Go long ol haf insaed long hem

Go long lis blong ol haf

Aot Long Ol Dak Kalabus Blong Go Long Ol Bigfala Hil Blong Swiselan

Aot Long Ol Dak Kalabus Blong Go Long Ol Bigfala Hil Blong Swiselan

Laef Stori

Aot Long Ol Dak Kalabus Blong Go Long Ol Bigfala Hil Blong Swiselan

LOTHAR WALTHER I TALEM STORI YA

Afta we mi spenem tri longfala yia long ol dak kalabus blong ol Komunis long Is Jemani, mi glad tumas blong go fri mo joen bakegen wetem famle blong mi.

B E, TINGTING blong mi i no rere blong luk pikinini boe blong mi, Johannes, we i gat sikis yia blong hem. Johannes i no luk mi long ol trifala yia we i jes pas. Taswe, long lukluk blong hem, mi mi wan strenja nomo.

Samting ya we i hapen long pikinini boe blong mi, i neva hapen long mi. Taem mi mi smol, papa mama blong mi, tufala i stap oltaem wetem mi, i neva gat samting i tekemaot mi long lav blong tufala. Mi mi bon long Chemnitz, Jemani, long 1928, long wan famle we i joengud mo we i gat lav long hem. Papa blong mi i no fraet blong talem se hem i no laekem ol skul. Hem i rimemba we long taem blong Wol Wo Wan, ol “Kristin” soldia long tufala saed oli wisim “Meri Krismas” long ol narafala soldia long 25 Disemba, be long nekis dei, oli rere blong kilkilim olgeta bakegen. Long lukluk blong hem skul i wan nambawan eksampol blong fasin tu fes.

Bilif i Tekem Ples Blong Tingting We i Foldaon

Laki blong mi, mi neva luk ol samting ya we papa i tokbaot. Wol Wo Tu i finis taem mi mi gat 17 yia blong mi, taswe oli no singaot mi blong joen long ami. Nating se i olsem, mi mi trabol long ol kwestin olsem, ‘?From wanem oli kilim plante man i ded? ?Hu man we mi save trastem? ?Weples mi save stap sef long hem?’ Mifala i laef long Is Jemani, mo kantri ya i stap aninit long rul blong Soviet gavman. Ol Komunis oli talem se bambae oli leftemap stret fasin, oli mekem i sem mak nomo long olgeta man, oli talem se ol man oli mas givgivhan long olgeta, mo oli tokbaot pis bitwin ol man. Taswe, ol man we oli taed long ol rabis frut we oli kamaot from wo oli intres long Komunis. Be sore tumas, plante long ol man ya bambae oli harem nogud bigwan​—naoia i no skul we i mekem tingting blong olgeta i foldaon, be hemia politik.

Taem mi stap lukaotem ol ansa long ol kwestin blong mi, wan anti blong mi, we hem i wan Witnes blong Jeova, i tokbaot bilif blong hem wetem mi. Hem i givim wan buk long mi we i tokbaot Baebol, mo buk ya i pulum mi blong ridim ful japta 24 long buk blong Matiu​—hemia fastaem we mi mekem samting ya. Mi sapraes tumas long buk ya we i eksplenem evri samting mo i talem klia se yumi stap laef long taem we “rabis fasin blong wol ya i kasem en blong hem,” mo i soem hu nao i stamba blong ol trabol we oli stap kasem man.​—Matiu 24:​3, NW; Revelesen 12:9.

Mi kasem sam moa buk blong ol Witnes blong Jeova, mo taem mi ridim olgeta, mi save we mi faenem trutok ya we mi bin lukaotem. Mi glad tumas blong lanem se Jisas i kam King long 1914, mo se i no longtaem bambae hem i karemaot ol nogud samting long wol ya blong karem blesing i kam long ol man we oli obei long God. Wan narafala trutok we mi glad tumas blong save, hemia long saed blong ransom. Trutok long saed blong ransom i halpem mi blong prea long Jeova wetem fulhat blong mi, blong askem hem blong fogivim mi. Naesfala tok we i stap long Jemes 4:8 i rili tajem hat blong mi. Vas ya i talem se: “Yufala i mas stap klosap long God, nao hem bambae i kam stap klosap long yufala.”

