti. Ol soldia we oli sevem hem, oli ol man Rom, we Klodias Lisias nao i komanda blong olgeta. From we ol samting oli paspas tumas, ol soldia oli ting se Pol i wan man blong brekem loa, ale oli holem hem.

Stori ya i stap long ol laswan seven japta blong buk blong Ol Wok, mo stori i stat taem oli holem Pol. I gud blong gat save long laef blong Pol, edukesen we hem i kasem long saed blong loa, ol tok we ol man oli talem agensem hem, olsem wanem hem i blokem ol tok ya, mo olsem wanem ol man Rom oli stap panisim man. Ol samting ya bambae oli halpem yumi blong kasem save long ol japta ya.

Klodias Lisias i Putum Pol Long Kalabus

Wok blong Klodias Lisias i blong lukaot se i no gat trabol long Jerusalem. Bos blong hem, we hem i hedgavman blong ol man Rom long Judia, i stap long Sisaria. Maet Lisias i putum Pol long kalabus blong protektem hem long ol raf man ya no maet hem i ting se Pol i man blong mekem trabol. From we ol man Jiu oli kros tumas, Lisias i talem long ol soldia blong oli tekem Pol i go antap long barik blong ol soldia, long bigfala haos blong Antonia.—Ol Wok 21:27 kasem 22:24.

Lisias i mas faenemaot wanem nao Pol i bin mekem. From we ol man oli stap singaot bigwan, hem i no save faenemaot wan samting nating. Ale wantaem nomo, hem i givim oda long ol soldia blong oli ‘wipim Pol blong mekem hem i talemaot, from wanem ol man ya oli stap singaot bigwan agens long hem.’  (Ol Wok 22:24) Hemia nao fasin we ol man Rom oli mekem long ol man blong brekem loa, ol slef, mo ol parakot man. Oli wipim olgeta blong mekem olgeta oli talemaot rong we oli bin mekem. Maet fasin ya i wokgud, be wip (flagrum) we oli yusum blong wipim man i nogud olgeta. Sam long ol wip ya oli gat ol jen we oli fasem ol smosmol aean long en blong hem. Sam narafala oli gat ol rop we oli wokem long skin blong buluk mo we oli fasem bun blong anamol we oli sap no ol smosmol pis aean long hem. Ol wip ya oli givim bigfala soa long man, i katem skin mo i terem mit.

Long taem ya nao, Pol i talemaot se hem i wan sitisen blong Rom. From we i tabu blong wipim wan man Rom we oli no jajem hem yet, toktok ya i blokem olgeta wantaem nomo. Wan haeman blong ami i save lusum wok blong hem, sipos hem i spolem no panisim wan sitisen blong Rom. Ale, i stat long taem ya, oli mekem Pol olsem we hem i wan spesel presina, oli letem ol man oli save kam blong visitim hem.—Ol Wok 22:25-29; 23:16, 17.

Lisias i no sua from wanem hip man ya i bin agensem Pol. Blong faenemaot stret, hem i tekem Pol i stanap long fes blong ol jif pris mo olgeta memba blong kaonsel ya Sanhedrin. Be Pol i mekem we wan rao i kamaot bitwin ol memba blong kaonsel ya taem hem i talem se oli jajem hem from we hem i bilif se ol dedman bambae oli save laef bakegen. Taem rao blong olgeta i kam strong tumas, Lisias i fraet we bambae oli tekem Pol, oli brebrekem bodi blong hem, ale hem i mas tekemaot Pol bakegen blong ol man Jiu we oli kros tumas oli no kilim hem.—Ol Wok 22:30 kasem 23:10.

Lisias i no wantem gat fol from ded blong wan man Rom. Taswe taem hem i harem se ol man oli mekem plan blong kilim Pol i ded, kwiktaem nomo hem i sanem hem i go long Sisaria. Folem loa blong ol man Rom, taem oli sanem wan presina i go long wan kot we i hae moa, oli mas sanem wan ripot i go wetem olgeta. Ripot ya i soem wanem we oli faenemaot finis long saed blong man ya, from wanem oli sanem hem i kam, mo wanem tingting blong man we i mekem ripot ya. Lisias i talem long ripot blong hem se: “Mi faenemaot we hem i no mekem wan samting nating we i stret blong hem i ded, no i go stap long kalabus from. Ol poen we olgeta oli faenem long hem, oli blong bisnes blong loa blong olgeta nomo.” Mo hem i talem long ol man we oli agensem Pol, blong oli talemaot ol rabis poen we oli faenem long hem, long fes blong hedgavman ya Feliks.—Ol Wok 23:29, 30.

