Go long ol haf insaed long hem

Go long lis blong ol haf

Mi Trastem Jeova We i Keagud Long Mi

Mi Trastem Jeova We i Keagud Long Mi

Laef Stori

Mi Trastem Jeova We i Keagud Long Mi

ANNA DENZ TURPIN I TALEM STORI YA

Mama i smael long mi i talem se: “!Yu yu stap askem ‘?FROM WANEM?’ oltaem nomo!” Taem mi wan smol gel yet, oltaem mi stap askem ol kwestin long papa mama blong mi. Be Papa mo Mama tufala i neva kros long mi from samting ya. Defren olgeta, tufala i tijim mi olsem wanem blong tingting dip mo tekem ol prapa disisen blong mi, folem samting we mi bin lanem long Baebol. !Trening ya i halpem mi bigwan! Hemia from we wan dei, taem mi gat 14 yia blong mi, ol Nasi oli karemaot papa mama blong mi we mi laekem tufala tumas. Oli tekem tufala i gowe long mi, mo mi neva luk tufala bakegen.

PAPA blong mi, Oskar Denz, mo mama blong mi, Anna Maria, tufala i laef long Lörrach, wan taon blong Jemani klosap long boda blong Swiselan. Taem tufala i yang yet, tufala i joen plante long politik, mo ol man blong komuniti oli savegud tufala mo oli respektem tufala. Be long 1922, smol taem afta we tufala i mared, tingting blong tufala i jenis long saed blong politik mo long saed blong laef. Mama i stat stadi long Baebol wetem ol Baebol Studen, hemia nem blong ol Witnes blong Jeova long taem ya, mo hem i glad tumas blong save se Kingdom blong God bambae i karem pis i kam long wol. Smoltaem biaen, Papa i joenem Mama long stadi blong Baebol, mo tufala i stat go long ol miting blong ol Baebol Studen. Long Krismas blong yia ya, Papa i givim wan buk blong stadi long Baebol long Mama, nem blong buk ya se, The Harp of God. Mi wan nomo mi pikinini blong tufala, mo mi bon long Maj 25, 1923.

!Mi gat sam gudfala memori blong famle laef blong mifala, taem mifala i go wokbaot long bus blong Black Forest, mo taem Mama i tijim mi olsem wanem blong wok insaed long haos! Mi rimembagud taem ya we mama i stanap long kijin mo i tijim mi blong kukum kakae. Be samting we i impoten moa, hemia se papa mama tufala i tijim mi blong lavem mo trastem Jeova God.

Long kongregesen blong mifala bifo, i gat 40 brata sista we oli bisigud long wok blong talemaot Kingdom. Papa mama blong mi, tufala i gat gudhan blong statem ol storian long saed blong Kingdom wetem ol man. Tufala i joen plante long politik bifo, taswe i isi long tufala blong storian wetem ol narafala, mo ol man oli lesin long tufala. Taem mi mi gat seven yia blong mi, mi tu mi wantem prij long ol haos wanwan. Faswan dei we mi go prij, sista we i wokbaot wetem mi i givim sam buk long mi, i soem wan haos long mi, mo hem i jes talem long mi se: “Yu go luk sipos oli wantem ol buk ya.” Long 1931, mifala i go long wan asembli blong ol Baebol Studen long Basel, Swiselan. Papa mama blong mi tufala i tekem baptaes long asembli ya.

Ol Trabol Mo Rabis Rul We i Mekem i Strong Long Ol Man

Long taem ya, i gat sam bigfala trabol long Jemani, mo ol defdefren pati blong politik oli stap faet long rod. Wan naet, mi mi wekap from we mi harem wan man i krae bigwan long haos klosap long haos blong mifala. Tu yangfala boe oli kilim i ded brata blong tufala wetem wan tul we i olsem wan bigfala fok, from we tufala i no agri wetem tingting blong brata blong tufala long saed blong politik. Strong fasin agensem ol man Jiu i stat kam antap tu. Long skul, wan gel i mas stap hem wan long kona blong rum, jes from we hem i wan gel Jiu. Mi mi sori long hem. Long taem ya, mi mi no save yet se bambae mi tu mi mas fesem fasin ya blong stap mi wan nomo.

