Ol Tabu Pija Blong Jos Stamba Blong Olgeta i Stap Finis Longtaem

“Ol tabu pija oli givhan long yumi blong joen long gud fasin mo tabu fasin blong God mo ol Tabu Man blong Hem.”—GRIK OTODOKS JOS WE I LUKAOT LONG ERIA BLONG OSTRELIA

LONG wan hot dei blong manis Ogis, san i stap kilim simen blong ol step we oli go antap long haos blong ol man blong jos long aelan blong Tinos, long Aegean Si. Haos ya, hem i haos blong “Mama blong God we i Tabu Tumas.” San we i hot we i hot tumas, i no save karemaot strong tingting blong bitim 25,000 memba blong Grik Otodoks jos, we oli stap wokbaot long rod ya we i blong go kasem tabu pija blong mama blong Jisas. Ol man oli flasem tabu pija ya wetem plante samting.

Wan yang gel we leg blong hem i nogud, i stap harem i soa tumas long bodi blong hem mo yu luk long fes blong hem se hem i wantem tumas blong kasem ples ya. Hem i stap wokbaot fo leg, blad i stap ron long ni blong hem. I no longwe biaen long gel ya, wan olfala woman i stap. Olfala woman ya i bin wokbaot long narasaed kantri i kam, leg blong hem i taed be hem i stap fosem hem blong gohed. Wan medel man i stap swet bigwan, i stap puspusum hem long bigfala hip man we oli traem go kasem aedol ya. Olgeta man mo woman ya oli traehad from wan samting. Oli wantem kisim tabu pija blong Meri mo bodaon fored long hem.

Ol man ya oli strong long bilif blong olgeta, mo oli rili wantem wosip long God. ?Be hamas long olgeta ya oli save se fasin ya blong bodaon long ol tabu pija i no kamaot long Kristin skul be i stap finis plante handred yia bifo we Kristin skul i stat?

Ol Tabu Pija Oli Plante

Ol tabu pija oli pat blong wosip blong ol memba blong Otodoks Jos. Long jos haos blong olgeta i gat ol tabu pija blong Jisas, Meri, mo blong plante “tabu man” blong jos. Plante taem ol memba blong jos ya oli kisim ol tabu pija ya, oli bonem insens mo laetem ol kandel fored long olgeta blong ona long olgeta. Mo tu, bighaf blong ol memba blong Otodoks jos oli gat wan spesel ples long haos blong olgeta we oli putum ol tabu pija long hem. Oli yusum ol ples ya blong prea. Ol Kristin ya oli talem se taem oli yusum wan tabu pija long wosip blong olgeta, oli harem se God i stap klosap long olgeta. Plante long olgeta oli bilif se ol tabu pija oli holem blesing blong God mo oli gat paoa blong mekem merikel.

Be ol man ya we oli strong long bilif blong olgeta, maet oli sapraes bigwan sipos oli harem se ol faswan Kristin oli no agri nating long fasin blong yusum ol tabu pija blong wosipim God. Buk ya Byzantium i talem se: “Ol faswan Kristin oli tekem fasin blong skul blong ol man Jiu we oli no laekem nating wosip long aedol. Oli lukluk nogud long olkaen fasin blong ona long ol pija blong sam tabu man.” Semfala buk ya i talem se: “Stat long ol yia 4 handred i go, ol tabu pija no ol aedol . . . oli kam antap bigwan long wosip we ol man oli mekem long haos no long jos.” ?Sipos fasin ya blong yusum tabu pija long  wosip i no kamaot long Kristin skul blong faswan handred yia, hem i kamaot wea?

Faenem Stamba Blong Hem

Vitalij Ivanovich Petrenko, we i stadi moa long saed ya, i raetem se: “Ol fasin blong yusum tabu pija long wosip, mo ol kastom we oli joen wetem fasin ya oli stap longtaem bifo we Kristin skul i stat, mo i ‘kamaot long ol hiten man.’ ” Plante man we oli stadi long histri oli agri long toktok ya. Oli se, rus blong fasin ya blong wosipim ol tabu pija i stap long Babilon, Ijip mo Gris blong bifo. Eksampol, long Gris bifo, ol aedol oli olsem ol pija we man i tinghae long hem insaed long jos. Ale, oli bilif se ol aedol ya oli gat paoa we God i givim. Ol man oli ting se sam long ol pija ya oli foldaon i kam long heven, i no gat man we i wokem olgeta. Long taem blong sam spesel lafet, ol man oli stap karem ol pija ya we oli yusum long wosip, mo oli wokbaot raon long taon. Ale, oli mekem sam sakrefaes i go long ol aedol ya. Petrenko i talem se: “Sam man we oli strong long wosip blong olgeta oli bilif se ol aedol ya nao oli god blong olgeta, [bilif ya i strong] nating se samfala man oli bin traem blong . . . soemaot se ol aedol ya oli no sem mak long ol god blong olgeta.”