Mi glad we mi glad tumas blong talemaot niufala bilif blong mi, be fastaem, papa mama mo sista blong mi i no wantem akseptem ol samting we mi talem long olgeta. Nating se i olsem, fasin blong olgeta i no blokem mi. Mi wantem go long ol Kristin miting we ol Witnes blong Jeova oli holem klosap long Chemnitz. !Mi sapraes tumas taem papa mama mo sista blong mi oli kam wetem mi long faswan miting! Samting ya i hapen long kolkol taem blong 1945-1946. Biaen, taem oli mekem wan smol grup blong Baebol stadi long Harthau, long ples blong mifala, famle blong mi i stat go long ol miting oltaem.

“Mi Mi Yangfala Nomo”

Ol impoten trutok we mi lanem long Baebol wetem kampani blong ol man blong God, i pulum mi blong givim laef blong mi i go long Jeova. Mi tekem baptaes long Mei 25, 1946. Mi glad tumas blong luk we famle blong mi i gohed gud long saed blong spirit, mo trifala i kam Witnes tu. Sista blong mi stap joen yet long wan long ol kongregesen blong Chemnitz. Mama mo papa blong mi, tufala i stap tru long Jeova go kasem en blong laef blong tufala. Mama i ded long 1965, mo papa i ded long 1986.

Sikis manis afta we mi tekem baptaes, mi stat wok olsem spesel paenia. Long taem ya, mi statem wok blong Jeova we bambae mi mekem long ful laef blong mi “nating we ol man oli wantem harem tok ya no oli no wantem harem.” (2 Timoti 4:2) Kwiktaem afta we mi statem wok blong paenia, mi gat janis blong mekem sam moa wok. Oli nidim sam fultaem paenia long wan ples farawe, long is blong Jemani. Mi wetem wan brata, mitufala i askem blong go prij longwe. Be mi harem se mi no gat naf ekspiriens mo mi no wan bigman long saed blong spirit yet, blong mekem impoten wok ya. Mi gat 18 yia nomo, mo mi harem olsem Jeremaea we i talem se: “Hae God. . . . Mi mi no save toktok, from we mi mi yangfala nomo.” (Jeremaea 1:6) Nating se mi no sua long mi wan, ol brata we oli lukaot long wok oli talem se mitufala i save go prij longwe. Ale, oli sanem mitufala i go long Belzig, wan smol taon long Brandenburg.

I no isi blong prij long teritori ya, be hemia wan gudfala trening blong mi. Afta sam taem, sam impoten woman we oli mekem bisnes oli akseptem mesej blong Kingdom mo oli kam ol Witnes blong Jeova. Be ol man long smol komuniti ya we i laef long bus, oli strong long kastom mo oli fraet long ol samting we man afsaed i karem i kam, taswe oli no glad nating long disisen blong ol woman ya. Ol lida blong Katolik mo Protestan jos oli agensem strong mifala, mo oli talem plante giaman tok long saed blong wok blong prij blong mifala. Be mifala i trastem Jeova blong hem i lidim mo i protektem mifala, mo mifala i halpem plante man we oli intres oli kam long trutok.

Plante Moa Saen Blong Fasin Agens

Long yia 1948, mifala i kasem ol blesing mo ol traem we mifala i no tingbaot. Fastaem, oli sanem mi olsem paenia long Rudolstadt, Thuringia. Long ples ya mi mitim plante brata sista we oli stap tru long God, mo mi glad blong joen wetem olgeta. Long Julae 1948, wan narafala impoten blesing i kam long mi. Mi maredem Erika Ullmann, wan yang Kristin woman we i stap tru long God mo i mekem plante long wok blong prij. Mi save hem stat long taem ya we mi go long ol miting long Kongregesen blong Chemnitz. Mitufala i stat paenia long Harthau, long taon blong mi. Biaen, helt blong Erika mo sam narafala problem bakegen i mekem se hem i no moa save wok olsem paenia.