Long Jenuware 30, 1933, Adolf Hitler i kam hed gavman blong Jemani. Mifala i no stap longwe tumas long taon hol, taswe mifala i luk, taem ol Nasi, we oli praod tumas, oli pulum swastika flaeg * i go antap long taon hol. Long skul, tija blong mifala i wantem tumas we mifala i talem se “!Heil Hitler!” Long aftenun, mi tokbaot samting ya wetem Papa. Hem i wari, i talem se: “Mi mi no laekem samting ya. Tok ya ‘Heil’ i minim sevem. Sipos yumi salut long Hitler olsemia, i min se yumi lukluk i go long Hitler blong sevem yumi, i no long Jeova. Mi ting se i no stret blong talem samting ya, be yu yu mas tekem prapa disisen blong yu.”

Ol narafala yangfala long skul oli stat mekem i nogud long mi, from we mi mi no wantem salut long Hitler. Sam boe oli kilim mi taem ol tija oli no stap luk. Biaen, oli no moa spolem mi, be ol fren blong mi oli talem long mi se papa blong olgeta i talem long olgeta se oli no mas pleplei wetem mi, from we mi mi denja tumas.

Tu manis afta we ol Nasi oli tekem paoa long Jemani, oli putum tabu long wok blong ol Witnes blong Jeova, from we oli talem se mifala i agensem Gavman. Wan spesel grup blong soldia we i raf tumas i satem Betel blong Magdeburg, mo oli putum tabu long ol miting blong mifala. Be mifala i laef klosap long boda, taswe Papa i fulumap sam pepa, blong mifala i save kasem raet blong go long Basel, Swiselan, evri Sande, blong go long ol miting. Plante taem, Papa i talem se hem i wantem tumas we ol brata blong mifala long Jemani oli gat janis blong kasem kakae we mifala i kasem long saed blong spirit, blong oli save stanap strong long fiuja.

Wokbaot Blong Mifala i Denja

Afta we oli bin satem Betel long Magdeburg, Brata Julius Riffel, we i wok long Betel bifo, i kambak long taon blong hem, Lörrach, blong ogenaesem wok blong prij long fasin haed. Wantaem nomo, Papa i talem long hem se hem i wantem givhan. Papa i singaot mi wetem Mama, mo i eksplenem long mitufala se hem i agri blong halpem ol brata blong karem ol buk we i tokbaot Baebol long fasin haed. Bambae hem i tekem ol buk ya i aot long Swiselan, i kam long Jemani. Hem i ademap se samting ya i denja tumas, mo se ol Nasi oli save arestem hem enitaem. Hem i no wantem pusum mitufala blong joen wetem hem long wok ya, from we mitufala i save stap long denja tu. Wantaem nomo, Mama i talem se, “Mi mi wantem wok wetem yu.” Tufala i lukluk mi, mo mi mi talem long tufala se, “!Mi tu mi wantem wok wetem yutufala!”

Mama i wokem wan basket we i bigwan olsem niuspepa ya Wajtaoa. Hem i putum sam magasin long wan saed blong basket ya, mo biaen hem i somap saed ya blong ol man oli no save lukluk insaed. Hem i somap ol poket we i haed insaed long ol klos blong Papa, mo hem i wokem tu bigfala strap, wan blong mi mo wan blong hem, we mitufala i save putum aninit long klos blong mitufala. Insaed long strap ya, mifala i save haedem ol smol buk blong stadi long Baebol. Evri taem we mifala i kamhom wetem ol buk ya we oli sas tumas, mifala i pulum win mo mifala i prea long Jeova blong talem tangkiu long hem. Mifala i haedem ol buk ya long wan rum aninit long ruf long haos blong mifala.

