Go long ol haf insaed long hem

Go long lis blong ol haf

Oli Win Nating Se Man i Mekem Trabol Long Olgeta

Oli Win Nating Se Man i Mekem Trabol Long Olgeta

Oli Win Nating Se Man i Mekem Trabol Long Olgeta

FRIEDA JESS i bon long yia 1911 long Denmak. Biaen, famle blong hem i muv i go long Husum, long not blong Jemani. Plante yia biaen, hem i faenem wok long Magdeburg, mo long 1930 hem i baptaes blong kam wan Baebol Studen, hemia nem blong ol Witnes Blong Jeova bifo. Long 1933, Hitler i stat rul long gavman. Stat long taem ya, Frieda i spenem 23 yia evriwan aninit long rul blong tu defren totalitarian gavman, we oli mekem trabol nomo long hem.

Long Maj 1933, gavman blong Jemani i singaot olgeta man blong oli vot. Man ya Detlef Garbe, we i man blong stadi long histri mo i lukaot long Neuengamme Concentration Camp Memorial klosap long Hamburg, i eksplenem se: “Nasnal Sosialis [pati] i wantem fosem bighaf blong populesen blong oli vot long Adolf Hitler we i bigman mo lida blong olgeta.” Ol Witnes Blong Jeova oli folem advaes blong Jisas we i talem se oli no mas joen long politik mo oli “no man blong wol ya.” Taswe, oli no vot. ?Wanem i kamaot from? Gavman i putum tabu long wok blong ol Witnes long kantri ya.—Jon 17:16.

Frieda i gohed long ol Kristin wok blong hem, be long fasin haed. Hem i givhan tu long wok blong prentem ol Wajtaoa. Hem i se: “Mifala i haedem sam buk mo sanem oli go long ol brata blong mifala we oli stap long ol rabis kalabus.” Long 1940, Gestapo i arestem Frieda mo oli askem plante kwestin long hem. Afta long hemia, oli putum hem long wan rum hem wan long kalabus. Hem i stap long ples ya blong sam manis. ?Wanem i givhan long hem blong stanap strong? Hem i se: “Prea i olsem ples blong haed blong mi. Mi prea long eli moning mo mi prea plante taem bakegen long dei. Prea i givim paoa long mi mo i halpem mi blong no wari bitim mak.”—Filipae 4:6, 7.

Oli letem Frieda i gofri, be long 1944, Gestapo i arestem hem bakegen. Long taem ya, oli putum hem long kalabus blong Waldheim blong seven yia. Frieda i stori se: “Ol gad blong kalabus ya oli putum mi blong wok wetem sam narafala woman long ples blong swim. Plante taem mi mi wok wetem wan narafala presin woman we hem i blong Jekoslovakia, ale, mi toktok plante long hem long saed blong Jeova mo bilif blong mi. Ol storian ya nao oli halpem mi blong no kam slak long bilif.”

Mi Gofri Be Blong Smoltaem

Long Mei 1945, ol ami blong Soviet (Rasia) oli kamtru long kalabus blong Waldheim mo oli letem olgeta presina oli gofri. Ale, Frieda i gobak long Magdeburg mo i statem wok blong prij bakegen. Be, hemia blong smoltaem nomo. Long taem ya, Soviet gavman we i stap bos long sam pat blong Jemani, hem i stat blong mekem trabol long ol Witnes. Gerald Hacke, we i wok long Hannah-Arendt-Institut Blong Risej Long Saed Blong Totalitarian Gavman, i raetem se: “Long kantri blong Jemani, ating ol Witnes Blong Jeova wetem sam narafala grup nomo oli kasem trabol oltaem from tufala strong gavman we oli rulum ples ya.”

?From wanem oli kasem trabol bakegen? Hemia from semfala risen nomo se oli folem Kristin fasin blong no joen long politik. Long 1948, Is Jemani i askem olgeta man blong oli vot. Masta Hacke i eksplenem se, “bigfala risen biaen [long trabol we ol man oli mekem agensem ol Witnes Blong Jeova] hemia se oli no tekpat long vot ya.” Long Ogis 1950, gavman i putum tabu long wok blong ol Witnes Blong Jeova long Is Jemani. Plante handred Witnes oli go kalabus, Frieda i wan long olgeta.