Long taem ya laef i no isi long ol Witnes blong Jeova. Leba Dipatmen long Chemnitz i kanselem kad blong mi blong pem ol kakae long spesel praes, from we oli wantem fosem mi blong lego wok blong prij, mo wok fultaem long wol. Ol brata we oli lukaot long wok blong prij oli yusum kes blong mi blong askem long gavman blong luksave mifala olsem wan skul. Gavman i no wantem, mo long Jun 23, 1950, kot i jajem mi se mi mas pem wan faen mo stap 30 dei long kalabus. Mifala i apil i go long hae kot blong oli lukluk kes ya bakegen, be oli no wantem, mo oli sanem mi mi go long kalabus.

Hemia wan smol saen nomo we i soem bigfala fasin agens mo bigfala traem tu we bambae i kam kasem mifala yet. Bifo wan manis i pas, Komunis gavman i yusum ol niuspepa, televisin mo radio blong talem ol giaman samting long saed blong mifala, mo gavman i putum tabu long wok blong mifala. Hemia long Septemba 1950. Gavman i luk we namba blong mifala i stap kam antap hareap, mo hem i luk tu se mifala i no wantem joen long faet. Taswe oli talem se mifala i wan grup blong spae we i denja tumas, mifala i wok blong ol kantri blong Wes, mo mifala i giaman se mifala i wan skul be biaen mifala i stap mekem “ol wok we i no klia.” Long dei ya we oli putum tabu long wok blong mifala, waef blong mi i bonem pikinini boe blong mitufala, Johannes, long haos blong mifala, be mi mi stap kalabus. Ol ofisa blong Sekiuriti blong Gavman oli kam long haos blong mifala, mo oli fosem doa i open, nating se woman we i stap blong halpem waef blong mi wetem bebi, i tok agensem fasin blong olgeta. Ol ofisa ya oli wantem faenem sam pruf blong agensem wok blong mifala, be oli no faenem wan samting nating. Biaen, oli putum sam spae blong olgeta insaed long kongregesen blong mifala. Long rod ya nao, oli arestem olgeta brata we oli lukaot long wok, wetem mi tu, long Oktoba 1953.

Long Ol Dak Kalabus

Oli putum mifala long kot mo oli givim panis long mifala blong stap tri go kasem sikis yia long kalabus. Mifala i joenem sam brata blong mifala we oli stap finis long ol rabis kalabus blong Ostwestein Castle, long Zwickau. Laef i nogud nating long ples ya, be mifala i glad blong stap wetem ol brata we oli bigman long saed blong spirit. Mifala i kalabus, be i no min se mifala i no kasem kakae long saed blong spirit. !Nating se gavman i putum tabu long ol Wajtaoa, be mifala i kasem ol magasin ya long kalabus! ?Mifala i kasem ol magasin ya olsem wanem?

Oli sanem sam brata oli go wok olsem man blong digim graon long ol maen blong faenem jakol, mo long ples ya ol brata oli luk sam Witnes we oli no kalabus, we oli givim ol magasin long olgeta. Biaen ol brata oli haedem ol magasin ya mo oli tekem i kam insaed long kalabus, nao, wetem waes fasin, oli pasem kakae ya long saed blong spirit long mifala evriwan. !Mi glad mo i leftemap tingting blong mi blong luk we Jeova i kea long mifala mo i lidim mifala!

Long en blong yia 1954, oli sanem mifala i go long rabis kalabus blong Torgau we plante man oli savegud long hem from we hem i nogud tumas. Ol Witnes long ples ya oli glad blong welkamem mifala. Kam kasem taem ya, oli bin stap strong long saed blong spirit from we oli tokbaot ol samting we oli rimemba, we oli bin ridim long ol olfala Wajtaoa. !Oli wantem tumas blong kasem sam niufala kakae long saed blong spirit! Naoia, mifala i mas serem wetem olgeta ol samting we mifala i bin stadi long Zwickau. Be mifala i no gat raet blong toktok wetem ol narafala, taem mifala i wokbaot evri dei. ?Taswe olsem wanem mifala i save serem ol save ya wetem olgeta? Ol brata oli givim sam gudfala advaes long mifala, mo Jeova i protektem mo i lidim mifala. Ekspiriens ya i tijim mifala long wan samting: i impoten tumas blong stadi mo tingting dip long Baebol taem yumi fri mo yumi gat janis blong stadi.