Fastaem, ol Nasi oli no tingting wan samting long saed blong mifala. Oli neva kwestinim mifala no jekem haos blong mifala. Nating se i olsem, mifala i agri blong yusum wan spesel saen blong wonem ol brata sista, sipos wan dei mifala i kasem trabol. Spesel saen ya, hemia 4711, nem blong wan senta we ol man oli savegud. Sipos i denja tumas blong kam long haos, mifala i yusum tok ya 4711 long storian blong mifala, blong wonem olgeta. Mo tu, Papa i talem long olgeta se oli mas lukluk wan windo long haos blong mifala, bifo we oli kam insaed long haos. Sipos windo ya i open, i min se i gat wan problem, taswe oli no mas kam.

Long 1936 mo 1937, Gestapo i arestem plante man mo i sanem plante taosen Witnes long kalabus mo long ol rabis kalabus tu. Long ples ya, ol brata oli safa bigwan from we ol Nasi oli raf we oli raf mo oli mekem i nogud tumas long olgeta. Branj ofis long Bern, Swiselan, i stat kasem sam ripot we i tokbaot samting we i stap hapen insaed long ol rabis kalabus. Sam long ol ripot ya oli kamaot long kalabus long fasin haed, mo biaen, oli wokem wan buk wetem ol ripot ya, nem blong hem se Kreuzzug gegen das Christentum (Krused Agensem Kristin Skul). Buk ya i talem ol rabis samting we ol Nasi oli bin mekem. Mifala i mekem wan wok we i denja tumas: mifala i tekem ol sikret ripot ya i gokros long boda go kasem Basel. Sipos ol Nasi oli arestem mifala wetem ol ripot ya we oli bin putum tabu long olgeta, wantaem nomo oli save putum mifala long kalabus. Mi krae taem mi ridim ol ripot ya we oli talem olsem wanem ol brata blong mifala oli stap safa. Be mi neva fraet. Mi mi trastem Jeova mo papa mama blong mi, hemia ol besfren blong mi, se bambae oli lukaot long mi.

Mi mi finis long skul taem mi gat 14 yia blong mi, mo mi wok long ofis blong wan stoa we i salem ol defdefren tul blong garen. Oltaem, mifala i gokros long boda long Sarede aftenun no long Sande, taem Papa i no wok. Mifala i stap gokam olsem evri tu wik. Long lukluk blong ol narafala, mifala i luk olsem ol narafala famle we oli go wokbaot long bus. Blong klosap fo yia, ol gad long boda oli neva stopem mifala, mo oli neva traem jekem sipos mifala i karem wan samting we i tabu. Be, long Februari 1938, samting ya i jenis.

!Oli Faenemaot Mifala!

Mi no save fogetem fes blong papa blong mi taem mifala i kasem ples ya blong pikimap ol buk klosap long Basel. Long dei ya, i gat plante buk i stap. Ol gad oli bin arestem wan narafala famle we i mekem semfala wok olsem mifala, taswe mifala i gat sam moa buk blong karem. Long boda, wan ofisa i stap lukluk mifala gogo, hem i givim oda ya se oli mas jekem mifala. Taem oli faenem ol buk, man ya i pusum mifala wetem masket blong hem go kasem ol trak blong polis we oli stap wet. Taem mifala i stap ron long trak, Papa i holem han blong mi mo i talem long mi long smol voes se: “Yu no talem wan samting. !Yu no mas givim nem blong eniwan!” Mi talem long hem se: “Yes Papa.” Taem mifala i kasem Lörrach bakegen, oli tekem papa i gowe long mi. Oli tekem hem i go insaed long kalabus mo oli satem doa. Hemia laswan taem we mi mi luk Papa blong mi.