Hedgavman Feliks i No Jajem Pol

Feliks i rula long provins blong Judia. Taswe, hem i gat paoa mo raet blong talem olsem wanem ol man oli mas folem loa. Hem i save jus blong folem kastom blong ol man blong ples ya no ol loa we gavman i putumap blong jajem ol man blong brekem loa. Ol man we oli gat hae posisen mo ol haeman blong gavman tu oli mas obei long ol loa ya. Oli kolem ol loa ya ordo, no lis. Mo tu, Feliks i save jusum wan fasin blong jajem man we oli kolem extra ordinem. Fasin ya blong jajem man, oli yusum long eni man we i brekem loa, mo we i talemaot rong blong hem fastaem. Hedgavman blong wan provins, ‘i no mas tingbaot wanem we oli mekem long Rom, be wanem we i stret blong mekem long eni ples.’ Taswe, plante taem hedgavman nao i mekem disisen olsem wanem blong jajem man.

Ol man oli no gat save long olgeta smosmol samting long saed blong ol loa blong ol man Rom bifo. Be, oli talem se kes blong Pol i “i wan nambawan eksampol long fasin ya blong jajem man we oli kolem extra ordinem.” Hedgavman ya, tugeta wetem sam man we oli givim advaes long hem, oli lesin long ol tok we wanwan man i gat blong oli talem agensem wan man we i brekem loa. Oli singaot man we i brekem loa blong stanap long fes blong ol man ya, blong hem i save agensem tok blong olgeta. Be, olgeta we oli putum hem long kot nao oli mas pruvum se hem i brekem loa. Jaj i jusum wanem panis we i stret blong man ya i kasem. Hem i save jajem hem stret long taem ya, no hem i save wet longtaem. Sipos hem i wet, man ya i mas stap long kalabus. Henry Cadbury, wan man blong stadi, i talem se: “I tru se, from paoa we jaj i gat, i isi nomo blong hem i letem ol nogud man oli gat paoa long disisen we hem i tekem no blong letem we oli pem hem—maet oli mekem olsem blong hem i save letem wan man blong brekem loa i go fri, no blong jajem hem, no blong wet longtaem bifo we hem i jajem hem.”

Hae pris Ananaeas, sam elda blong laen blong Isrel, mo wan man we nem blong hem Tetalas oli kam stanap long fes blong Feliks. Oli talemaot se Pol ‘i stamba blong plante trabol. . . . Hem i stap mekem plante bigfala rao long ol laen blong Isrel, mo hem i wan lida blong krangke kampani ya blong olgeta we oli biaen long man Nasaret ya’ mo hem i traem mekem haos blong God i doti long fes blong God.—Ol Wok 24:1-6.

Ol man we oli agensem Pol fastaem, oli ting se Pol nao i bin tekem Trofimas, wan man we i no laen blong Isrel, i kam insaed long yad blong Haos blong God we  i blong ol man Jiu nomo. * (Ol Wok 21:28, 29) Blong talem stret, Trofimas hem wan nomo i bin kam insaed long yad ya. Be, sipos ol man Jiu oli ting se Pol nao i tekem hem i kam, oli save jajem Pol se hem tu i mas ded. I luk olsem se gavman blong Rom i agri long panis ya. Taswe, sipos Lisias i no bin holem Pol, be ol man Jiu we oli polis blong tempol oli bin holem hem, ating Sanhedrin i jajem hem kwiktaem nomo.

Long tingting blong ol man Jiu, Pol i no stap tijim ol man long saed blong skul blong ol man Jiu, no wan skul we i folem loa (religio licita). Taswe, oli ting se tijing blong Pol i agensem loa, mo i agensem gavman.

Oli talem tu se Pol ‘i stap mekem plante bigfala rao long ol laen blong Isrel, olbaot long wol.’ (Ol Wok 24:5) I no longtaem bifo, hedgavman Klodias i tok agensem sam man Jiu we oli stap long taon blong Aleksandria se “oli stap mekem bigfala trabol long evri ples long wol.” Toktok ya i sem mak nomo long toktok we ol man Jiu oli talem agensem Pol. Taswe, wan man blong raetem histri, A. N. Sherwin-White, i talem se: “Toktok ya i stret blong talem agensem wan man Jiu long taem blong rul blong Klodias no ol faswan yia blong rul blong Nero. Ol man Jiu oli wantem hedgavman i ting se wok blong prij blong Pol i mekem plante trabol long ol man Jiu long kantri ya. Oli save se gavman i no wantem jajem hem from skul blong hem, taswe oli traem joenem politik insaed long bisnes ya.”