Frieda i pas long kot bakegen mo oli putum hem long kalabus blong sikis yia. “Long taem ya, mi stap wetem ol Kristin brata sista, mo kampani blong olgeta i givhan bigwan long mi.” Taem hem i aot long kalabus long 1956, hem i muv i go long Wes Jemani. Naoia, Frieda i gat 90 yia blong hem mo hem i stap long Husum. Hem i gohed yet blong mekem wok blong trufala God, Jeova.

Frieda i kasem strong fasin agens blong 23 yia evriwan aninit long rul blong tu defren gavman. “Ol Nasi oli traem mekem mi mi slak long bodi. Ol Komunis oli traem karemaot strong tingting blong mi. ?Olsem wanem mi kasem paoa blong stanap strong? Taem mi mi fri, mi stadi oltaem long Baebol, taem mi kalabus mi prea plante, mi traem kampani plante wetem ol narafala Kristin brata sista, mo mi serem bilif blong mi wetem eni man taem mi gat janis blong mekem olsem.”

Rul Blong Fasis Long Hangari

Wan narafala kantri we ol Witnes Blong Jeova oli fesem trabol blong plante yia, hemia Hangari. Sam long ol Witnes ya oli kasem trabol tri taem aninit long tri defren gavman. Wan long olgeta ya, hemia Ádám Szinger. Ádám i bon long Paks, Hangari, long 1922, mo famle blong hem i joen long Protestan Jos. Long 1937, sam Baebol Studen oli kam long haos blong Ádám, mo kwiktaem nomo hem i intres long toktok blong olgeta. Samting we hem i ridim long Baebol i soemaot klia long hem se ol tijing blong jos blong hem oli no stanap long Baebol. Ale, hem i lego Protestan Jos mo i joen wetem ol Baebol Studen long wok blong prij.

Rul blong ol Fasis i stap kam antap moa long Hangari. Plante taem ol polis oli luk Ádám taem hem i stap prij long ol haos wanwan mo oli holem hem blong askem plante kwestin long hem. Trabol agensem ol Witnes i stap kam antap, mo long 1939, gavman i putum tabu long wok blong olgeta. Long 1942, polis i arestem Ádám, oli karem hem i go long kalabus mo oli kilim hem nogud. ?Nating se Ádám i gat 19 yia nomo, wanem i halpem hem blong stanap strong taem oli kilim hem mo putum hem long kalabus blong plante manis? “Taem mi mi stap fri yet, mi bin stadi gud long Baebol mo mi kasem save gud long ol stamba tingting blong Jeova.” Taem Ádám i aot long kalabus hem i tekem baptaes blong kam wan Witnes blong Jeova. Long wan naet blong Ogis 1942, hem i baptaes long wan reva klosap long haos blong hem.

Kalabus Long Hangari, Wok Slef Long Sebia

Long taem blong seken wol wo, Hangari i joen wetem Jemani blong faet agensem Soviet Yunion. Ale, klosap long en blong 1942, oli singaot Ádám blong joen long ami. Hem i stori se: “Mi talem long olgeta se, folem ol samting we mi lanem long Baebol, mi no save joen long ami. Mi eksplenem long olgeta se mi no joen long ol bisnes blong politik.” Ale, oli panisim Ádám se hem i mas stap 11 yia long kalabus. Be hem i spenem sam long ol yia ya nomo long Hangari.

Long 1943, oli putum raonabaot 160 Witnes Blong Jeova long ol sip, mo oli karem olgeta i godaon long Reva ya Danube go kasem Sebia. Ádám i wan long olgeta ya. Taem ol presina ya oli kasem Sebia, oli stap aninit long rul blong Hitler. Oli putum olgeta long wan kamp long Bor, mo oli wok slef long wan maen blong digimaot kopa. Raonabaot wan yia biaen, oli sanem ol presina ya oli gobak long Hangari, mo long 1945, ol ami blong Soviet Yunion oli letem Ádám mo ol narafala presina oli gofri.