Blong fo aoa, fo man blong Gestapo oli askem ol kwestin long mi. Oli wantem save ol nem mo ol adres blong ol narafala Witnes. Taem mi talem long olgeta se mi no wantem toktok, wan ofisa i kam kros tumas mo i tok nogud long mi blong mekem mi mi fraet. Hem i singaot se, “!Mifala i gat sam narafala rod blong fosem yu blong toktok!” Mi mi no talem wan samting nating. Biaen oli sanem mi wetem Mama mitufala i gobak long haos, mo oli jekem haos blong mifala. Hemia fastaem we oli mekem samting ya. Nao oli tekem mama i go long kalabus, mo oli sanem mi mi go long ples blong anti blong mi. Oli talem long hem se mi mi mas stap long haos blong hem. Oli no save se hem tu i wan Witnes. Oli letem mi mi go wok, be fo man blong Gestapo oli stap long wan trak long fored blong haos, blong lukluk evri samting we mi mi mekem, mo wan polisman i stap wokbaot long rod long fored blong haos tu.

Sam dei biaen, long medel dei, mi mi kamaot long haos nao mi luk wan yangfala Kristin sista i stap kam long baskel blong hem. Taem hem i kam klosap moa, mi luk we hem i wantem sakem wan smol pis pepa long mi. Taem mi holem pepa ya, mi tanraon blong luk sipos ol man blong Gestapo oli bin luk mi. !Mi mi sapraes tumas, from we stret long taem we mi mi holem pepa ya, olgeta oli stap laf bigwan mekem se oli no bin luk mi!

Long pepa ya, oli talem se long medel dei, mi mas go long ples blong papa mama blong sista ya we i givim pepa long mi. Be ol Gestapo i stap lukluk mi oltaem, taswe mi no wantem putum famle ya long denja. Mi lukluk ol fofala man blong Gestapo we oli stap insaed long trak, mo polisman ya we i stap gokam long rod. Mi no save wanem blong mekem, nao mi prea long Jeova blong i halpem mi. Wantaem nomo, polisman i wokbaot i go kasem trak blong Gestapo, mo i toktok wetem ol man ya. !Afta, hem i go wetem olgeta long trak, mo oli gowe!

Long sem taem, mi luk anti blong mi we i jes tanem kona blong kambak long haos. Medel dei i pas finis. Anti i ridim pepa ya, mo hem i ting se mifala i mas go long haos blong olgeta, olsem oli talem long pepa. Hem i ting se oli bin mekem plan blong tekem mi mi go long Swiselan. Taem mifala i kasem haos ya, famle i soem mi long wan man we mi mi no save hem, nem blong hem Heinrich Reiff. Hem i talem long mi se hem i glad we mi mi no bin gat problem blong kam long ples ya, mo se hem i kam blong halpem mi blong go long Swiselan. Hem i talem se toti menet biaen, mi mas mitim hem long bus.

Laef Long Wan Narafala Kantri

Taem mi mitim Brata Reiff, mi krae we mi krae. Mi harem nogud tumas from we mi mas livim papa mama blong mi blong muv i go long wan narafala kantri. Evri samting i spid tumas. Blong smoltaem mitufala i wari se bambae samfala oli faenemaot mitufala, be biaen, mitufala i joen wetem wan grup blong turis mo mifala i gokros long boda blong Swiselan.

Taem mi kasem branj ofis long Bern, mi kasem save se ol brata long ples ya oli bin mekem plan blong givhan long mi blong ronwe long Jemani. Oli kaen long mi, mo oli givim wan rum blong mi mi save stap long hem. Mi wok long kijin mo mi glad blong mekem samting ya. !Be i had tumas blong laef long wan narafala kantri, we mi no save wanem bambae i hapen long papa mama blong mi! !Kot i panisim tufala finis se tufala i mas kalabus blong tu yia! Samtaem, mi harem nogud mo mi wari tumas, nao mi satem doa blong rum blong swim, mo mi krae insaed long rum ya. Be mi raetem leta long papa mama blong mi oltaem, mo tufala i leftemap tingting blong mi blong mi stap tru long God.

Eksampol blong papa mama blong mi we tufala i gat strong bilif, i pulum mi blong givim laef blong mi i go long Jeova, mo long Julae 25, 1938, mi mi tekem baptaes. Afta wan yia long Betel, mi wok long Chanélaz, wan fam we branj ofis blong Swiselan i pem blong planem kakae blong famle blong Betel long hem, mo blong welkamem ol brata sista we oli ronwe long ples blong olgeta, from trabol we i kasem olgeta.