Pol i blokem olgeta poen we oli talemaot agensem hem. Hem i talem se, ‘Mi mi no mekem wan trabol long ples ya. I tru se, mi mi stap joen long grup ya we ol man oli talem se “i krangke.” Be, hemia i min se mi mi stap folem olgeta loa blong Moses. Sam man Jiu we oli kamaot long Esia, olgeta nao oli statem trabol ya. Sipos oli gat poen agensem mi, oli mas kam stanap long ples ya blong talemaot ol poen ya.’ Pol i talem se risen from wanem ol man Jiu oli stap agensem hem, hemia from we olgeta nao oli stap rao from skul, mo gavman blong Rom i no gat save long bisnes ya. Feliks i no wantem mekem ol man Jiu oli kros moa, taswe hem i talem se bambae oli tokbaot bisnes ya bakegen. Mo long rod ya hem i blokem kaonsel blong no jajem Pol. Hem i no putum Pol long han blong ol man Jiu, nating se olgeta oli talem se oli naf blong jajem hem. Mo tu hem i no jajem Pol folem loa blong ol man Rom, mo hem i no letem Pol i go fri. Ol man oli no save fosem Feliks blong jajem Pol. Hem i wantem we ol man Jiu oli laekem hem, be i gat wan narafala risen from wanem hem i wet blong jajem Pol. Hem i stap tingbaot we maet hem i save kasem sam mane long Pol blong letem hem i go fri.—Ol Wok 24:10-19, 26. *

Wan Bigfala Jenis Aninit Long Rul Blong Posias Festas

Tu yia biaen, long taem blong niufala haeman, Posias Festas, ol man Jiu long Jerusalem oli tok agensem Pol bakegen, mo oli wantem hem i kambak long Jerusalem blong oli jajem hem bakegen. Be Festas i talem se: “I no fasin blong mifala man Rom, blong mifala i letem man i go nating long han blong ol man we oli stap talemaot ol poen agens long hem. Fastaem, hem i mas gat janis blong stanap long fes blong olgeta, blong talemaot ansa blong hem long ol poen ya.” Wan man blong raetem histri, Harry W. Tajra, i makem se: “Festas i kwik blong luksave se ol man ya oli stap mekem plan blong kilim i ded Pol, we i wan man Rom.” Taswe hem i talem long olgeta blong oli kamdaon long Sisaria blong talemaot from wanem oli agensem Pol.—Ol Wok 25:1-6, 16.

Long Sisaria, ol man Jiu oli talem se “i no stret blong yu letem [Pol] i stap laef.” Be oli no save soemaot we ol poen we oli talemaot agensem Pol oli tru, mo Festas i luksave se i no gat wan samting we Pol i mekem we hem i mas ded from. Ale Festas i talem long wan narafala hae man i se: “Olgeta oli stap tokbaot wan rao nomo we oli gat long hem, from fasin blong skul blong olgeta. Mo oli stap tokbaot wan dedman ya, we nem blong hem Jisas, we Pol i stap talemaot se hem i laef bakegen.”—Ol Wok 25:7, 18, 19, 24, 25.

I klia se Pol i no agensem gavman. Be long saed blong skul, ol man Jiu oli ting se olgeta nomo oli gat raet blong jajem hem. ?Bambae Pol i go long Jerusalem blong oli jajem hem from bisnes ya? Festas i askem long Pol sipos hem i agri blong go, be kwestin ya i krangke nomo. Sipos Pol i agri blong gobak long Jerusalem, bambae ol man we oli agensem hem oli jajem hem. Mo i sua se bambae oli putum hem  long han blong ol man Jiu. Pol i talem se: “Mi mi stanap long wan kot we Sisa i stanemap. Mo i stret nomo blong kot olsem i traem mi. Yu yu savegud finis, we mi mi no mekem sam samting nogud agens long ol laen blong Isrel. . . . Bambae i no gat man we i gat raet blong putum mi long han blong olgeta. Mi mi wantem go talemaot bisnes ya blong mi long fes blong Sisa.”—Ol Wok 25:10, 11, 20.