Taem Blong Tekem Ol Impoten Disisen

Jeova i halpem mifala, mo mifala i stanap strong. Mifala i sapraes tumas taem oli letem sam long mifala oli go fri long en blong yia 1956. !I no isi blong eksplenem glad we mifala i harem taem oli openem ol doa blong kalabus! Long taem ya, boe blong mi i gat sikis yia blong hem, mo mi glad we mi glad blong stap wetem waef blong mi bakegen, mo lukaot long pikinini blong mitufala wetem hem. Blong sam taem, Johannes i luk mi olsem wan strenja nomo, be kwiktaem, mitufala i kam klosap moa.

Long taem ya, ol Witnes blong Jeova long Is Jemani oli stap fesem hadtaem. Ol man oli strong blong agensem wok blong prij blong mifala, mo oli no laekem nating fasin blong mifala blong no joen long ami. Mifala i fraet oltaem nomo​—laef blong mifala i fulap long ol denja, ol trabol, mo ol wari. Taswe, mi wetem Erika, mitufala i lukluk gud long laef blong mifala, mo mitufala i prea long God. Mitufala i harem se mifala i mas muv i go long narafala ples blong gat wan laef we i moa sef, mo no letem wari i spolem mifala. Mifala i wantem fri moa blong mekem wok blong Jeova mo gohed gud long saed blong spirit.

Long 1957, mifala i gat janis blong muv i go long Stuttgart, Wes Jemani. Oli no putum tabu long wok blong prij long ples ya, taswe mifala i fri blong joen wetem ol brata sista. Oli soem lav long mifala mo samting ya i leftemap tingting blong mifala. Mifala i stap seven yia long kongregesen blong Hedelfingen. Long ol yia ya, Johannes i stat go long skul mo hem i gohedgud long saed blong spirit. Long Septemba 1962, mi glad blong joen long Kingdom Ministri Skul long Wiesbaden. Long ples ya, oli leftemap tingting blong mi blong mi muv i go wetem famle blong mi long ol ples we oli nidim moa man blong prij we oli save toktok lanwis Jemani. Sam long ol ples ya oli stap long Jemani mo long Swiselan.

Mifala i Go Long Ol Bigfala Hil Blong Swiselan

Taswe, long 1963 mifala i muv i go long Swiselan. Oli askem mifala blong wok long wan smol kongregesen long Brunnen, long naesfala Lek Lucerne, long medel blong ol Bigfala Hil blong Swiselan. Mifala i harem olsem se mifala i stap long wan paradaes. Mifala i mas lanem lanwis Jemani blong ol man long ples ya, mo mifala i mas lanem fasin blong laef, mo fasin blong tingting blong ol manples tu. Nomata ol samting ya, mifala i glad blong wok mo prij long ol man we oli laekem pis. Mifala i spenem 14 yia long Brunnen. Boe blong mitufala i gruap long ples ya.

Long 1977, taem mi gat klosap 50 yia blong mi, oli singaot mitufala blong mitufala i wok long Betel blong Swiselan long Thun. Hemia wan nambawan blesing we mitufala i neva ting se bambae mitufala i kasem, mo mitufala i glad blong akseptem wok ya. Mi wetem waef blong mi, mitufala i spenem naen yia long Betel. Taem ya i impoten tumas long Kristin laef blong mitufala, mo long fasin blong mitufala blong gohedgud long saed blong spirit. Mo tu mitufala i glad blong prij long Thun mo long ol ples raonabaot, wetem ol pablisa blong ples ya. Oltaem, mifala i save luk ol “gudgudfala wok” blong Jeova taem mifala i luk ol naesfala bigfala hil ya Bernese Alps, we sno i kavremap top blong olgeta.​—Ol Sam 9:1.