Hangari Aninit Long Komunis Gavman

Be ol Witnes oli stap fri blong smoltaem nomo. Klosap long 1950, ol Komunis long Hangari oli putum tabu long wok blong ol Witnes Blong Jeova, sem mak olsem ol Fasis oli mekem bifo long faet. Long 1952, polis i arestem Ádám bakegen. Long taem ya hem i gat 29 yia finis, hem i mared mo i gat tu pikinini. Taem hem i talem bakegen se hem i no wantem joen long ami, oli panisim hem. Ádám i talem long kot se: “Hemia i no fastaem we mi talem se mi no wantem joen long ami. Long taem blong wo, mi go kalabus mo oli sanem mi mi go long Sebia from semfala risen ya bakegen. Sipos mi joen long ami, tingting blong mi we Baebol i trenem, bambae i jajem mi. Mi mi wan Witnes Blong Jeova, mo mi no stap joen long ol bisnes blong politik.” Oli givim panis blong eit yia kalabus long Ádám, be biaen oli daonem i go long fo yia.

Ádám i gohed blong fesem trabol gogo kasem samwe long 1975, hemia bitim 35 yia afta long faswan taem we ol Baebol Studen oli bin kam prij long haos blong papa mama blong hem. Long olgeta yia ya, Ádám i pas long sikis kot mo oli givim panis blong 23 yia evriwan long ten defren kalabus mo kamp. Trabol we ol man oli mekem long hem i gohed nomo aninit long rul blong tri defren gavman—ol Fasis long Hangari bifo long seken wol wo, Nasnal Sosialis blong Jemani long Sebia, mo ol Komunis long taem blong Kol Wo long Hangari.

Tede, Ádám i stap long hom blong hem long Paks, mo i gohed long wok blong God. ?Hem i gat sam spesel paoa we i givhan long hem blong stanap strong mo winim ol hadtaem ya? Nogat. Hem i eksplenem se:

“Ol samting we oli impoten tumas hemia Baebol stadi, prea, mo kampani blong ol narafala Kristin brata. Be mi wantem makem tu impoten samting. Faswan samting se, Jeova hem i Stamba blong paoa blong yumi. Fasin fren we mi mi gat wetem hem, i olsem wan laef jaket we i holem mi mi stap laef. Mo seken samting se, mi tingbaot oltaem Rom japta 12, we i se: ‘Yufala i no givimbak.’ Taswe mi neva holem kros agensem wan man. Plante taem mi mi gat janis blong givimbak long ol man ya we oli bin mekem trabol long mi, be mi neva mekem olsem. Yumi no mas yusum paoa we Jeova i givim long yumi blong spolem man we i spolem yumi.”

Olgeta Trabol Ya Bambae Oli Finis

Tede, Frieda mo Ádám i fri blong wosipim Jeova. ?Be ol stori olsemia oli soemaot wanem long saed blong trabol we ol man oli mekem long sam skul? Ol stori ya oli soem se sipos ol man oli mekem trabol olsem agensem ol trufala Kristin, bambae oli neva save win. Ol man oli westem taem mo paoa blong olgeta blong traem stopem ol Witnes Blong Jeova mo mekem oli safa bigwan, be oli no kasem mak we oli wantem. Tede, ol Witnes Blong Jeova oli plante we oli plante long Yurop, ples ya we bifo tu strongfala rula oli bin bos long evri samting.

?Ol Witnes oli tingting wanem long saed blong trabol we man i mekem agensem olgeta? Stori blong Frieda mo Ádám i soem se ol Witnes oli folem advaes blong Baebol se: “Bambae yufala i no letem ol rabis fasin i winim yufala. Yufala i mas holemstrong ol stret fasin blong yufala, blong winim ol rabis fasin.” (Rom 12:21) ?I tru se stret fasin i save winim ol rabis fasin? Yes, stret fasin i save win sipos hem i joen wetem wan strongfala bilif long God. Ol Witnes Blong Jeova long Yurop oli winim trabol we ol man oli mekem agensem olgeta. Hemia i olsem we spirit blong God i win. Hem i soemaot klia se stret fasin i gat paoa taem hem i stanap long bilif we tabu spirit i wokem insaed long ol Kristin we oli gat tingting daon. (Galesia 5:22, 23) Long wol blong tede we i raf tumas, hemia wan gudfala lesen we yumi evriwan i mas tingbaot.

[Tok blong pija long pej 5]

Frieda Jess (mared nem blong hem Thiele) taem oli arestem hem mo tede

[Tok blong pija long pej 7]

Ádám Szinger taem hem i go kalabus mo tede