Taem panis blong papa mama i finis long 1940, ol Nasi oli talem long tufala se bambae tufala i fri sipos tufala i lego bilif blong tufala. Tufala i stanap strong, taswe ol Nasi oli sanem tufala i go long ol rabis kalabus. Papa i go long Dachau, mo Mama i go long Ravensbrück. Long kolkol taem blong yia 1941, mama blong mi wetem sam narafala sista we oli stap long rabis kalabus ya oli no wantem mekem wan wok we i sapotem wo. Taswe oli kasem wan strong panis. Oli mas stanap long kolkol blong tri dei mo tri naet, mo biaen, oli lokem olgeta long ol dak kalabus, we oli kasem smosmol kakae nomo blong 40 dei. Biaen oli wipim olgeta. Mama i ded long Jenuware 31, 1942, tri wik afta we oli bin wipim hem.

Oli tekem Papa i aot long Dachau i go long Mauthausen, long Ostria. Blong kilim ol presina long rabis kalabus ya, ol Nasi oli no givim kakae long olgeta mo oli fosem olgeta blong mekem ol wok we i had tumas. Sikis manis afta we ol Nasi oli bin kilim Mama blong mi i ded, oli yusum wan defren rod blong kilim papa blong mi. Ol dokta oli yusum hem, wetem sam narafala presina, blong traem ol nogud meresin long olgeta. Oli putum sik ya tibi long bodi blong olgeta. Biaen, oli givim wan stik long olgeta long hat, mo samting ya i kilim olgeta i ded. Ofisol ripot i talem se Papa i ded from we “hat blong hem i slak.” Hem i gat 43 yia blong hem long taem ya. Sam manis biaen nomo, mi faenemaot se tufala i ded from ol rabis fasin ya. Tede yet, taem mi tingbaot papa mama blong mi we mi lavem tufala tumas, wota blong ae blong mi i stap foldaon. Be tede olsem bifo, mi gat strong tingting se Mama mo Papa, we tufala i gat hop blong laef long heven, tufala i stapgud long han blong Jeova.

Afta Wol Wol Tu, mi mi gat janis blong go long klas namba 11 blong Baebol Skul blong Gilead long New York. !Mi mi glad tumas blong spenem ful taem blong mi blong stadi long Baebol blong faef manis! Long 1948, taem mi kasem setifiket blong mi, oli sanem mi mi go long Swiselan olsem wan misinari. Smol taem biaen, mi mi mitim James L. Turpin, wan gudfala brata we i bin kasem setifiket blong hem long klas namba 5 blong Gilead. Taem oli setemap faswan branj ofis long Teki, hem i lukaot long wok longwe. !Mitufala i mared long Maj 1951, mo sam manis biaen, mi mi gat bel! Mitufala i muv i go long Yunaeted Stet, mo smol gel blong mitufala, Marlene, i bon long Disemba blong semfala yia ya.

Long ol yia we oli pas, mi wetem Jim mitufala i haremgud long wok blong prij. Mi rimembagud wan Baebol studen, wan yangfala woman Jaena, nem blong hem Penny, we i laekem tumas blong stadi long Baebol. Hem i tekem baptaes, mo biaen hem i maredem Guy Pierce, we naoia hem i wan memba blong Hed Kampani blong ol Witnes blong Jeova. Ol gudfala fren olsemia oli halpem mi blong haremgud, nating se mi bin lusum papa mama blong mi.