Mifala i Muv Bakegen

Long stat blong 1986, mifala i muv bakegen. Oli askem mitufala blong wok olsem spesel paenia long wan bigfala teritori long Kongregesen blong Buchs, long is saed blong Swiselan. Bakegen, mitufala i mas lanem wan defren fasin blong laef. Be mitufala i wantem tumas blong givim bes blong mitufala long wok blong Jeova, taswe mitufala i glad blong tekem wok ya mo Jeova i blesem mitufala. Samtaem mi mekem wok long ples blong ol seket elda, mi visitim ol kongregesen mo mi halpem ol brata blong kam strong moa long saed blong bilif. Eitin yia i pas finis, mo mitufala i gat plante gudfala ekspiriens long wok blong prij long ples ya. Kongregesen blong Buchs i gru, mo mifala i glad blong mekem ol miting long wan naesfala Haos Kingdom, we mifala i dediketem faef yia bifo.

Jeova i keagud long mitufala long plante fasin. Mitufala i spenem beswan haf blong laef blong mitufala long fultaem wok blong prij, mo mitufala i neva sot long wan samting. Mitufala i glad blong luk boe blong mitufala, wetem waef blong hem, ol pikinini blong tufala mo ol smol bubu blong tufala tu, oli stap wok blong Jeova wetem strong bilif.

Taem mi tingtingbak, mi harem se, yes, mitufala i mekem wok blong Jeova “nating we ol man oli wantem harem tok ya no oli no wantem harem.” Ol traehad blong mi long Kristin wok blong prij i tekem mi mi go long ol dak kalabus blong ol Komunis, mo i go kasem ol naesfala bigfala hil blong Swiselan. Mi wetem famle blong mi, mifala i neva sore se mifala i bin spenem taem blong mifala long ol wok ya.

[Bokis blong pija long pej 28]

“Ol Man We Oli Safa Tu Taem” Oli Stanap Strong

Aninit long rul blong Demokratik Ripablik blong Jemani, we oli kolem Is Jemani tu, gavman i traehad blong finisim ol Witnes blong Jeova. Ol ripot oli soem se gavman i sanem bitim 5,000 Witnes i go long ol kalabus mo long ol kamp we oli fosem ol man blong wok, from we ol Witnes ya oli stap prij mo oli no wantem joen long ami.​—Aesea 2:4.

Oli tokbaot sam blong ol Witnes ya olsem “ol man we oli safa tu taem.” Samwe 325 long ol Witnes ya oli bin stap long ol rabis kalabus blong ol man Nasi. Mo biaen, Sekiuriti Sevis (we oli kolem olgeta ol Stasi) blong Gavman blong Demokratik Ripablik blong Jemani, oli sanem ol Witnes ya i go long kalabus bakegen. Samtaem, oli yusum semfala kalabus tu taem​—fastaem long taem blong ol Nasi, mo seken taem long taem blong Stasi.

Long ol ten faswan yia we oli agensem ol Witnes, bitwin 1950 mo 1961, 60 Witnes​—ol man wetem ol woman—​oli ded long kalabus from we oli kilim olgeta, oli no gat naf kakae, oli sik, no oli olfala tumas. Oli jajem twelef Witnes se oli mas kalabus long ful laef blong olgeta, mo biaen oli jenisim panis ya i go long 15 yia long kalabus.

Tede, long ples ya we Stasi i yusum olsem hedkwota blong hem bifo long Berlin, oli putum wan eksibisen i stap oltaem we i soemaot ol 40 yia we gavman i agensem ol Witnes blong Jeova long Is Jemani. Ol foto mo ol stori oli soem strong tingting mo strong bilif blong ol Witnes we oli stanap strong long taem blong bigfala fasin agens.

[Map blong pija long pej 24]

(Lukluk niuspepa)

IS JEMANI

Rudolstadt

Belzig

Torgau

Chemnitz

Zwickau

[Tok blong pija long pej 25]

Osterstein Castle, long Zwickau

[Credit Line]

Fotosammlung des Stadtarchiv Zwickau, Deutschland

[Tok blong pija long pej 26]

Wetem waef blong mi, Erika