?Be olsem wanem tingting mo fasin blong wosipim aedol i kam insaed long Kristin skul? Man ya we yumi tokbaot hem antap, i makem se long ol handred yia afta we olgeta aposol blong Kraes oli ded, wan traem i kamaot, antap moa long ples ya Ijip, hemia se, “ol Kristin bilif oli mas faet agensem ol ‘defdefren kaen hiten bilif’—we oli kamaot long ol kastom mo bilif blong ol man Ijip, Gris, Jiu, Orien mo Rom mo we ol man oli stat joenem long ol Kristin kastom mo bilif.” From samting ya, “ol Kristin we oli wokem ol pija oli faenem sam rod blong [joenem ol bilif i kam wanples] mo oli stat blong yusum ol saen blong hiten man long ol Kristin pija, be ol niufala Kristin pija ya oli holem sam tingting yet we i blong ol hiten man.”

I no longtaem, ol tabu pija oli kam wan impoten haf long wosip blong ol man long jos mo long haos. Long buk ya The Age of Faith, man ya Will Durant, we hem i stadi long histri, i tokbaot olsem wanem samting ya i hapen. Hem i se: “[Ol Kristin] oli ona long ol tabu man blong jos, be sloslo namba blong ol tabu man ya i stap kam plante tumas. Ale, oli mas faenem wan rod blong mekem i isi blong tingbaot mo rimemba olgeta tabu man ya wanwan. [Long taem ya nao] oli stat wokem pija blong ol tabu man ya wetem Meri. Oli mekem sem mak long saed blong Kraes, be oli no wokem pija blong hem nomo, oli wokem pija  blong kros blong hem tu. Ol pija ya oli kam olsem samting we ol man oli ona long olgeta—mo sam man we oli bilif strong long ol pija olsem, oli stat tingting se ol pija ya oli save karem gudlak. Biaen, ol man oli folem wanwan tingting blong olgeta, oli jenisim ol tabu pija mo aedol ya i kam samting blong wosipim; oli stat bodaon fored long ol samting ya, oli kisim olgeta, bonem kandel mo insens fored long olgeta, oli flasem olgeta wetem flaoa, mo oli askem olgeta blong mekem merikel. . . . Ol Papa blong Jos mo ol kaonsel blong Jos oli talem bakegen mo bakegen long ol man se, ol god oli no stap long ol pija ya, be ol pija ya oli blong mekem man i tingbaot ol god ya nomo. Nating se i olsem, ol man oli no wantem agri wetem tingting ya.”

Tede, plante man we oli yusum ol tabu pija long wosip blong olgeta maet oli talem se ol pija ya oli jes ol saen blong soem respek long God, be oli no wosipim ol pija ya. Maet oli talem se i stret blong yusum ol pija ya mo yumi nidim olgeta blong wosipim God. Maet hemia tingting blong yu. Be kwestin i stap se: ?Wanem tingting blong God long saed ya? ?Fasin blong ona long wan tabu pija i olsem we yumi wosipim hem? ?I save gat denja long fasin ya?

[Bokis/Foto blong pija long pej 4]

?Wan Tabu Pija i Olsem Wanem?

Hem i defren long ol aedol we ol man long Katolik Jos oli yusum long wosip blong olgeta. Wan tabu pija hem i wan flat pija nomo blong Kraes, Meri, ol “tabu man,” ol enjel, sam man no stori blong Baebol, no sam stori we oli hapen long histri blong Otodoks Jos. Plante taem, oli pentem ol pija ya long ol plang we man i save karem.

Long lukluk blong Otodoks Jos, ol “tabu man we oli stap long ol pija oli no luk olsem ol trufala pija blong man.” Mo tu, long ol tabu pija “ol samting long fored blong pija oli smol, mo ol samting we oli stap long bak blong pija oli bigwan”—oli no olsem ol narafala pija we man i pentem. Plante taem, “[ol pija ya] oli no gat sado, no kala, we i soem se pija ya hem i long dei no long naet.” Plante man oli bilif se “God i save kam insaed long” plang mo kala blong ol tabu pija ya.

[Tok blong pija long pej 4]

Fasin blong wosipim pija i kamaot long ol hiten man

[Foto Credit Line blong pija long pej 3]

© AFP/CORBIS