Long stat blong yia 2004, ol brata blong Lörrach, hemia taon blong papa mama blong mi, oli bildim wan niufala Haos Kingdom long Stich Rod. Blong talem tangkiu long ol Witnes blong Jeova from ol samting we oli bin mekem, munisipol blong taon ya i tekem disisen blong putum wan niufala nem long rod ya, hemia se Denzstraße (Denz Rod) blong ona long papa mama blong mi. Long lokol niuspepa, Badische Zeitung, oli raetem wan atikol we taetel blong hem se, “Blong Rimemba Masta Mo Misis Denz We Oli Kilim Tufala i Ded: Rod i Kasem Niufala Nem.” Atikol ya i talem se ol Nasi “oli bin kilim i ded [papa mama blong mi] long wan rabis kalabus aninit long rul blong Hitler, from bilif blong tufala.” Mi no bin tingbaot nating se munisipol blong taon ya bambae i mekem olsem, be i rili tajem hat blong mi, taem mi tingbaot ol samting we i bin hapen bifo.

Oltaem, Papa i talem se mifala i mas mekem plan blong fiuja olsem se Amageden bambae i kam afta we mifala i ded, be mifala i mas laef olsem se bambae Amageden i kam tumora. Hemia wan gudfala advaes we mi traem blong folem oltaem. I no isi blong gat longfala tingting mo long semtaem holem strong tingting se i no longtaem bambae yumi stap long niufala wol. Speseli naoia we mi mi olfala finis, mo mi mas stap long haos nomo. Nating se i olsem, mi neva fogetem strong promes ya we Jeova i mekem long ol man we oli stap tru long hem se: “Yu mas trastem Hae God long olgeta tingting blong yu. Long olgeta samting we yu stap mekem, yu mas tingbaot hem oltaem, mo sipos yu stap mekem olsem, hem bambae i soemaot stret rod long yu, blong yu yu folem.”​—Ol Proveb 3:5, 6.

[Futnot]

^ Hemia wan flaeg we i gat saen blong ol Nasi long hem.

[Bokis/Foto blong pija long pej 29]

OL SAS LETA BLONG PAPA MAMA BLONG MI

Long ol yia 1980, wan woman blong wan narafala vilej i kam long Lörrach. Long taem ya, ol man we oli laef long taon ya oli stap karem olting blong olgeta we oli no moa wantem, oli kam long wan pablik ples, mo evri man i save kam lukluk olting ya, mo tekem eni samting we hem i wantem karem. Woman ya i faenem wan bokis we i gat ol samting blong somap insaed long hem, nao hem i tekem bokis ya i go long haos blong hem. Insaed long bokis ya, hem i faenem sam foto blong wan yangfala gel, wetem sam leta we oli bin raetem long pepa we oli yusum long ol rabis kalabus bifo. Woman ya i rili intres long ol leta ya, mo hem i wantem save hu ya smol gel we i stap long ol foto.

Wan dei long yia 2000, woman ya i luk wan atikol long niuspepa, we i tokbaot wan so long saed blong histri long Lörrach. Atikol ya i tokbaot histri blong ol Witnes blong Jeova long taem blong ol Nasi, wetem famle blong mi tu. Oli putum sam foto blong mi long niuspepa tu, taem mi mi yangfala yet. Taem woman ya i luk we foto blong mi long niuspepa i luk olsem smol gel long ol foto we hem i gat, hem i go luk woman ya we i bin raetem atikol ya, mo hem i tokbaot ol leta. !Hem i holem 42 leta evriwan! Sam wik biaen, mi mi kasem ol leta ya. Long ol leta ya we papa mama blong mi tufala i bin raetem, oltaem tufala i stap askem nius blong mi long anti blong mi. Tufala i kea long mi mo tufala i lavem mi oltaem. !Hemia olsem wan merikel we ol leta ya oli bin stapgud longtaem olsemia, mo we oli kamaot bakegen afta bitim 60 yia!

[Tok blong pija long pej 25]

Hapi famle blong mifala i seraot taem Hitler i tekem paoa

[Credit Line]

Hitler: U.S. Army photo

[Tok blong pija long pej 26]

1. Branj ofis blong Magdeburg

2. Gestapo i arestem plante taosen Witnes

[Tok blong pija long pej 28]

Mi wetem Jim mitufala i haremgud long wok blong God