Taem wan man Rom i talem tok ya, olgeta long provins ya i no moa gat raet blong jajem hem. Loa ya we i givim raet long Pol blong stanap long fes blong Sisa (provocatio), “i tru, i kavremap plante samting, mo i wokgud.” Taswe afta we Festas i toktok smol long ol man we oli advaesem hem, hem i talem se: “Yu yu talem se yu wantem go luk Sisa from bisnes ya. Oraet, i gud nomo. Bambae yu save go luk Sisa.”—Ol Wok 25:12.

Festas i glad we Pol bambae i go long Sisa. Sam dei biaen, hem i talem long Herod Agripa II se bisnes ya i mekem tingting blong hem i fasfas. Festas i mas sanem wan ripot blong bisnes ya i go long Sisa. Be, long tingting blong Festas, ol man oli agensem Pol nomo from ol rao we oli kamaot long Loa blong ol man Jiu we i fasfas tumas. Be, Agripa i savegud bisnes blong ol man Jiu. Ale taem hem i talem se hem i intres long bisnes ya, Festas i askem long hem blong halpem hem blong raetem ripot ya. Biaen, Pol i eksplenem stori blong hem long Agripa. Festas i no kasem save nating long wanem we Pol i talem mo hem i singaot bigwan se: “!Pol! !Yu yu krangke! Yu stap lukluk insaed long bisnes ya tumas. !Naoia, hed blong yu i krangke finis!” Be, Agripa i savegud long ol samting we Pol i talem. Hem i talem se: “Long smoltaem ya nomo, bambae yu pulum mi mi kam Kristin man.” Nomata wanem tingting we Festas mo Agripa i gat long toktok blong Pol, tufala i agri se Pol i no mekem wan samting we hem i mas ded from. Mo sipos Pol i no bin talem se hem i wantem tekem bisnes ya i go long Sisa, bambae i isi nomo blong hem i go fri.—Ol Wok 25:13-27; 26:24-32.

En Blong Longfala Trip

Taem Pol i kamtru long Rom, hem i singaot ol haeman blong ol laen blong Isrel oli kam luk hem. Hem i wantem prij long olgeta, be long sem taem hem i wantem faenemaot sipos oli gat save long hem. Samting ya i save soemaot tingting blong loea ya we bambae i toktok agensem hem. Plante taem, ol haeman long Jerusalem oli askem ol man Jiu we oli stap long Rom blong oli halpem olgeta long wan kes. Be Pol i lanem se olgeta ya oli no kasem wan oda blong tokbaot hem. Long taem we Pol i stap wet blong pas long kot, hem i stap long wan haos we hem i pem ren long hem. Mo hem i gohed blong prij long ol man. Maet fasin fri ya we Pol i gat, i soem se long tingting blong ol man Rom hem i no gat fol.—Ol Wok 28:17-31.

Pol i stap long han blong ol man Rom blong tu yia. ?From wanem oli holem hem i kalabus longtaem olsem? Baebol i no talem. Wan man i mas stap kalabus go kasem taem we ol man ya we oli agensem hem oli kam blong talemaot ol poen agensem hem. Be maet ol man Jiu long Jerusalem oli luksave se poen blong olgeta agensem Pol i no strong nating. Taswe oli neva kam long Rom. No maet oli ting se blong blokem Pol blong hem i no moa prij, hem i mas stap long kalabus. Ale from samting ya nao oli no kam long Rom. Nomata wanem risen, i luk olsem we Pol i bin stanap long fes blong Nero. Ale, Nero i talemaot se Pol i no gat fol, mo biaen—samwe faef yia afta we oli holem hem fastaem—hem i fri blong mekem misinari wok blong hem bakegen.—Ol Wok 27:24.

Longtaem finis ol man we oli agensem trutok “oli stap mekem ol loa blong stanemap ol fasin nogud.” Oli mekem olsem blong blokem Kristin wok blong prij. Yumi no sapraes long samting ya. Jisas i talem se: “From we ol man blong wol ya oli stap mekem i nogud tumas long mi, i klia gud we bambae oli save mekem sem fasin nomo long yufala.” (Ol Sam 94:20; Jon 15:20) Be, Jisas i soemaot klia se bambae yumi gat fasin fri blong talemaot gud nius long olgeta ples long wol. (Matiu 24:14) Taswe, olsem we aposol Pol i stanap strong agensem ol man we oli ronem hem, ol Witnes blong Jeova tede tu oli “blokem ol enemi blong gud nius mo mekem [gud nius] i stanap strong long saed blong loa.”—Filipae 1:7, NW.

[Ol futnot]